يوكيا آمانو از آغاز فصلي جديد در رابطه ايران با آژانس سخن گفت
قاضي برجام در تهران
سارا معصومي/ صبح روز دوشنبه برابر با 18 ژانويه و دو روز پس از اعلام اجراي برنامه جامع اقدام مشترك در وين وارد تهران شد. يوكيا آمانو، 68 ساله، 48 ساعت پس از پايان يافتن رسمي رايزني‌هاي هسته‌اي ميان ايران و 1+5 و ورود دو طرف به فاز اجرا به پايتخت كشوري وارد شد كه در چند سال گذشته به واسطه گزارش‌هاي هسته‌اي مديركل و ارجاع پرونده آن از شوراي حكام آژانس به شوراي امنيت، انواع تحريم‌هاي رنگارنگ را تجربه كرده است. مردي كه از دسامبر 2009 بر كرسي رياست سازمان انرژي اتمي تكيه داده است در روزهاي پسابرجام به ايران مي‌آيد تا در سفري نمادين از تغيير رابطه آژانس با تهران سخن بگويد. ديپلمات ژاپني‌اي كه ايران را به برخورداري از برنامه هسته‌اي با ابعاد احتمالا نظامي متهم كرده بود در دو ماه گذشته دو گزارش سرنوشت‌ساز در خصوص برنامه هسته‌اي ايران منتشر كرده است. يك‌بار در قالب گزارش ارزيابي نهايي اعلام كرد كه برنامه هسته‌اي ايران هيچگاه انحرافي دال بر نقض ان‌پي‌تي را تجربه نكرده است و بار ديگر هم در نشست شوراي حكام با اعلام همان گزارش ارزيابي نهايي مقدمه بسته شدن پرونده موسوم به ابعاد احتمالا نظامي برنامه ايران را فراهم كرد. آقاي مدير كل روز 16 ژانويه هم در وين پس از كش و قوس‌هاي سياسي فراوان ميان اعضاي 1+5، گزارش راستي‌آزمايي خود را اعلام كرد تا ورود برنامه جامع اقدام مشترك به فاز اجرا را ممكن كرده باشد. آمانو اين بار به تهران آمده است اما نه با نقشه‌اي براي بازرسي و نه با برنامه‌اي براي پاسخ گرفتن به سوال‌هاي بي‌شمار. علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي،حسن روحاني، رييس‌جمهور ايران و محمد‌جواد ظريف،وزير امور خارجه به ترتيب ميزبان آمانو در اين سفر چند ساعته بودند.
مردي كه در ايران محبوب نيست
در سال 2005، يوكيا آمانو به عنوان نماينده ژاپن در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در وين مشغول به كار بود. از سپتامبر 2005 تا يك سال بعد از اين تاريخ در سال 2006 آمانو رياست شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را بر عهده داشت. در همان سال‌ها بود كه آژانس و مدير كل وقت آن محمد البرادعي جايزه صلح نوبل را به خود اختصاص دادند. در سپتامبر 2008 بود كه دولت ژاپن اعلام كرد آمانو را براي پست مدير كلي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كانديدا خواهد كرد. روز بخت آمانو در عمر كاري‌اش را بايد دومين روز از ماه جولاي سال 2009 دانست. روزي كه شوراي حكام وي را به عنوان مدير كل آژانس در جريان شش دور راي‌گيري انتخاب كرد. رقيب او در آن جلسه حساس نماينده آفريقاي جنوبي بود. نوامبر 2011 بود كه روزنامه انگليسي گاردين در مطلبي كه در قالب افشاگري‌هاي ويكي‌ليكس به دست اين روزنامه سيده بود از جزييات ديدار ميان آمانو و سفير امريكا پرده برداشت. نويسنده اين گزارش افشاگرانه ادعا كرده بود كه آمانو در اين ديدار به طرف امريكايي اطمينان داده بود كه او به عنوان مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در هر پرونده‌اي در زمين امريكا و منافع اين كشور بازي خواهد كرد. اين زمين بازي هم انتصاب‌ها را شامل مي‌شد و هم پرونده پي‌ام دي ايران را. نوامبر سال 2011 بود كه آمانو گزارش كاملا سياه خود در خصوص برنامه هسته‌اي ايران را به شوراي حكام ارايه كرد. گزارشي كه پلكان وضع تحريم‌هاي بي‌شمار عليه ايران شد. در ماه مارس سال 2012 