بن سلمان در شرق آسيا به دنبال چيست؟
حسن ربیعی
ترجمه: ماه گذشته محمد بن سلمان، وليعهد عربستان قرار بود پس از پنج سال به ژاپن سفر كند. با اين حال، او اين سفر را به دليل نگراني در مورد سلامت ملك سلمان، پادشاهي اين كشور لغو و به ژاپن اعلام كرد كه اين سفر مجددا برنامه‌ريزي خواهد شد.جزييات اين سفر مشخص نيست، اما انگيزه‌هاي تعامل دو طرف مشخص است. در حالي كه بيشتر تحليل‌ها بر ديدگاه اعراب خليج فارس متمركز هستند، توجه به انگيزه‌هاي رهبران ژاپن -از جمله چالش‌ها و فرصت‌هاي پيش رو- نيز قابل تامل است. به نوشته امواج ميديا، عربستان سعودي درگير رقابت با چين و كره جنوبي است. در سال‌هاي اوليه پس از آغاز پادشاهي ملك سلمان در سال ۲۰۱۵، ژاپن در قياس با همسايگانش روابط قوي‌تري با عربستان داشت. آگوست ۲۰۱۶، محمد بن سلمان -كه در آن زمان جانشين وليعهد بود- به ژاپن سفر كرد و دو كشور تصميم گرفتند تا چارچوب همكاري تعريف كنند. اين موضع‌گيري زمينه را براي اعلام «چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان و ژاپن» در سفر ملك سلمان در مارس ۲۰۱۷ و امضاي چندين يادداشت تفاهم هموار كرد.با اين حال، عربستان به تدريج بر روابط خود با همسايگان ژاپن بيشتر متمركز شد. به عنوان مثال، وليعهد سعودي به عنوان بخشي از يك سفر آسيايي‌اش در فوريه ۲۰۱۹ به چين رفت و نكته قابل تامل آن است كه در توكيو توقفي نداشت. سفر محمد بن سلمان در ژوئن ۲۰۱۹ به ژاپن، با هدف شركت در اجلاس گروه ۲۰ و پس از سفر به كره جنوبي انجام شد. نوامبر ۲۰۲۲، لغو سفر وليعهد سعودي به ژاپن، در حالي كه او در آن بازه زماني در كره جنوبي بود، صداي رسانه‌هاي ژاپني را درآورد. بسياري از كارشناسان بر اين باورند كه دولت ژاپن به واسطه مديريت نادرست مسوول لغو اين رويداد بوده است. نكته قابل تامل ديگر آن است كه ژاپن به دنبال تضمين عرضه نفت خام است. اين كشور هنوز بحران نفتي سال ۱۹۷۳ را فراموش نكرده؛ زماني كه عربستان در ميانه جنگ اعراب و اسراييل تحريم‌هاي نفتي را رهبري كرد. اگرچه سهم نفت خام در مصرف انرژي اوليه ژاپن از ۷۷ درصد در سال 1973 به ۳۹ درصد در سال ۲۰۲۲ كاهش يافته، عربستان همچنان يك كشور استراتژيك مهم محسوب مي‌شود. پادشاهي ۴۱ درصد از واردات نفت ژاپن را تامين مي‌كند. هر چند تصور توقف عرضه نفت به ژاپن از سوي عربستان، در قاب تحريم در شرايط ژئوپليتيك كنوني دشوار است، با اين حال، توكيو حفظ روابط خوب با رياض را ضروري مي‌داند.