بررسي «اعتماد» از سهميه‌بندي جنسيتي در آزمون استخدامي آموزش و پرورش
سهم بيش از سه برابري مردان نسبت به زنان در رقابت معلمي
زهرا چوپانكاره/ تابستان سال گذشته وزير آموزش و پرورش در مورد افزايش تعداد معلمان زن هشدار داد، تابستان امسال نتيجه آن هشدار را مي‌شد در جدول نيروهاي مورد نياز در دفترچه آزمون استخدامي آموزش و پرورش ديد، صف طولاني صفرها ذيل ستون ظرفيت پذيرش زنان نشان مي‌دهد كه آموزش و پرورش نخستين گام جدي خود را براي مهار تعداد زنان معلم برداشته است.
« نزديك ۵۳ درصد پرسنل آموزش و پرورش را خانم‌ها تشكيل مي‌دهند اين درحالي است كه ۵۱ درصد دانش‌آموزان پسر هستند. در همين شهر تهران بيش از ۸۰ درصد معلمان خانم هستند، از همين رو عدم توازن در جنسيت پرسنل مشكلات فراواني را به وجود مي‌آورد. » اين جملات علي‌اصغر فاني بود كه سال گذشته به عنوان هشدار او نسبت به تعداد زنان معلم در خبرها آمد. اما در شلوغي اخبار مربوط به اعتراض مربيان پيش دبستاني به نحوه برگزاري آزمون استخدامي، اجراي مجدانه طرح سهميه‌بندي جنسيتي در جذب و استخدام معلمان چندان سر و صدايي به پا نكرد. بنا بر اعلام وزارت آموزش و پرورش پنج هزار نفر قرار است به استخدام درآيند كه در اين ميان 1300 سهميه در اختيار خانواده شهدا و ايثارگران است و مابقي در اختيار ساير داوطلبان است. تا صبح روز پاياني ثبت نام، بيش از 114 هزار نفر داوطلب در آزمون آموزش و پرورش ثبت‌نام كردند، بنا بر سهميه‌هاي مشخص شده در دفترچه دو هزار و 941 نفر مرد و تنها 762 نفر زن مي‌توانند بخت قبولي داشته باشند. حالا پس از آزمون استخدام دولت كه بازتاب سهميه‌بندي جدي جنسيتي در آن خبر ساز شد نوبت به آموزش‌و‌پرورش رسيده است تا سهم زنان را از مشاغل موجود خود كاهش دهد.
در آزمون استخدامي آموزش و پرورش نيروهاي مورد نياز در قالب پنج گروه استادكار با مدرك كارداني، هنرآموز با مدرك كارشناسي و كارشناسي ارشد، آموزگار ابتدايي با مدرك كارشناسي و كارشناسي ارشد، دبير با مدرك كارشناسي و كارشناسي ارشد و آموزگار استثنايي با مدرك كارشناسي و كارشناسي ارشد جذب مي‌شوند. در اين ميان ميزان سهميه زن‌ها حتي در گروه «آموزگار ابتدايي» كه معمولا در اختيار معلمان زن است هم به‌شدت ناچيز است. از 594 معلم مورد نياز در مقطع ابتدايي طبق سهميه‌هاي اعلام شده در دفترچه، آموزش و پرورش به 437 معلم مرد و 157 نيروي زن نياز دارد. استان البرز و استان خراسان رضوي هيچ زني را در اين گروه استخدام نمي‌كنند.