برخي مقام‌هاي سابق آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تعارف را به حاشيه رانده و آمانو را به گرايش به غرب در تصميم‌گيري هايش متهم كردند. آمانو يك بار در اواسط سال 2009 ميلادي در گفت‌وگو با يك روزنامه اتريشي اعلام كرده بود كه با هرگونه افزايش سلاح هسته‌اي در سطح بين‌المللي مخالف است چرا كه از كشوري آمده كه هيروشيما و ناكازاكي را تجربه كرده است. سوالي كه هيچگاه از آمانو پرسيده نشد اين بود كه چرا وي به جانبداري از سياست‌هاي كشوري در سطح بين‌المللي متهم مي‌شود كه فاجعه هيروشيما را براي ژاپن رقم زد؟ يوكيا آمانو پس از مختومه اعلام شدن پرونده پي‌ام‌دي در شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در ماه دسامبر 2015 در پاسخ به سوال «اعتماد» مبني بر آنكه اگر گزارش ارزيابي نهايي وي در خصوص عدم انحراف مواد هسته‌اي در ايران صحت دارد چه كسي بايد به مردم ايران براي سال‌هاي تحريم پاسخ بدهد، گفته بود كه اين آژانس نبود كه تحريم‌ها را وضع كرد و دليل گزارش‌هاي سياه آژانس در آن سال‌ها هم عدم همكاري ايران بوده است! ادعايي كه با ميزان دسترسي‌ها و رفت و آمدهاي ناظران آژانس به ايران در يك دهه اخير همخواني ندارد.
نقشه همكاري جايگزين كيفرخواست شد
يوكيا آمانو صبح روز دوشنبه وارد تهران شد و نخستين ميزبان او هم رييس سازمان انرژي اتمي ايران بود. علي‌اكبر صالحي مردي كه در دو سال گذشته روزهاي سخت و نفسگيري را در رايزني‌هاي فشرده و زمانبندي شده با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم براي مختومه شدن پرونده موسوم به پي‌ام‌دي و هم براي اجرايي شدن برجام تجربه كرده است. صالحي و آمانو پس از ديدار پشت درهاي بسته مقابل خبرنگاران ايراني ايستاده و از جزييات اين ديدار و البته برنامه‌هاي آتي اين سازمان و آژانس سخن گفتند. اين بار در سخنان صالحي ردي از همكاري ايران و آژانس براي پاسخ دادن به پرسش‌هاي بي‌شمار آقاي مدير كل نبود بلكه رييس رييس سازمان انرژي اتمي اعلام كرد كه در ديدارش با آمانو نقشه همكاري‌هاي جديد را ترسيم كرده‌اند. مدير كل آژانس در اين سفر ديداري از پارچين نداشت و به جاي آن جنبه‌اي غيرهسته‌اي هم به برنامه حضور خود در تهران بخشيده و به موزه جواهرات سر زد. صالحي در خصوص سفر آمانو به تهران پس از ورود دو طرف به فاز اجرا گفت: خوشحاليم در زماني ميزبان آقاي آمانو هستيم كه ديگر موضوعي به نام پرونده ساختگي هسته‌اي ايران وجود ندارد و ما وارد مرحله‌اي جديد شده‌ايم. در گفت‌وگوي امروز ما قرار شد نگاه‌مان به آينده باشد. در 12- 10 سال گذشته ما فرصت همكاري‌هاي فني با آژانس را نيز از دست داديم؛ از آقاي آمانو خواستم كه با اقداماتي كه انجام مي‌دهند اين موضوع جبران شود. رييس سازمان انرژي اتمي در ادامه سخنانش مقابل دوربين خبرنگاران درباره بازسازي و مدرن‌سازي رآكتور اراك و گفت‌وگو با مديركل آژانس در اين باره گفت: در جلسه امروز صحبت خاصي در اين زمينه انجام نشد، ما در ارتباط با نقشه راه كه پيش بيني مي‌شود و كلياتي كه بايد در آينده به آن توجه داشت، گفت‌وگو كرديم. ان‌شاءالله در آينده نزديك شايد يك هفته آينده خبرهاي خوبي در مورد مدرن سازي اراك به اطلاع مردم برسانيم كه تا چقدر پيشرفت كرده‌ايم. مقدمات طراحي هم كه انجام داده‌ايم توسط طرف‌هاي مقابل مورد بازبيني قرار گرفته است كه در زمان مناسب اعلام مي‌كنيم. ما جلوتر از برنامه پيش بيني شده هستيم. همه‌چيز به خوبي پيش مي‌رود و اميدواريم مدرن سازي اراك حتي سريع‌تر از زمان مقرر محقق شود.
