سارا معصومي/ 23 آگوست 2015 برابر با اول شهريور 1394، فرودگاه مهرآباد تهران، هواپيماي سلطنتي انگلستان در خاك جمهوري اسلامي ايران به زمين نشسته است. پرچم‌هاي ايران و انگلستان به موازات هم بر سقف هواپيما در نسيم تابستاني گرم تهران تكان مي‌خورند. پلكان نصب و وزير امور خارجه انگلستان با تبسمي كه براي عكاسان منتظر مهيا كرده از هوايپما پياده مي‌شود. آخرين بار سال 2003 ميلادي بود كه جك استراو، وزير امور خارجه انگلستان به ايران سفر كرد. رابطه ميان تهران و لندن از آن روزها تا اين جولاي گرم سال 2015 دستخوش فراز و نشيب‌هاي فراوان شده است. ورود فيليپ هاموند به تهران درست مانند ورود وزير امور خارجه فرانسه به ايران در مرداد ماه جاري با حاشيه‌هاي بسيار همراه بود؛ حاشيه‌هايي كه در رسانه‌هاي بين‌المللي بازتاب گسترده‌اي داشته‌اند اما بر متن سفر تاثيري نگذاشتند. پس از حصول توافق هسته‌اي در وين، ترافيك ديپلماتيك از اروپا به سمت تهران شدت گرفته است، اما سفر وزير امور خارجه انگلستان به ايران از جنس ديگري بود. يك سفر با دو نشان؛ هم بازگشايي سفارت انگلستان در ايران و هم اعلام رسمي آغاز فصلي نو در رابطه با ايراني كه موفق به نيل به توافق هسته‌اي با جهان پس از 12 سال مذاكره شده است. نخستين دليل حضور هاموند در ايران بر تمايل انگلستان براي عقب نماندن از قافله اروپايي‌ها در نزديكي به تهران سايه انداخت. ديروز صبح سفارت انگليس در تهران بازگشايي شد و همزمان سفارت ايران در لندن هم وارد روزهاي جديدي از فعاليت خود شد. دو قفل در تهران و لندن شكسته شد؛ دو پرچم در خاك دو كشور ايران و انگلستان بالا رفت تا براي دومين بار از زمان انقلاب اسلامي ايران دو كشور ازسرگيري فعاليت‌هاي ديپلماتيك خود در خاك يكديگر را اعلام كنند.
هاموند از گفت‌وگوي همه‌جانبه با ايران خبر داد
وزير امور خارجه انگليس با خود سفير كشور متبوعش را به تهران نياورد. قرار است رابطه ديپلماتيكي كه چهار سال پيش در نوامبر 2011 به صفر رسيده و در سال نخست حضور حسن روحاني در راس كابينه يازدهم در ايران به كاردار ترددي و غيرمقيم ارتقا يافته بود فعلا تا مدت زمان نامعلوم اما نه چندان طولاني در حد كاردار مقيم ادامه پيدا كند. ايران نيز در اقدامي متناظر سفير جديدي براي نمايندگي خود در لندن معرفي نكرده است. گمانه‌زني‌هاي رسانه‌ها حاكي از اين است كه اين روند تا چند ماه ديگر ادامه پيدا خواهد كرد و سپس رابطه ميان ايران و انگلستان به سطح سفير بازخواهد گشت. هاموند نيز پيش از حضور در تهران در محاصره خبرنگاران هموطن در لندن ابراز اميدواري كرد روابط دو طرف طي ماه‌هاي آينده تا سطح سفير ارتقا يابد. هاموند در راه تهران بود كه به اهالي رسانه گفت: روابط ميان دو كشور از سال 2011 تاكنون ارتقا يافته است. اكنون چهار سال از زمان ورود به سفارت انگليس مي‌گذرد و من امروز آن را بازگشايي خواهم كرد. در اولين گام ما مي‌خواهيم اطمينان يابيم كه توافق هسته‌اي يك موفقيت است از جمله از طريق تشويق به افزايش تجارت و سرمايه‌گذاري پس از لغو تحريم‌ها. انگليس و ايران همچنين بايد آماده بحث و گفت‌وگو در خصوص چالش‌هاي مشتركي كه با آنها روبه‌رو هستيم شامل مقابله با تروريسم، ثبات منطقه‌اي، گسترش داعش در سوريه و عراق، مقابله با مواد مخدر و مهاجرت باشند.
