جنگ با سايه‌هاي دروغين
كامران مشفق آراني
شبه قاره هند امروز با چالشي روبه‌روست كه شايد دو دهه پيش حتي در تخيل هم نمي‌گنجيد. تصور كنيد صبح از خواب بيدار مي‌شويد و در شبكه‌هاي اجتماعي، ويديويي از خودتان مي‌بينيد كه در حال انجام كاري هستيد كه هرگز انجام نداده‌ايد. اين كابوسي است كه اين روزها براي بسياري از هندي‌ها به واقعيت تبديل شده است. پديده‌اي به نام «ديپ فيك » كه با استفاده از هوش مصنوعي، تصاوير و ويديوهاي جعلي مي‌سازد، حالا به يكي از بزرگ‌ترين چالش‌هاي اين كشور 1.4 ميليارد نفري و بزرگ‌ترين دموكراسي دنيا تبديل شده است. ماجرا وقتي جدي‌تر مي‌شود كه بدانيم اين فناوري در سال گذشته رشدي 300 درصدي داشته است. اين آمار نگران‌كننده را ساتيا نادلا، مديرعامل مايكروسافت، در كنفرانسي در بمبئي اعلام كرد و هشدار داد كه اين روند مي‌تواند اعتماد عمومي در جامعه هند را به‌شدت تضعيف كند. اما چرا هند تا اين حد در برابر اين پديده آسيب‌پذير است؟
پاسخ را بايد در تركيب پيچيده‌اي از عوامل جست‌وجو كرد. هند كشوري است با تنوع فرهنگي و زباني گسترده، جايي كه بيش از 650 هزار روستا به اينترنت دسترسي دارند و روزانه ميليون‌ها ويديو از طريق واتساپ و تلگرام دست به دست مي‌شود. فراموش نكنيم سرعت رشد اقتصادي هندوستان از سرعت توسعه انساني آن مدت زيادي است پيشي گرفته، لذا اين بستر گسترده ارتباطي، در كنار شكاف عميق سواد ديجيتالي ميان مناطق شهري و روستايي، زمينه مساعدي براي گسترش محتواي جعلي و توليد انواع شايعه فراهم كرده است.
نگاهي به آمار پليس سايبري هند نشان مي‌دهد كه تنها در سال گذشته 25 هزار شكايت مرتبط با ديپ فيك در اين كشور ثبت شده است. جالب اينجاست كه 70 درصد اين شكايات مربوط به سوءاستفاده از تصاوير افراد مشهور بوده و 30درصد باقي‌مانده، شهروندان عادي را هدف قرار داده است. اين آمار نسبت به سال قبل رشدي 150درصدي را نشان مي‌دهد .
صنعت سرگرمي هند، معروف به باليوود، كه سالانه بيش از 1000 فيلم توليد مي‌كند و درآمدي معادل 2.5 ميليارد دلار دارد، يكي از قربانيان اصلي اين پديده است. ستارگان اين صنعت با تشكيل انجمني، خواستار حمايت قانوني در برابر سوءاستفاده از تصاويرشان شده‌اند و تاكنون بيش از 100 شكايت حقوقي در اين زمينه ثبت كرده‌اند.
اما مشكل فراتر از صنعت سرگرمي است، دميس هساباس، بنيانگذارDeepMind، در مصاحبه‌اي با رسانه‌هاي هندي فاش كرد كه ديپ فيك سالانه 2ميليارد دلار به اقتصاد در آستانه شكوفايي هند آسيب مي‌زند و بيش از 50 هزار نفر قرباني كلاهبرداري‌هاي مرتبط با آن شده‌اند. اين رقم در كشوري كه در حال توسعه است و با چالش‌هاي اقتصادي متعددي دست و پنجه نرم مي‌كند، بسيار قابل توجه است. خوشبختانه، واكنش‌ها به اين تهديد فزاينده آغاز شده است، اخيرادولت هند كارگروهي 50 نفره متشكل از متخصصان فناوري و حقوقدانان تشكيل داده تا قوانين جامعي براي مقابله با اين پديده تدوين كنند. شركت‌هاي نوپاي هندي با سرمايه‌گذاري 6ميليون دلاري در حال توسعه نرم‌افزارهايي هستند كه مي‌توانند با دقت 95 درصدي محتواي جعلي را شناسايي كنند.
غول‌هاي فناوري جهان نيز وارد ميدان شده‌اند. گوگل، به رهبري سوندار پيچاي كه خود اصالتا هندي است، مركز تحقيقاتي با 200 متخصص تأسيس كرده و بودجه‌اي 50 ميليون دلاري به اين پروژه اختصاص داده است. متا، شركت مادر فيسبوك، نيز 500 متخصص هندي را براي مقابله با اين پديده استخدام كرده است.
در عرصه آموزش نيز اقدامات مهمي در حال انجام است. موسسات آموزشي هند با بودجه‌اي 2.4 ميليون دلاري، برنامه گسترده‌اي را براي آموزش سواد ديجيتال آغاز كرده‌اند. اين برنامه كه با همكاري 150 دانشگاه برتر هند اجرا مي‌شود، تاكنون به 5 ميليون دانش‌آموز و دانشجو آموزش داده است. همچنين، مركز آموزش خبرنگاري ديجيتال تأسيس شده كه 10 هزار خبرنگار را در زمينه شناسايي محتواي جعلي آموزش داده است.
اما آيا اين اقدامات كافي است؟ متخصصان امنيت سايبري هند هشدار مي‌دهند كه فناوري ديپ فيك هر سه ماه پيشرفته‌تر مي‌شود و روش‌هاي جديدي براي فريب الگوريتم‌هاي تشخيص ابداع مي‌شود. آنها معتقدند بدون همكاري جهاني و اقدامات هماهنگ بين‌المللي نمي‌توان با اين تهديد فزاينده مقابله كرد.
با افزايش ضريب نفوذ اينترنت در هند به 80 درصد تا سال 2025، اين چالش جدي‌تر خواهد شد. وزارت فناوري اطلاعات هند در حال تدوين سند ملي مبارزه با ديپ فيك است كه قرار است تا پايان سال جاري نهايي شود. اين سند كه با مشاركت متخصصان داخلي و بين‌المللي تهيه مي‌شود، مي‌تواند نقطه عطفي در مبارزه با اين پديده باشد. تجربه هند در مواجهه با ديپ فيك، درس‌هاي مهمي براي ساير كشورهاي در حال توسعه دارد، كه شايد مهم‌ترين آن آموزش عمومي در مواجهه با اين پديده است. همچنين اين تجربه نشان مي‌دهد كه مقابله با چنين چالشي نيازمند رويكردي چندجانبه است كه همزمان به آموزش، قانون‌گذاري، توسعه فناوري و همكاري بين‌المللي توجه داشته باشد. در نهايت، موفقيت در اين نبرد نه تنها به امنيت ديجيتال، بلكه به آينده دموكراسي در عصر ديجيتال گره خورده است، كه صد البته اين مورد ذكر شده تنها يكي از هزاران تهديد موجود است.