به گزارش ايسنا، يوكيا آمانو نيز ديدارش با صالحي را سازنده خواند و گفت: توافق كرديم به همكار‌هاي دوجانبه ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ادامه دهيم. روابط ايران و آژانس وارد فاز جديدي شده است و ما آمادگي داريم همكاري‌هاي خود را به همين نحو ادامه دهيم و در مقابل هم همكاري كامل ايران لازم است.
آمانو درباره اجراي پروتكل الحاقي تصريح كرد: اجراي پروتكل الحاقي از اقدامات بسيار مهم است تا شرايط به وجود آمده را حفظ كنيم. ايران اكنون به دوره جديدي وارد شده است و ما متعهد به ادامه تلاش‌هاي غيرجانبدارانه و غيرسياسي خود هستيم. اين مقام ارشد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در پاسخ به اين پرسش كه مختومه شدن كامل پرونده هسته‌اي ايران و نتيجه به دست آمدن ارزيابي گسترده‌تر چقدر زمان مي‌برد؟ گفت: آنچه مهم است تمركز براي اجراي برجام است در صورت ادامه آرام و مثبت همكاري‌ها موارد ابهام برطرف مي‌شود. در خصوص گزارش نتيجه‌گيري گسترده‌تر بعد از همكاري‌هاي اوليه اين موضوع مشخص مي‌شود. وي درباره همكاري‌هاي ديگر فني نيز گفت: با در نظر داشتن قطعنامه‌هاي شوراي امنيت، شايد در برخي موارد نتوانيم همكاري‌هاي فني داشته باشيم اما اين موضوع در حال بررسي است. مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي همچنين در پاسخ به اين سوال كه آيا زمان آن نرسيده كه باتوجه به اينكه رژيم صهيونيستي سلاح هسته‌اي دارد، آژانس به اين مساله رسيدگي كند؟ گفت: در مورد اين مساله در اجلاس بعدي آژانس و شوراي حكام در ماه سپتامبر گفت‌وگو مي‌شود.
ايران به دنبال كوتاه‌تر كردن دوره انتقال است
همزمان با سفر آمانو به تهران، بهروز كمالوندي سخنگوي سازمان انرژي اتمي در خصوص اين سفر گفت: يكي از مواردي كه مدنظرمان است اين است كه دوره انتقالي را كوتاه كنيم، براي اينكه اين دوره كوتاه شود، بايد كارهايي را انجام دهيم و بايد در مورد جزييات آن صحبت شود. اينكه خود برجام با توجه به متن توافق درست اجرا شود موضوعاتي است كه مورد مذاكره قرار مي‌گيرد. به گزارش فارس، سخنگوي سازمان انرژي اتمي درباره پروتكل الحاقي گفت: پروتكل الحاقي عملا به صورت داوطلبانه از روز اجراي برجام توسط ما اجرا مي‌شود، اما بخشي از آن بيانيه اوليه است كه معمولا كشورهايي كه اجرا مي‌كنند شش ماه وقت دارند تا بيانيه خودشان را كه شامل اطلاعاتي درباره فعاليت‌هايي كه قرار است براي بلندمدت داشته باشند، ارايه كنند. كمالوندي با يادآوري اين نكته كه البته ما برنامه بلندمدت خود را داده‌ايم، افزود: اما بقيه فعاليت‌ها و موضوعات ديگر بايد در اين بيانيه آورده شود و اين بيانيه به آژانس داده مي‌شود و در شوراي حكام مطرح و بررسي مي‌شود. اينها اقداماتي است كه ما بايد در روند عادي انجام دهيم، منتها زمانبندي آنها بايد به گونه‌اي باشد كه باعث نشود تاخيرات بيجا و احتمالي موجب كندي در كار شود. در حال بررسي اين موارد هستيم تا مطمئن شويم كه كارها در زمان خودش انجام مي‌شود. سفر آمانو قدم بلندي است تا بتوانيم به فهمي مشترك برسيم تا كارهايي را كه در پيش داريم به نحو احسن انجام دهيم.