ظريف از ديپلماسي واقع‌گرايانه سخن گفت
محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران نيز پيش از ورود هاموند به تهران در حاشيه نشست علمي مذاكرات هسته‌اي و علوم سياسي در ايران كه در دانشگاه علامه طباطبايي برگزار شده بود با سوال خبرنگاران در خصوص بازگشايي سفارت انگليس در تهران روبه رو شد. وي در اين خصوص گفت: امروز انگليس و ديگر كشورهاي اروپايي به نقش سازنده ايران در منطقه و جهان پي برده‌اند و حضور آنها نشان‌دهنده اين واقعيت است. ظريف با بيان اينكه از قبل قرارمان اين بود كه روابط‌مان را با كشورهاي مختلف دنيا به جز استثناهايي كه وجود دارد عادي‌سازي كنيم، ادامه داد: سفارت انگليس را نيز ما نبستيم بلكه خودشان بستند و امروز انگليس و ديگر كشورهاي اروپايي به نقش سازنده ايران در منطقه و جهان پي برده‌اند و حضور آنها در ايران نشان‌دهنده اين واقعيت است. ما اختلاف نظر و تفاوت ديدگاه‌هايي با برخي كشورهاي اروپايي از جمله انگليس داريم ولي فكر مي‌كنيم در يك محيط تعاملي مبتني بر چشم باز و مبتني بر واقع‌گرايي اين مسائل قابل بحث است و احساس مي‌كنيم كه با روشي جدي و دقيق مي‌توانيم كار را به پيش ببريم.
نخستين حضور در خانه انگليس در ايران
مستقيم از فرودگاه مهرآباد به خانه انگليس در تهران واقع در چهار راه استامبول، در محاصره نيروها و اسكورت امنيتي. نوامبر 2011 دومين بار در تاريخ سياسي دو كشور از زمان انقلاب اسلامي ايران بود كه سفارتخانه انگلستان در ايران بسته شد. نخستين بار در سال 1979 به دنبال پيروزي انقلاب اسلامي بريتانيا سفارت خود در تهران را تعطيل كرد. يك سال پس از اين تاريخ سفارت ايران در لندن مورد حمله افراد مسلح ايراني وابسته به منافقين قرار گرفت. سال 1980 بود كه افراد مسلح ايراني (منافقين) به سفارت ايران در لندن حمله كردند و 26 نفر شامل كاركنان سفارت، افسران پليس و افراد عادي را گروگان گرفتند. شش روز پس از حمله به سفارت و كشته شدن يكي از كاركنان، نيروهاي ويژه پليس به سفارت ايران يورش بردند و پس از كشتن افراد مسلح، گروگان‌ها را نجات دادند. هشت سال پس از اين تاريخ در سال 1988، انگلستان رابطه ديپلماتيك خود با تهران را با بازگشايي سفارت خود از سر گرفت. نوامبر 2011 در حقيقت دومين باري بود كه با حمله معترضان به سياست‌هاي انگليس در قبال ايران، وزرات امور خارجه اين كشور دستور پلمب سفارتخانه خود در تهران را داد. پرچم انگلستان پايين كشيده شد و تابلوي طلايي‌رنگ داخل محوطه هم از سوي معترضان كنده شده بود. روز گذشته با حضور هاموند در سفارتخانه انگلستان، هم پرچم انگلستان بالا رفت و هم تابلوي طلايي توسط آقاي وزير رونمايي شد. هاموند در حالي وارد سفارتخانه انگلستان شد كه در تصاويري كه از لحظه ورود و بسته شدن در‌هاي سفارت روي خروجي رسانه‌ها قرار گرفته است سيم خاردارهاي نقش بسته روي ديوارهاي مشرف به خيابان و بلوك‌هاي سيماني كه راه ورود اغيار به داخل سفارت را بسته است، خودنمايي مي‌كند. در سفارت انگلستان جز براي هاموند روي خبرنگاران انگليسي و همچنين خبرنگاران رسانه‌هاي غيرايراني باز شد تا اصحاب رسانه در داخل باغ انگليسي سخنان وزير امور خارجه را مخابره كنند. در حالي كه هاموند برنامه‌هاي سفر دوروزه خود در تهران را در داخل سفارت بررسي مي‌كرد، دلواپسان رابطه ايران و انگلستان در بيرون از ساختمان سفارت شعار مرگ بر انگليس سر داده بودند. آجي شارما كه در دو سال گذشته كاردار غيرمقيم انگلستان در تهران بوده است دوشادوش هاموند براي بازگشايي سفارت انگلستان حضور داشت و از اين پس نيز مسووليت اين سفارتخانه در تهران را بر عهده خواهد داشت. شارما ديپلمات هندي‌الاصل با تابعيت انگلستان است كه به نظر مي‌رسد تا چندماه ديگر بايد گام به گام روابط ميان دو كشور را ارتقا ببخشد. شارما از سال 2012 ميلادي رييس بخش ايران در وزارت خارجه انگليس بوده و در خلال سال‌هاي 2007 تا 2008 نيز به عنوان معاون سفير انگليس در تهران فعاليت كرده است.
