گزارشي از چهل و سومين جشنواره بين‌المللي تئاتر فجر
تكريم بزرگان، حضور پررنگ جوانان
مرتضي رنجبران
در چهل و سومين جشنواره بين‌المللي تئاتر تاكنون آثار متعددي اجرا شد. با وجود مشكلات متعدد، اين رويداد از چند منظر اهميت دارد؛ يكي از اين اتفاقات نامگذاري روزهاي جشنواره به احترام يكي از بزرگان حوزه تئاتر است.
چهار روز نخست جشنواره به ترتيب به نام آتيلا پسياني، پرويز پورحسيني، اكبر رادي و ژاله علو نامگذاري شده و در ابتدا يا انتهاي اجراي هر نمايش، گروه‌هاي نمايشي براساس نامگذاري انجام شده به مقام يكي از بزرگان فقيد عرصه تئاتر، اداي احترام مي‌كنند.
جشنواره امسال همچنين شاهد حضور جوان‌ترين‌ها در عرصه كارگرداني است. ميانگين سن كارگردانان آثار نمايشي حاضر در جشنواره چهل و سوم تئاتر فجر 38 سال است. جوان‌ترين كارگردان جشنواره با 21 سال سن، ساحل صالحي كارگردان نمايش «دغاگر» از بوشهر در بخش آثار صحنه‌اي حضور دارد كه اين اثر برگزيده جشنواره استاني نيز بوده است. قطب‌الدين صادقي 72ساله هم كه با كارگرداني نمايش «سفرنامه آبجي مظفر» در بخش صحنه‌اي حضور دارد، با‌تجربه‌ترين كارگردان جشنواره است.
در اين دوره از اين رويداد فرهنگي-هنري 105 اثر ايراني حضور دارد كه 111 كارگردان اين آثار را روي صحنه مي‌برند.
ازجمله حواشي اين بخش مي‌توان به اعتراض پرتجربه‌ترين كارگردان جشنواره اشاره كرد و از سوي رسانه‌ها بازتاب‌هاي متعددي داشت. صادقي به حضور بعضي از سلبريتي‌ها و جايگزين شدن نمايشش به يكي از نمايش‌هايي كه با حضور اين گروه‌ها قرار است دوباره اجرا شود اعتراض كرد. اين اعتراض‌ها با برداشت‌هاي متفاوتي پيش رفت و هر رسانه از نگاه خود به اين اعتراضات پرداخت.
در كنار اين اتفاق اما امسال 754 هنرمند و دست‌اندركار تئاتر در جشنواره حضور يافته و خواهند يافت و در 10 روز از برگزاري اين رويداد، در زمان‌هاي مختلف در تهران اسكان خواهند يافت.
از نكات مهمي كه همواره دغدغه دلسوزان تئاتر بوده اين است كه آثار خوب استاني حاضر در جشنواره پس از اين رويداد ديگر فرصتي براي ديده شدن پيدا نمي‌كند. اين مساله به خصوص درباره آثار صحنه‌اي بيشتر ديده مي‌شود و اين دغدغه با واكنش نادره رضايي معاون امور هنري وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي همراه شده است.
معاون امور هنري وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي با اشاره به لزوم حمايت از جوانان حاضر در چهل و سومين جشنواره بين‌المللي تئاتر فجر گفت: تلاش ما اين است كه آثار اين دوره از جشنواره پس از پايان اين رويداد هنري در استان‌هاي مختلف و دانشگاه‌ها اجرا شود.
او كه به تماشاي نمايش مرز به عنوان اولين حضور تئاتر هنرستان‌هاي هنرهاي زيبا در جشنواره تئاتر فجر نشسته بود در اين باره گفت: اين اثر هنرجويان كار خوبي بود و اميدوارم در راستاي همين مسير در جشنواره امسال و براي سال آينده بتوانيم نسل نو را در كنار بزرگان داشته باشيم.
معاون امور هنري در ادامه دردي كه در سال‌هاي اخير گريبان تئاتر ايران را گرفته، اشاره كرد؛ تعطيلي تئاتر دانشجويي در دانشگاه‌ها و توقف فعاليت انجمن‌ها. رضايي در اين باره مي‌گويد: تلاش مي‌كنيم با فرصت محدودي كه داريم بتوانيم زمان بيشتري دراختيار چنين آثاري قرار گيرد و احتمالا در دانشگاه تهران كارهاي خياباني را داشته باشيم و بعد از جشنواره هم در استان‌ها و دانشگاه پذيراي نمايش‌ها باشيم.
رضايي افزود: فعاليت انجمن‌ها در سال‌هاي اخير در استان‌ها متوقف شده بود و بودجه‌اي براي استان‌ها نداشتيم. با وجود پرتراكم بودن نمايش‌ها در ايام جشنواره اميدواريم در موعد مقرر برنامه و بودجه را داشته باشيم و معاونت توسعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي تلاش‌هاي زيادي مي‌كنند كه بودجه‌ريزي ما عملياتي و مبتني بر عملكرد باشد و در حال گفت‌وگو هستيم سهم استاني را افزايش دهيم و تعاملات بيشتري با هنرمندان اين بخش داشته باشيم و از آنان حمايت كنيم.
