سه تفسیر از مانیفست پزشکیان در عرصه سیاست خارجی
رویارویی با غرب و تمرکز بر نگاه به شرق که ماحصلش روابط نزدیک‌تر میان ایران با روسیه و چین است، بخشی از دستاوردهای دولت سیزدهم در عرصه دیپلماسی است، از همین رو گروهی از ناظران می‌گویند تا دو ماه پیش تصور تغییر تاکتیک در عرصه سیاست خارجی ایران دور از ذهن به نظر می‌رسید، اما حالا پیروزی چهره‌ای میانه‌رو چون مسعود پزشکیان معادلات را تاحدودی تغییر داده است. پزشکیان در همان روزهای ابتدایی کارزار انتخاباتی‌اش متعهد شد که در چارچوب سیاست‌های حاکم زمینه را برای تغییرات هموار کند. او بر احیای فرآیندهای دیپلماتیک با غرب، بازگرداندن برجام و تلاش برای رفع تحریم‌ها تاکید کرد. ريیس‌جمهوری منتخب تاکید داشت: «با تحریم‌ها شاید بتوان زنده ماند، اما نمی‌توان پیشرفت کرد.» از همین رو تنش‌زدایی با غرب در اولویت‌های سیاست خارجی‌اش تعریف شد، به همین دلیل پزشکیان در سخنانش تاکید دارد که به دنبال روابط خوب براساس احترام متقابل و برابری است. از منظر این چهره میانه‌رو روابط پرتنش با ایالات‌متحده صرفا زمینه‌ساز درگیری شده و هزینه‌های بالایی را به ایران تحمیل خواهد کرد.
در همین راستا نشریه شبکه رهبری اروپا ضمن اشاره به رویکرد متفاوت پزشکیان نوشته، حمایت محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق و معمار کلیدی برجام از ريیس‌جمهوری تازه‌نفس، امید محتاطانه‌ای را برای تغییر در سیاست خارجی ایران به ویژه در مورد غرب و توافق هسته‌ای ایجاد کرده است. با این حال، این سوال همچنان باقی است: انتظارات از تغییرات در سیاست خارجی ایران چقدر می‌تواند واقع‌بینانه باشد؟ آیا ایران حامل پیامی جدید به جهان است؟ مسعود پزشکیان 12 جولای در مقاله‌ای به زبان انگلیسی که در نشریه تهران تایمز منتشر شد، اصول سیاست خارجی خود را تشریح کرد.
او تاکید داشت که دولتش «سیاست فرصت‌محور» را با هدف «ایجاد تعادل در روابط با همه کشورها» دنبال خواهد کرد. این مقاله به طور خاص تمایل دولت جدید برای تقویت روابط با کشورهای همسایه و جنوب جهانی را برجسته می‌کند. پزشکیان همچنین از روسیه به عنوان «هم‌پیمان استراتژیک ارزشمند» یاد کرده و از «همکاری گسترده‌تر» با چین حمایت می‌کند. با این حال، لحن پزشکیان نسبت به غرب ترکیبی آشنا از هشدارها و نارضایتی‌های تاریخی معمول است. او خروج امریکا از برجام را به چالش کشیده و از اروپا به دلیل انفعالش در اجرای تعهدات مندرج در توافق هسته‌ای انتقاد کرد و در عین حال تاکید دارد که دکترین دفاعی ایران شامل تسلیحات هسته‌ای نمی‌شود.
با این حال از فحوای این یادداشت این درک حاصل می‌شود که بهبود در روابط باید با برداشتن اولین قدم غرب آغاز شود. به ادعای ناظران این قطعه، که برخی آن را «مانیفست سیاست خارجی» پزشکیان می‌خوانند، به جای تغییر، تداوم سیاست های حاکم را نشان می‌دهد.