فيليپ هاموند، در مراسم بازگشايي سفارت لندن با اشاره به حادثه ورود جمعي از دانشجويان ايراني به اين سفارتخانه در سال 2011 آن را يك مساله ناراحت‌كننده دانست و گفت: از زمان روي كار آمدن رييس‌جمهور روحاني مسائل گام به گام تغيير كرده است. توافق هسته‌اي با ايران در ماه گذشته يك اتفاق بزرگ ديگر است كه قدرت ديپلماسي را نشان داد و در فضاي احترام دوطرفه براي حل چالش‌هاي مشترك به دست آمد. بازگشايي سفارت انگليس گام منطقي بعدي است تا اعتماد و اطمينان ميان اين دو ملت بزرگ ايجاد شود.
رييس دستگاه ديپلماسي انگليس در ادامه گفت: ايران يك كشور مهم در منطقه‌اي مهم اما پرآشوب است و خواهد بود. گفت‌وگو در سراسر جهان حتي در شرايط سخت هم ضروري است. ما هميشه موافق هم نخواهيم بود اما همزمان كه اعتماد و اطمينان افزايش مي‌يابد، مي‌توانيم بدون هيچ محدوديت زماني و بدون محدوديت در توانايي‌مان با يكديگر درباره اين مسائل بحث و گفت‌وگو كنيم. هنوز اختلافات اساسي ميان انگليس و ايران وجود دارد. ما بايد آرام و بادقت روابط را شروع كنيم و آن را گسترش دهيم و ببينيم تا كجا مي‌توانيم پيش برويم. فعلا بي‌اعتمادي زيادي وجود دارد. همچنين مسائل مهمي وجود دارد كه ما درباره آن اختلافات اساسي داريم.
در دو سال گذشته يكي از اصلي‌ترين مباحث مورد اختلاف ميان ايران و انگلستان، هزينه تعميرات سفارتخانه انگلستان و پرداخت خسارت بوده است. همزمان با سفر هاموند به تهران روزنامه ديلي‌تلگراف در خبري اعلام كرد كه وزارت امور خارجه انگليس تاييد كرد كه هزينه تعميرات سفارتخانه لندن در تهران را خود پرداخت كرده است اگرچه اين كشور از ايران درخواست غرامت كرده است. در حالي كه رسانه‌هايي چون بي‌بي‌سي و خبرگزاري فرانسه از حضور يك نماينده وزارت امور خارجه ايران در مراسم بازگشايي سفارتخانه انگلستان در تهران خبر مي‌دهند، وزارت امور خارجه كشورمان خبري در اين خصوص منتشر نكرده است. بي‌بي‌سي در گزارش اختصاصي خود از بازگشايي سفارت انگليس در تهران از باقي ماندن شعار نوشته‌هايي روي ديوارهاي ساختمان داخلي سفارتخانه خبر داده و نوشته است: در يكي از سالن‌هاي داخلي بالاي عكس ملكه هنوز اين شعار به چشم مي‌خورد: مرگ بر انگلستان.
