آدم عاقل و سوراخ گزنده
محسن آزموده
يكي از اتفاق‌هاي خوشايند در سال‌هاي اخير برگزاري روز علوم اجتماعي مصادف با سالروز تولد استاد زنده‌ياد دكتر غلامحسين صديقي (1370-1284) از بنيانگذاران جامعه‌شناسي در ايران است. از جنبه‌هاي مثبت اين رخداد آن است كه انتخاب آن كاملا مدني و بدون دخالت دولت و توسط انجمن جامعه‌شناسي و خانه انديشمندان علوم انساني صورت گرفته و نهادهاي حاكميتي نقشي در آن نداشته‌اند. ديگر وجه مثبت آن اهتمام جدي اصحاب علوم اجتماعي به برپايي نشست‌ها و همايش‌هايي در اين روز و گردهما‌يي ايشان در آن است. امسال كه خوشبختانه روز علوم اجتماعي به هفته بدل شده و نه فقط در تهران كه در 15 شعبه و دفتر استاني انجمن با همكاري دانشگاه‌هاي ديگر جلسات و نشست‌هايي در اين زمينه برگزار خواهد شد.
تا اينجا خبر بود و دغدغه‌مندان اهل فرهنگ حتما آن را شنيده‌اند و بلكه خودشان در بعضي از اين نشست‌ها و همايش‌ها شركت كرده‌اند يا قصد شركت دارند. اما در همين هفته يك خبر ديگر هم آمد كه جمع آن در كنار خبر پيشين شبيه يك كمدي يا طنز تلخ است، منظور تصويب قانون عفاف و حجاب است. فعلا از اين بگذريم كه در مملكت ما خيلي از مفاهيم و كلمات مثل دو مفهوم «قانون» و «عفاف»، از فرط استفاده يا بر اثر كاربرد نابجا، از معنا و مفهوم خالي شده‌اند و بيش از آنكه شنيدن آنها به مخاطب احساس امنيت و آرامش بدهد، او را دچار ترس و اضطراب مي‌كند. مثلا در اين مورد، دو مفهوم قانون و عفاف با دستورالعمل‌هايي خشن و تهديد به جريمه و بازداشت همراه شده‌اند، آن هم در مورد يك موضوع خيلي ساده يعني شيوه لباس پوشيدن و رعايت يا عدم رعايت حجاب شرعي.
اما چرا نوشتيم كه همزماني دو واقعه يعني روز علوم اجتماعي با تصويب قانون عفاف و حجاب، يك طنز تلخ است؟ علت را قطعا اهالي علوم اجتماعي حدس مي‌زنند، زيرا ايشان خوب مي‌دانند كه علوم اجتماعي، مثل ساير علوم از رويه‌ها و روندهاي اجتماعي صحبت مي‌كنند، دگرگوني‌هايي كه دست من و شما نيستند و با دستورالعمل و قانون و تعيين جرم و مجازات و بگير و ببند و جريمه، نمي‌توان جلوي يك رويه اجتماعي را گرفت يا آن را ايجاد كرد. تحولات اجتماعي اموري خلق‌الساعه و من‌عندي نيستند، آنها در طي زمان و به علل و عوامل متعدد پديد مي‌آيند. البته گاهي ظهور و بروز آنها دفعي و تكان‌دهنده است و كساني كه جامعه را به صورت روشمند مطالعه نمي‌كنند، از وقوع آنها دچار شوك و حيرت مي‌شوند. اما جامعه‌شناسان و پژوهشگران علوم اجتماعي كه به صورت جدي روندها و رويه‌هاي اجتماعي را دنبال مي‌كنند، مدام انذار مي‌دهند و هشدار كه حواس‌تان جمع باشد، زير پوست جامعه اين جريان‌ها در حال وقوع است.
براي مثال از سال‌ها پيش متخصصان و پژوهشگران علوم اجتماعي مي‌گفتند كه اين شيوه برخورد با بي‌حجابي و پوشش در جامعه درست نيست و اجتماع تغييرات گسترده‌اي كرده و اگر قرار است سياستي تنظيم شود، بايد با اين تحولات هم‌سو باشد. اما گوش شنوايي نبود. نتيجه آن شد كه در سال 1401 همه شاهدش بوديم. حالا هم سياستمداراني كه تنها به فكر راضي نگه داشتن حاميان معدود خود هستند، يا مي‌خواهند در كار دولت سد و مانع ايجاد كنند، بي‌توجه به يافته‌هاي علوم اجتماعي، كار خود را مي‌كنند و براي موضوع حجاب قوانين جزايي تصويب مي‌كنند. انگار نه انگار كه بارها با پيامد اين شيوه برخورد با يك رويه جمعي و اجتماعي برخورد كرده‌اند و نتيجه آن را ديده‌اند. قديمي‌ها مي‌گفتند، آدم عاقل از يك سوراخ دوبار گزيده نمي‌شود. حالا شده حكايت سياستمداران ما و گوش نكردن حرف عاقلان علوم اجتماعي. لابد حالا متوجه شديد منظورم از طنز تلخ همزماني روز علوم اجتماعي با تصويب قانون عفاف و حجاب چيست.