كيفيت يا جنسيت
آيا كاهش استخدام نيروي زن براي مقطع دبستان به معناي تغيير سياست آموزش و پرورش در قبال نحوه آموزش كودكان در سال‌هاي ابتدايي مدرسه نيز هست؟ سيما سلماني، معلم مقطع اول ابتدايي مي‌گويد كه نه تنها در مدت 24 سال كارش به عنوان معلم بلكه از زماني كه به ياد دارد، مقطع ابتدايي حداقل تا سال چهارم و در اكثر موارد سال پنجم در اختيار آموزگاران زن بوده است: « من در جريان سياست‌هاي دولت نيستم، شايد قرار است تغييري در امور حاصل شود اما هميشه به دليل شرايط خاصي كه كودكان مقطع دبستان دارند براي آموزش آنها از معلم‌هاي زن استفاده مي‌شده است. اين بچه‌ها به‌خصوص در اين سال‌هاي اخير با مشكلات پنهان وارد مدرسه مي‌شوند، مثلا آمار بيش‌فعالي بسيار بالاتر از قبل است و باور كنيد كه همكاران مرد ما به خوبي زن‌ها نمي‌توانند آموزش و پرورش اين بچه‌ها را بر عهده بگيرند. » اما موضوع استخدام تنها محدود به آموزش و چگونگي پرورش كودكان دانش‌آموز نيست. بخشي از زناني كه مي‌خواهند از طريق انتخاب معلمي وارد بازار كار شوند حالا نمي‌توانند چندان به نتايج اين آزمون اميدوار باشند. « من نمي‌دانم كه آيا سياست دولت اين است كه زنان را خانه‌نشين كند يا نه، فقط مي‌دانم كه در جامعه ما و با فرهنگ حاكم بر خانواده‌هاي ايراني، معلمي هميشه يكي از نخستين شغل‌هايي بود كه زنان از طريق آن وارد اجتماع مي‌شدند و كار مي‌كردند. از سوي ديگر حضور خانم‌ها در بخشي از اين بازار كار اجتناب‌ناپذير است. اگر بحث نگاه كيفي به آموزش‌و‌پرورش مطرح است بايد اين را در نظر بگيريم كه توان و كارايي خانم‌ها در اين شغل نبايد فراموش شود. »
به گفته اين معلم استان البرز، يكي از بحث‌هاي ناديده گرفته شده در بخش كيفيت نحوه برخورد با مربيان پيش‌دبستاني نمونه‌اي از ناديده گرفتن كيفيت است، مربياني كه اكثر آنها را زنان تشكيل مي‌دهند و حالا به دليل سقف سني و خارج بودن از دايره مدارس دولتي در عمل سهم كمي در آزمون استخدامي دارند: « من با مربيان پيش دبستاني همكار بوده‌ام، نيروهاي اكثرا جوان و فعال و باانگيزه‌اي هستند كه با گذراندن دوره‌هاي كوتاه مي‌توانند گزينه‌هاي بسيار مناسبي براي استخدام آموزش‌و‌پرورش باشند، برخي آنها 14 تا 16 سال سابقه كار دارند حالا چون سهميه‌بندي اعمال مي‌شود خيلي از اين نيروهاي باتجربه نمي‌توانند جذب آموزش و پرورش شوند در حالي كه مي‌توانند كمك خوبي به اين سازمان براي افزايش كيفيت آموزش و پرورش باشند. »
زنان در برابر مردان
سال 92 رييس مركز آمار و فناوري ارتباطات و اطلاعات وزارت آموزش‌و‌پرورش اعلام كرد: « تعداد كل معلمان و كاركنان، يك ميليون و 13 هزار و 655 نفر است كه از اين تعداد 481 هزار نفر را معلمان و كاركنان مرد و 532 هزار نفر را كاركنان و معلمان زن تشكيل مي‌دهند. » بر اساس اين آمار كل تفاوت ميان نيروهاي مرد و زن اين وزارتخانه 51 هزار نفر بود، رقمي كه وزنش آنقدر زياد نيست كه بر اساس آن سياست‌هاي استخدامي يك وزارتخانه تغيير پيدا كند. از سوي ديگر با وجود بيشتر بودن تعداد كاركنان زن در بدنه آموزش و پرورش، به نظر مي‌رسد كه در رده‌هاي مديريتي اين سازمان زنان سهم چندان قابل توجهي ندارند. در سي و دومين اجلاس روساي آموزش و پرورش مناطق كشور كه در نيمه اول مرداد ماه در تهران برگزار شد در جمع كثير مديران كت و شلوارپوش مي‌شد به راحتي اندك بودن زنان حاضر در سالن مركز همايش‌هاي برج ميلاد را ديد. اما هنوز هشداري بابت كمبود نيروهاي مدير زن در وزارتخانه‌اي كه تعداد زنانش از مردان بيشتر است، نرسيده.
هنوز مشخص نيست كه از ميان بيش از 114 هزار شركت‌كننده در آزمون استخدامي آموزش و پرورش چه تعداد زن بوده‌اند اما بي‌شك تعدادشان بسيار بيشتر از 762 جاي خالي استخدام بوده، صف صفرهاي ظرفيت استخدام براي زنان همچنان در حال طولاني‌تر شدن است؛ از آزمون استخدامي دولت گرفته تا آموزش پرورش.