دانش يزدي و جك استراو در سفارتخانه ايران در انگليس
فيليپ هاموند در سفارتخانه انگلستان در تهران، جك استراو در سفارتخانه ايران در لندن. جك استراو نخستين و آخرين وزير امور خارجه انگلستان بود كه پس از انقلاب اسلامي ايران و در سال 2003 ميلادي به تهران آمده بود. روز گذشته استراو در محل سفارتخانه ايران در لندن حاضر شد و به همراه مهدي دانش‌يزدي، معاون اداري و مالي وزير امور خارجه ايران اقدام به بازگشايي سفارت كشورمان در اين كشور كرد. جك استراو در اين خصوص به خبرنگاران گفت: امروز، روز بسيار مهمي در تاريخ روابط انگلستان و ايران است. رابطه ميان دو كشور همواره سخت بوده است و در سال 2011 هم بحران به اوج خود رسيد اما امروز اتفاق خوبي در سابقه اين رابطه رخ داده است.
در مراسم بازگشايي سفارت ايران در لندن، «محمدحسن حبيب‌الله‌زاده» كاردار سفارت ايران در انگلستان، شماري از ميهمانان انگليسي و ايراني ازجمله اعضاي گروه دوستي پارلماني انگليس و ايران و روساي نهادهاي ايراني و ايرانيان مقيم حضور داشتند. از ابتداي اسفندماه 1392 همچنين بخش كنسولي سفارت ايران در انگليس به صورت كامل بازگشايي و كليه خدمات كنسولي به ايرانيان مقيم ارايه شد. از همان تاريخ نيز پرچم جمهوري اسلامي ايران بر فراز ساختمان سفارت در منطقه «كنزينگتون» لندن و اماكن ديپلماتيك كشورمان در لندن برافراشته شد. حبيب‌الله‌زاده، كاردار جمهوري اسلامي ايران در انگلستان اخيرا درباره روابط با انگلستان گفته بود در طول يك و نيم سال گذشته، با وجود برخي مشكلات، رايزني‌هاي دو كشور در مورد امور دوجانبه، منطقه‌اي و پارلماني انجام و هيات‌هايي بين دو كشور تبادل شده است. وي صبح روز گذشته در خصوص مراسم بازگشايي سفارت ايران به ايسنا گفت: ايران در اول اسفند 92 پرچم خود را در سفارت كشورش در لندن برافراشته بود اما مراسم بازگشايي ديروز (روز يكشنبه) درواقع اعلام بازگشايي رسمي و فعاليت كامل در ادامه فعاليت‌هاي بيش از يك سال گذشته ما است. روند صدور ويزا با بازگشايي بخش‌هاي مختلف سفارت كشورمان فعال مي‌شود. البته بخش كنسولي و بخش مربوط به ارايه خدمات به ايرانيان از سوي ما مدتي است كه فعال شده و اين كار در حال انجام است. اميدواريم با بازگشايي رسمي امروز خدمات بهتري را ارايه كنيم.
حبيب‌الله‌زاده درخصوص اظهارات هاموند، وزير خارجه انگليس قبل از سفرش به تهران درباره ارتقاي سطح كاردار به سفير طي ماه‌هاي آينده گفت: فعلا در اين خصوص نه توافقي و نه صحبتي شده است و روابط در سطح كاردار توافق شده است.
ظريف: بازگشايي سفارتخانه انگلستان با بازگشايي سفارتخانه امريكا متفاوت است
عصر روز گذشته محمدجواد ظريف در ساختمان وزارت امور خارجه كشورمان ميزبان همتاي انگليسي خود بود. نشست خبري دو وزير پس از ديدار دوجانبه هيات‌هاي ايراني و انگليسي برگزار شد. در ابتداي اين نشست ظريف به عنوان ميزبان نشست را آغاز كرده و با اشاره به بازگشايي مجدد سفارت دو كشورافزود: اين يك شروع مجدد براي روابط دو كشور است. ديدگاه‌هاي متفاوتي بين دو كشور در مورد برخي موضوعات وجود دارد كه اين اختلاف‌نظرها را مي‌شود از طريق گفت‌وگو و تعامل و رسيدن به درك مشترك به پيش برد و به روش بهتري براي برخورد با اين اختلاف‌نظرها رسيد. ما مي‌توانيم اختلاف‌نظرات موجود را با انگلستان از طريق دستيابي به درك مشترك و گفت‌وگو رفع كنيم و البته در صورتي كه توافق برجام از سوي همه اعضاي آن به درستي انجام شود در آينده روابط نيز بهبود خواهد يافت. البته ما با انگلستان اشتراك نظر براي مبارزه با داعش و تروريسم، ايجاد ثبات در منطقه و همكاري‌هاي اقتصادي داريم و در مورد برخي مسائل منطقه‌اي نيز نياز به گفت‌وگو داريم. در مورد مسائل ديگري نيز كه اختلاف‌نظر داريم مثل حقوق بشر بايد گفت‌وگو كنيم. روابط ايران با اتحاديه اروپا كه انگلستان نيز عضو مهم آن است گسترش خواهد يافت. گفت‌وگوهايي كه در مدت دو سال گذشته در مذاكرات برجام با هاموند داشته‌ايم به ما فرصتي براي بهبود روابط داده است.