در نهايت، ژاپن مشتاق است تا عربستان را به اردوگاه غربي تحت رهبري كشورهاي گروه هفت وارد كند. جنگ روسيه و اوكراين كه از فوريه 2022 تا به امروز ادامه دارد، ارزش استراتژيك عربستان را به عنوان توليدكننده عمده نفت خام كه مي‌تواند درآمدهاي نفت روسيه را از طريق تعديل توليد افزايش يا كاهش دهد، برجسته كرده است. اين موضوع يكي از دلايل سفر فوميو كيشيدا، نخست‌وزير ژاپن، به عربستان در جولاي ۲۰۲۳ بود. سه ماه بعد و به دنبال شروع جنگ غزه، رياض با ميزباني اجلاس فوق‌العاده مشترك كشورهاي اسلامي عرب به عنوان يك نيروي تثبيت‌كننده در منطقه ظاهر شد و ارزش استراتژيك خود را براي ژاپن و جهان برجسته‌تر كرد.بعيد است لغو سفر بن سلمان به ژاپن به روابط دوستانه دو بازيگر لطمه بزند. در واقع، اواخر ماه مه، كيشيدا و محمد بن سلمان جلسه مجازي داشتند و در آن بر سر ايجاد شوراي مشاركت استراتژيك عربستان و ژاپن به توافق رسيدند. هدف، تقويت روابط دوجانبه به شيوه‌اي جامع است.در عين حال، توكيو اگر مي‌خواهد بر عمق استراتژيك روابط بيفزايد، بايد تعامل متقابل در يك محيط دوجانبه را تضمين كند؛ نه تنها به اين دليل كه وليعهد در مسير رسيدن به پادشاهي است، بلكه به واسطه آنكه او نخست‌وزير است. به عبارت ديگر، در حال حاضر يكي از چالش‌هاي كليدي براي ژاپن اين است كه چگونه انگيزه‌اي براي سفر ايجاد كند.محمد بن سلمان از زمان وليعهدي از سپتامبر ۲۰۲۲، تنها به چند كشور خارج از غرب آسيا سفر داشته است. به عنوان مثال، او ژوئن ۲۰۲۳ به فرانسه سفر داشت، زيرا مي‌خواست پيشنهاد رياض براي اكسپو ۲۰۳۰ پذيرفته شود. حال مشخص نيست كه بن سلمان چه هدفي براي سفر به ژاپن داشته باشد. اگر ژاپن به مخالفت‌خواني‌هاي خود با مشاركت عربستان در پروژه سه‌جانبه با بريتانيا و ايتاليا براي توليد نسل جديدي از جت‌هاي جنگنده پايان دهد، يك عامل انگيزشي بزرگ ميان دو بازيگر ايجاد خواهد شد. با اين حال، به نظر مي‌رسد اين طرح بدون مشاركت عربستان در حال انجام است. البته موضوعاتي مانند همكاري در حوزه انرژي‌هاي پاك ممكن است براي وزارت انرژي عربستان جالب باشد، اما به نظر نمي‌رسد كه آنقدر جذابيت داشته باشد كه شخص محمد بن سلمان را به چنين سفري وادارد.با توجه به چالش‌هاي عربستان براي تامين مالي پروژه تنوع‌بخشي اقتصادي چشم‌انداز ۲۰۳۰، حمايت مالي بالقوه ژاپن نيز ممكن است باعث تعامل شود. علاوه بر اين، سرمايه‌گذاري بزرگ در زمينه‌اي مانند هوش مصنوعي كه اكنون عربستان روي آن تمركز دارد، مي‌تواند دليلي براي اين سفر باشد.دولت ژاپن اعلام كرده كه سفر محمد بن سلمان لغو نشده، بلكه به تعويق افتاده است. هرچند ممكن است يك اطلاعيه مهم براي اين سفر آماده شده باشد، وليعهد سعودي احتمالا تصميم گرفته كه فعل و انفعال‌هاي كيشيدا در تابستان گذشته را جبران كند. در چنين سناريويي، محمد بن سلمان احتمالا هيچ فوريتي در باب تعامل چهره به چهره، حداقل در يك محيط دوجانبه نمي‌بيند.در مجموع، ژاپن همچنان به نفت عربستان وابسته است و رياض احتمالا به دنبال همكاري با توكيو در زمينه‌هاي مختلف خواهد بود.