آژانس علاوه بر نظارت‌ها، بايد به وظايف خود در توسعه فناوري صلح‌آميز هسته‌اي هم پايبند باشد
حجت‌الاسلام والمسلمين حسن روحاني عصر روز دوشنبه در ديدار يوكيا آمانو، حل و فصل موضوع هسته‌اي ايران را يكي از نمونه‌هاي مهم در تاريخ ديپلماسي معاصر دانست و افزود: جمهوري اسلامي ايران همكاري‌هاي خود را با آژانس بين‌المللي اتمي ادامه خواهد داد و به تعهدات خود در برجام تا زماني كه طرف مقابل به تعهدات خود پايبند باشد، متعهد خواهد ماند. رييس‌جمهوري با تاكيد بر اينكه جمهوري اسلامي ايران همواره به صلح‌آميز بودن فعاليت‌هاي هسته‌اي‌اش متعهد بوده و خواهد بود، تصريح كرد: حتي اگر روزي ان‌پي‌تي، پادمان و نظارتي از سوي آژانس بين‌المللي اتمي نيز وجود نداشته باشد، از لحاظ ديني و اخلاقي خود را متعهد مي‌دانيم كه به سمت سلاح كشتار جمعي منحرف نشويم. روحاني در ادامه با يادآوري مسووليت‌ها و وظايف آژانس بين‌المللي اتمي در قبال اعضاي اين نهاد، اظهار داشت: آژانس همچنان كه طبق اساسنامه در زمينه پايش و نظارت بر فعاليت‌هاي هسته‌اي تلاش مي‌كند، وظيفه دارد در انتقال فناوري‌هاي پيشرفته صلح‌آميز نيز به ساير كشورها كمك كند. جمهوري اسلامي ايران به عنوان عضوي متعهد در آژانس بين‌المللي اتمي انتظار دارد در خصوص فناوري‌هاي صلح‌آميز و نوين صنعت هسته‌اي عضوي فعال در عرصه جهاني باشد و آژانس نيز از اين حضور حمايت كند. يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز در اين ديدار برجام را يك رويداد بزرگ دانست و با تبريك اين موفقيت بزرگ هسته‌اي به دكتر روحاني و ملت ايران، اظهار داشت: آژانس و خود بنده متعهد هستيم تا در خصوص اجراي برجام رويكردي حقوقي، بي‌طرفانه و غيرسياسي داشته باشيم و علاقه‌مند هستيم همكاري‌هاي خود با تهران را در جهت اعتماد‌سازي هر چه بيشتر گسترش دهيم. مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با تاكيد بر موافقت كامل خود با سخنان رييس‌جمهوري كشورمان در خصوص وظايف و مسووليت‌هاي يكسان آژانس در قبال كشورهاي عضو، گفت: مسووليت آژانس فقط در خصوص صلح نيست، بلكه در زمينه توسعه فناوري‌هاي صلح‌آميز هسته‌اي نيز وظايفي برعهده دارد و بايد نسبت به انتقال فناوري‌هاي جديد از كشورهاي توسعه‌يافته به كشورهاي در حال توسعه كمك كند. در فضاي جديدي كه به وجود آمده در اين زمينه مي‌توانيم همكاري‌هاي گسترده‌اي با يكديگر داشته باشيم.
برش
شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي امروز (سه‌شنبه) در اولين جلسه بعد از آغاز اجراي برجام، نحوه نظارت بر برنامه هسته‌اي ايران در دوران پس از برجام را بررسي مي‌كند. به نوشته روزنامه وال استريت ژورنال، قرار است در اين نشست در مورد آغاز روند نظارت بر برنامه هسته‌اي ايران بر اساس مفاد توافق هسته‌اي، گفت‌وگو شود.