داعش، پاريس و آسيب‌پذيري اقتصاد جهاني
علي قنبري ٭
حمله گروهك تروريستي داعش به فرانسه در واقع حمله به اقتصادي جهاني است. به عبارتي ديگر در كنار آسيب‌هايي كه به امنيت جهاني وارد مي‌شود، تمامي كشورهاي جهان با ركود اقتصادي ناشي از چنين بي‌ثباتي و بي‌امنيتي روبه‌رو خواهند شد. در شرايط كنوني اقتصاد جهاني با تهديد جدي به نام «داعش» روبه‌رو شده است. متاسفانه گروهك تروريستي داعش بزرگ‌ترين نهاد تغذيه‌كننده غيرقانوني از درآمدهاي نفتي جهان است. وقتي گروهك تروريستي داعش از محل فروش نفت مناطق تحت كنترل خود در سوريه و عراق، ماهانه حدود 50 ميليون دلار درآمد كسب مي‌كند قطعا جدي بودن آسيب جهاني براي اين گروهك موضوع قابل توجه در اقتصاد جهان است.
لذا كشورهاي منطقه و عرضه‌كنندگان جهاني نفت در وهله اول در معرض مشكلات اقتصادي ناشي از چنين گروهك‌هايي هستند. براي همين منظور بايد كشورهاي جهان در مقابل چنين گروهك‌هايي متحد شده و مواضع جدي‌تري را اتخاذ كنند. اقتصاد ايران نيز از تيررس بحران اقتصادي جهان ناشي از شكل‌گيري گروهك‌هاي سياسي كه رويكرد اقتصادي دارند در امان نخواهد بود.
جدي‌ترين آسيبي كه اقتصاد ايران از فعاليت‌هاي اقتصادي داعش خواهد ديد، كاهش قيمت جهاني نفت است كه درآمدهاي نفتي كشور را به‌شدت كاهش داده است. با كاهش درآمدهاي نفتي و به‌تبع آن كاهش درآمدهاي كشور، ركود اقتصادي ايران تعميق يافته و خروج از ركود با تاخير روبه‌رو خواهد شد. گرچه به لطف انسجام مالي و پولي دولت اعتدال بودجه كشور به سمت مالياتي شدن پيش رفته است اما هنوز درآمدهاي نفتي براي وضعيت اقتصاد كلان كشور از اهميت بالايي برخوردار است. در كنار مسائل داخلي، شوك اقتصادي جهان از محل حملات داعش همچنين شوك‌هاي منفي قيمت نفت، نيز موضوع قابل توجهي است به اين ترتيب كه از لحاظ تجارت بين‌الملل هم كشور با تهديد كاهش تراز تجاري روبه‌رو خواهد شد. تضعيف شرايط اقتصادي كشورهاي طرف تجاري ايران هم موجب كاهش، حتي منفي شدن تراز تجارتي كشور مي‌شود. در آسيب‌شناسي چنين رويكردي متاسفانه باز هم مسائل اقتصادي هستند كه مطرح شده و به عنوان عوامل شكل‌گيري تروريسم جهاني مورد نكوهش واقع مي‌شوند. پيش‌زمينه شكل‌گيري چنين تروريسمي در جهان اقتصاد است و آسيب‌پذيرين‌ترين كشورها بعد از كشورهاي صادر‌كننده نفت، كشورهاي دلاري و بعد از آن كشورهايي هستند كه مورد هدف حملات تروريستي واقع مي‌شوند. رائول كارسو و فريدريش اشنايدر (2011) دو عامل را به عنوان مهم‌ترين عوامل بسترساز تروريسم معرفي مي‌كنند. نخستين عامل از نگاه اين دو تن فقر و فرصتهاي نابرابر است. فقرا هزينه فرصت كمي دارند بنابراين به راحتي مي‌توانند به سوي اقدامات تروريستي جذب شوند. در مورد داعش مي‌بينم كه درآمد بالايي كه اين گروهك براي جذب افراد پيشنهاد مي‌دهد روز‌به‌روز به بزرگ‌تر شدن آن مي‌انجامد.
موضوع هزينه فرصت يكي از مهم‌ترين موضوعات در تحليلهاي اقتصادي تروريسم است. اين موضوع به گسترش فرصتهاي برابر در رفع فقر در همه جوامع و به ويژه كشورهاي بسيار فقير مربوط است. هرچه دسترسي عمومي به آموزش، سلامت و حقوق شهروندي برابر بيشتر باشد رويآوردن به اقدامات تروريستي و روگرداندن از اين شرايط سختتر خواهد بود و در نتيجه اقدامات تروريستي كاهش مييابد. اولسون (1963) معتقد است كه در نتيجه جهاني شدن اقتصاد، تغيير قيمتهاي نسبي و تغيير الگوي كار تغيير قيمتهاي نسبي در نتيجه واردات و صادرات اتفاق ميافتد. اولسون معتقد است كه قيمتها سريع‌تر از دستمزدها تعديل مي‌شود. اين عامل باعث پيشي گرفتن تقاضا بر عرضه است و در نتيجه تورم در جامعه افزايش مييابد. از اين طريق قدرت خريد مردم كاهش يافته و فقر بيشتر مي‌شود. از طرف ديگر با تغيير الگوي كار نيز كارگران ساده به تدريج حذف شده و جاي خود را به ماشينها يا كارگران بامهارت مي‌دهند. اين عامل نيز موجب فقيرتر شدن كارگران مي‌شود. اين دو عامل باعث بروز نارضايتيهاي اجتماعي و اقتصادي مي‌شود. درواقع شكل‌گيري داعش ناشي از وضعيت اقتصادي جهاني و گسترش نابرابري بوده و در وهله اول نيز به اقتصاد جهاني آسيب مي‌زند.
در كنار مسائل فوق داعش رويكرد ديگري كه براي ضربه زدن به اقتصاد جهاني و خصوصا ارزش دلار ايجاد كرده است نگهداري درآمدهاي حاصل از فروش نفت خود به صورت طلاست چراكه از سال گذشته اين گروهك تروريستي به‌دنبال رواج پول ويژه خود با نام دينار اسلامي در مناطق تحت سيطره‌اش بوده است تا خود را از نظام مالي جهاني جدا كرده و تاكيد دارد كه پول‌هايش از جنس طلا، نقره و مس باشد. به اين ترتيب با كاهش ارزش جهاني دلار به اقتصاد‌هاي دلاري‌شده ضربه‌هاي جدي وارد كرده و كاهش ارزش دلار را به دنبال خواهد داشت و در كنار آن با افزايش تقاضاي جهاني براي طلا پايه پولي بسياري از اقتصادها را با مشكل روبه‌رو مي‌كند.
با شكل‌گيري گروهك‌هاي تروريستي كه رويكرد سياسي مبتني بر اقتصاد در جهان دارد قطعاً وضعيت اقتصادي جهان با تهديدهايي روبه‌رو خواهد شد و سريع‌ترين مبارزه با آن نيز تمركز قدرت‌هاي جهاني و همدلي جهاني براي حذف آنهاست.
٭ معاون وزير جهاد كشاورزي و عضو هيات علمي دانشگاه تربيت مدرس