اصولی که پزشکیان بر آن تاکید دارد؛ گزاره‌هایی چون اولویت دادن تعامل با همسایگان، مشارکت با روسیه و چین و مشارکت فعال در سازمان همکاری شانگهای (SCO) و بریکس- منعکس‌کننده اصولی است که در سه سال گذشته توسط دولت ابراهیم ريیسی دنبال شده است. این موضوع مورد توجه ناظران داخلی قرار گرفته و انتقاداتی را به دنبال داشته است. به عنوان مثال، حمید ابوطالبی، مشاور سیاسی حسن روحانی، ريیس‌جمهور سابق، مقاله پزشکیان را «تصویری گیج کننده» توصیف می کند. او از پزشکیان می‌پرسد: «اگر آن‌گونه که می‌گویید کشورهای اروپایی همه تعهدات خود را نقض کرده‌اند، اما به طور غیرمنطقی از ایران انتظار دارند که به‌طور یک‌جانبه به همه تعهدات خود در برجام پایبند باشد، چگونه برای گفت‌وگوهای سازنده با کشورهای اروپایی آمادگی دارید؟» همزمان کاظم سجادپور، دیپلمات ارشد سابق که در حال حاضر به عنوان استاد دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه خدمت می کند، پیام اصلی مقاله پزشکیان را «تعادل و تعادل» می داند. او معتقد است که سیاست خارجی پزشکیان «ترکیبی از تداوم و تغییر» خواهد بود. سجادپور درباره رویکرد پزشکیان به روابط با اروپا خاطرنشان کرد: اروپا مسائل خاص خود را دارد. اروپا پس از جنگ جهانی دوم هرگز با این همه چالش ژئوپلیتیکی و داخلی مواجه نبوده، پس ما با اروپای یکپارچه کار نداریم. به گفته سجادپور، پیام پزشکیان این است که ایران آماده بهبود روابط با اروپا است، اما چنین خواسته‌ای بستگی به این دارد که «اروپایی‌ها تا چه اندازه بتوانند به یک چشم‌انداز معقول برسند و مسائل داخلی خود را به امور خارجی ارجاع نداده و با توسل به رویکردی واحد تعامل با تهران را برگزینند.
برخی مقاله پزشکیان را نشانه‌ای از تمایل دولت چهاردهم برای تعامل با تاکید بر موضع قوی ایران تفسیر می‌کنند. در این میان گروهی از ناظران بر این باورند که تحقق خواست ريیس‌جمهوری با چالش‌های داخلی و فرامنطقه‌ای روبه‌رو خواهد شد. این چالش‌ها به ویژه در حوزه دیپلماسی هسته ای و تلاش برای احیای برجام مشهود است. عارف دهقاندار، تحلیلگر مسائل بین‌الملل، در مقاله‌ای در روزنامه اعتماد به برخی از این چالش‌ها اشاره کرده و نوشته، «شرایط کنونی نظام بین‌الملل و خاورمیانه هیچ شباهتی به دوران امضای توافق هسته‌ای در سال 2015 ندارد.
در ایالات‌متحده، احتمال بازگشت ترامپ بسیار زیاد است.» او می‌پرسد: «استراتژی دولت جدید برای برخورد با دولت جمهوری‌خواه چیست؟ آیا دولت جدید قصد دارد در فرصت چهار ماهه با بایدن به توافق موقت برسد یا منتظر خواهد ماند تا نتیجه انتخابات امریکا مشخص شود؟» به همین ترتیب، مخالفان داخلی نیز می‌توانند مانع‌سازی کنند. علی شریعتی، یکی از اعضای اتاق بازرگانی ایران می‌گوید: «یکی از مشکلات بزرگ پزشکیان مسائل داخلی است و دولت در سایه می‌تواند مانع کار او شود.» در حال حاضر اکثریت مجلس ایران در کنترل محافظه‌کاران و حامیان سعید جلیلی قرار دارد. این می‌تواند مانعی برای برنامه‌های پزشکیان در داخل و خارج از کشور باشد.