گردشگري امنيت‌ساز يا امنيتي‌سازي گردشگري
شراره عبدالحسين‌زاده
در بين ۵۰ كشور برتر توريستي جهان در سال ۲۰۲۳ ميلادي، 8 كشور در منطقه خاورميانه قرار گرفته‌اند. براساس پيش‌بيني موسسه ميدل‌ايست اكونامي گردشگري خاورميانه پس از پايان پاندمي كرونا رونق گرفته و ورود گردشگران به خاورميانه ۲۰درصد افزايش پيدا كرده است. در آخرين گزارش داده سازمان جهاني گردشگري نيز اعلام شده، اين صنعت تا پايان سال ۲۰۲۴ كاملا از آثار دوران همه‌گيري بهبود پيدا كرده است. در ۹ ماهه اول سال گذشته ميلادي ۱.۱ ميليارد گردشگر بين‌المللي در سطح جهان سفر كردند؛ پيش از اين سازمان توريسم جهاني چشم‌انداز درازمدت گردشگري را اعلام كرده بود كه منطقه خاورميانه تا سال ۲۰۳۰ بيشترين ميزان رشد را در جهان دارد. طبق همين بررسيها براساس بررسي روند در
۳۰ سال گذشته پيش‌بيني شده است كه در سال ۲۰۳۰ تعداد گردشگران در خاورميانه به مرز ۱۴۹ ميليون نفر برسد. اين رقم براساس ميانگين افزايش سالانه ۶/۴ درصدي در مقايسه با ميانگين رشد سالانه در سطح جهاني است كه برابر با ۳/۳درصد در سال بوده است. اكنون كشورهاي خاورميانه براي بهره‌مندي از اين بازار اقتصادي و فرهنگي گردشگري بين‌المللي در رقابتي سخت هستند. حتي عربستان‌سعودي با تغيير سياست جذب گردشگر و سياست درهاي باز علاوه بر درآمد از گردشگري مذهبي در دو شهر خود، در رقابت با تركيه و امارات متحده عربي سهم ميليون دلاري از بازار گردشگري كسب كرده است. از مهم‌ترين عوامل بهبود گردشگري خاورميانه علاوه بر تامين زيرساخت‌ها در كنار جذابيت منطقه، تلاش كشورها در افزايش امنيت و حس امنيت اين منطقه است، زيرا امنيت و گردشگري، پارامترهاي يك معادله هستند كه نسبتي مستقيم با هم دارند. در واقع همان‌طور كه يكي از عوامل مهم توسعه گردشگري وجود امنيت است، رونق گردشگري در يك منطقه و تردد گردشگران در يك مقصد، موجب افزايش امنيت مي‌شود.
هر چند در مقابل نگاه امنيتي به گردشگري مانع و سالب توسعه اين بخش است و عقب ماندن از اين بازار را به همراه دارد.دوره سلطنت شاه‌عباس اول را مي‌توان يكي از مهم‌ترين ادوار توسعه گردشگري در ايران به حساب آورد. اين توسعه به چند عامل بستگي داشت كه مهم‌ترين آن عبارت بود از: امنيت و توسعه راه‌هاي ارتباطي و تاسيسات اقامتي كه در اين دوره براي سهولت ارتباط و توسعه (امنيتي و اقتصادي) كشور شبكه منظمي از راه‌هاي اساسي به وجود آمد، به‌طوري كه امروزه هنوز راه‌هايي كه به نام «راه شاه‌عباسي» معروف است در برخي نقاط كشور شناخته مي‌شود كه در واقع جانشين «شاهراه بزرگ هخامنشي» است كه به موازات مرمت راه‌هاي قديمي و ايجاد راه‌هاي جديد، شاه عباس به آسايش و رفاه مسافران توجه خاص داشت. با حمله عراق به ايران و جنگ، گردشگري در ايران به شدت تضعيف شد. پس از اتمام جنگ در سال 1988 روند ورود گردشگران خارجي در ايران به تدريج رو به فزوني گرفت اما به هيچ‌وجه شايسته توانايي‌هاي بالقوه ايران و جاذبه‌هاي بي‌شمار آن نيست.
در اين سال‌ها نيز از آنجا كه تنش‌هاي سياسي ميان ايران و جوامع بين‌المللي وجود دارد، به گردشگران توصيه مي‌شود كه براي برنامه‌ريزي سفر به ايران، اخبار رسانه‌ها و توصيه‌هاي سفر را جدي بگيرند! اين اخبار ايران‌هراسي كه موجب كاهش گردشگري بين‌المللي به ايران شده اغلب ايران را ناامن جلوه مي‌دهند با وجود آنكه طبق گزارشات موسسه بين‌المللي خطرسنج International SOS درجه امنيت ايران در سال ۲۰۲۰ براي توريست‌هاي خارجي، هم‌تراز كشورهاي پرگردشگر همچون فرانسه، چين و امريكا و بالاتر از تركيه، عربستان و روسيه بوده است.
هر چند امنيت با احساس امنيت متفاوت است، به گونه‌اي كه ممكن است در جامعه‌اي امنيت باشد ولي اين امنيت احساس نشود. اگرچه تصميمات و سياست‌گذاري‌هاي افرا‌طي و گاه اقدام و امنيتي ديدن هر گردشگر و فرد با تابعيت ديگر موجب ايران‌هراسي و هشدار به جامعه بين‌الملل است اما ترس از سفر به ايران همه مبتني بر واقعيت جامعه ايران نيست بلكه زاييده رسانه‌ها است.
رفع ايران‌هراسي تنها با گردشگري ممكن نيست و نياز به يك راهبرد كوتاه‌مدت و بلندمدت دارد. وضعيت قرمز اعلام شده در كشورها به شهروندان براي ورود به ايران با ديپلماسي و اقدام و عمل براي تغيير چهره ايران ميسر است. مردم ايران بسيار گردشگرپذيرند اما سياست‌هاي دوگانه‌اي ميان ملت و حكومت از بدو ورود گردشگر رخ مي‌دهد. حل مساله امنيت سفر با ايجاد امنيت رواني محقق مي‌شود و اين نيازمند فهم گردشگري است و اين نكته كه گردشگري امنيت‌ساز است مخل امنيت نخواهد بود.
پژوهشگر مركز مطالعات استراتژيك خاورميانه