وي در ادامه در پاسخ به سوال يك خبرنگار انگليسي مبني بر اينكه امروز شاهد بازگشايي سفارت لندن در تهران بوديم، آيا امكان دارد در آينده نزديك سفارت امريكا در تهران باز شود، خاطرنشان كرد: ما از قبل با انگليس روابط سياسي داشتيم و اين روابط مدتي با دشواري روبه‌رو بود ولي امروز با بازگشايي مجدد سفارت دو كشور در تهران و لندن به وضع قبل برگشتيم. اما وضعيت ما با ايالات متحده امريكا متفاوت است و مردم ايران نسبت به سياست‌هاي امريكا نگراني‌هاي قابل توجهي دارند.
ظريف در بخشي از صحبت‌هايش در اين راستا با اشاره به روش و سياست‌هاي غيرمعقولي كه بعضا از سوي امريكا در مورد ايران به كار گرفته شده است، گفت: نياز به تغيير در امريكاست و وضعيت متفاوت است. در واقع وضعيت ما در مورد امريكا با وضعيت ساير كشورهايي كه مدتي روابط‌مان با آنها دچار دشواري شده بود و حالا پس از مدتي به حالت قبل برمي‌گردد، متفاوت است.
رييس دستگاه ديپلماسي ايران در پاسخ به سوال يك خبرنگار ديگر انگليسي مبني بر اينكه به نظر مي‌رسد دو كشور در مورد آينده روابط‌شان اميدوار هستند و اينكه ايران چه نقشي مي‌تواند در تغييرات استراتژيك منطقه ايفا كند، به زبان انگليسي پاسخ گفت: اين منطقه نيازمند نگرشي متفاوت است و در حال حاضر با مشكلات جدي روبه‌رو است كه همه ما را به نحوي تحت تاثير قرار داده و فقط مربوط به يك كشور نيست و اين مشكلات مي‌تواند به كل دنيا تسريع پيدا كند. براي حل اين مشكلات نيازمند نگرشي متفاوت از همه كشورهاي منطقه هستيم.
هاموند: پس از انتخاب روحاني شاهد جو بهتري در ايران بوديم
فيليپ هاموند پس از محمدجواد ظريف در نخستين نشست خبري با حضور اهالي رسانه‌هاي كشور ميزبان سخنراني كرده و بازگشايي سفارت اين كشور در تهران را اولين قدم در تسهيل روابط دو كشور خواند. او در پاسخ به خوشامدگويي ظريف گفت: واقعا خوشحالم كه اولين وزير خارجه انگليس هستم كه پس از سال 2003 به ايران مي‌آيد. از زمان انتخاب حسن روحاني به عنوان رييس‌جمهور در ايران ما شاهد بوديم كه جو بهتري براي بهبود روابط در بازگشايي سفارت‌ها داشته‌ايم. ايران همواره در منطقه، يك كشور مهم بوده و خواهد بود. گفت‌وگوها ميان دوطرف بسيار اهميت دارد كه البته نقش سفارتخانه‌ها در ايجاد زمينه لازم براي گفت‌وگو ميان دو كشور بسيار ضروري است. ما قرار است با ايران روابط اقتصادي گسترده‌اي داشته باشيم. البته در زمينه‌هايي نيز كه اختلاف‌نظرات شديدي داريم مي‌توانيم گفت‌وگو كنيم و از كانال‌هاي جديد ايجادشده مثل توافق برجام و بازگشايي سفارت دو كشور در زمينه‌هايي مثل مقابله با داعش، مبارزه با قاچاق مواد مخدر و افزايش ثبات خاورميانه همكاري كنيم.