در بخش آثار صحنه‌اي ويژه چهره‌هاي متعددي حضور دارند كه اين اتفاق را بايد به فال نيك گرفت. از نادر برهاني مرند تا حميدرضا نعيمي و قطب‌الدين صادقي اما در عين حال شايد مي‌شد چهره‌هاي ديگري هم در بين اين اسامي حضور داشته باشند.
بازار داغ تئاترهاي خياباني هم از ديگر اتفاقات جشنواره است؛ فارغ از آنكه همچنان اهالي تئاتر در انتظار جمع‌آوري حلبي‌هاي اطراف مجموعه تئاترشهر هستند اما حضور گروه‌هاي استاني به خصوص در بخش خياباني خوشايند است.
در آثار خياباني نيز از 33 اثر اكثريت مطلق آثار با 28 نمايش در دست گروه‌هاي استاني است و 3 اثر در بخش ديگرگونه‌ها از هنرمندان استاني حضور دارد.
گروه‌هاي استاني با دراختيار داشتن 62درصد آثار در چهل و سومين جشنواره بين‌المللي تئاتر فجر حضور پررنگي دارند.
در اين دوره 105 اثر ايراني روي صحنه مي‌رود كه سهم آثار استاني با دراختيار داشتن 62درصد آثار، به شكل چشمگيري در ميان اجراهاي صحنه‌اي و خياباني بسيار بالا است.
جشنواره چهل و سوم تئاتر فجر ميزبان 65 اثر ارسالي از استان‌ها و 40 اثر از شهر تهران است كه به صورت تفكيك شده در آثار صحنه‌اي از ميان 65 اثر 34 نمايش از استان‌هاي گوناگون در جشنواره حضور دارد.
نمايش‌هاي «دوكاني خوكژين» به كارگرداني باقر سروش از بيجار، «كاتالونيا» به كارگرداني مصطفي ذوقي از كرمانشاه، «و چند داستان ديگر» به كارگرداني محمد اميني‌راد از اراك و «سارا» به كارگرداني حسن شيخ‌‌زاده از اردبيل، تمامي بليت‌هاي خود را به صورت كلي تا پايان جشنواره فروخته‌اند. اين در حالي است كه بيشتر اين نمايش‌ها از استان‌ها هستند و فروش همه ظرفيت سالن اين آثار نشان مي‌دهد مخاطبان از آثار استاني استقبال خوبي دارند و اين آثار از كيفيت خوبي برخوردار است.
جشنواره امسال براي دانشجويان هم برنامه داشت و فضايي را به اين گروه اختصاص داد. اين درحالي است كه در سال‌هاي اخير اساسا تئاتر دانشجويي به خصوص در دانشگاه‌هاي سراسر كشور به ورطه تعطيلي افتاده است و اين ظرفيت از دست خارج شده كه جاي تاسف دارد و بازسازي اين مهم تنها دراختيار وزارت فرهنگ نخواهد بود.
همزمان با آغاز بليت‌فروشي در تاريخ يك بهمن، ثبت‌نام دانشجويان نيز به صورت كاملا آنلاين آغاز شد كه تقريبا 300 دانشجو براي حضور در جشنواره و دريافت كد ويژه دانشجويي ثبت‌نام كردند و پس از جمع‌آوري اطلاعات اين افراد و بررسي آن، دوم بهمن ماه كد دانشجويي هر فرد به صورت اختصاصي براي هر دانشجو ارسال شد.
اما اين به تنهايي كافي نيست، چراكه بخشي از اين اتفاق بر‌عهده وزارت علوم، تحقيقات و فناوري است و بايد براي احياي دوباره تئاتر دانشجويي همت متعالي وجود داشته باشد. تعطيلي تئاتر دانشجويي پرسش بزرگي است كه چرايي آن بر هيچ كس مشخص نيست.
بسياري از استعدادهاي كشور در دانشگاه‌ها بروز و ظهور مي‌كنند و تعطيلي تئاتر دانشجويي فضاي متبلور شدن استعدادها را از ميان مي‌برد. به نظر مي‌رسد راه‌اندازي دوباره رويدادهاي فرهنگي و هنري در فضاي دانشگاهي امري ضروري است و اين ضرورت نه تنها در نوشتار و بيان مقامات مسوول كه در عملياتي شدن ايده‌هاي نو مي‌تواند به سرانجام برسد.
به هر حال تئاتر در كشور مهجور است و تئاتر دانشجويي مهجور‌تر و براي تصحيح اين شرايط بايد چاره‌اي انديشيده شود.