زمان خداحافظي رسيده است

  ايمان ربيعي / كمربندها را محكم ببنديد. ايران آماده كاهش قيمت نفت است. نه فقط ايران كه ديگر كشورهاي توليد‌كننده نفت آماده‌اند با قيمت‌هاي پايين روبه‌رو شوند. روزهايي نه چندان دور، نفت 147 دلار را نيز ملاقات كرد. سال 2008 بود كه قيمت نفت روي 147 دلار را ديد. دولت نهم راس كار بود و ماه عسل نفتي آغاز شده بود.  فقط سال 1387 نبود كه سال خوبي براي كشور نفتي ايران تلقي مي‌شد. پيش از اين هم بوي خوش نفت به مشام رسيده بود.  سال 1384 با بيش از 53 ميليارد دلار درآمد نفتي به پايان رسيد و حالا دستيابي به همين درآمد نفتي در سال آينده - يعني سال 1394- چون رويايي دست نيافتني خود را مي‌نماياند. شرايط تغيير كرده است و اين تغيير شرايط سبب شده است نارضايتي‌ها نسبت به از دست رفتن فرصت‌ها بيش از پيش خود را نشان دهد.  هنوز عده‌يي مي‌پرسند بيش از 500 ميليارد دلار درآمد نفتي در كجا هزينه شد؟ دولت هاشمي‌رفسنجاني در هشت سال فعاليت خود 60/123 ميليارد دلار درآمد نفتي به دست آورد. حجم درآمدهاي نفتي دولت خاتمي به 27/206 ميليارد دلار رسيد و دولت محمود احمدي‌نژاد در هشت سال فعاليت خود بيش از 578 ميليارد دلار درآمد نفتي به دست آورد.  نخستين بار اين تركان بود كه درآمدهاي نفتي دولت‌هاي سازندگي و اصلاحات و مهرورز را در جدولي قرار داد تا سهمي كه دولت‌ها بدون رنج از آن خود مي‌كنند را به رخ كشد. معلوم شد از ابتدا خوش شانس‌ترين دولت نفتي ايران دولت عدالت‌محور بود كه با شعار مهرورزي هم طرح‌هايي مانند مسكن مهر را كليد زد و هم هدفمندي يارانه‌ها را اجرايي كرد و با پرداخت 45 هزار و 500 تومان به هر ايراني تلاش كرد اقتصاد را از شر يارانه‌ها رها كند اما نتوانست و بخش‌هايي از اقتصاد بيش از آنچه بود در باتلاق يارانه‌ها فرو رفت. حجم تخصيص بودجه عمراني كاهش يافت و هزينه‌هاي جاري دولت رو به افزايش گذاشت. نرخ تورم ركورد شكني كرد و تغيير ساعتي قيمت دلار و طلا و سكه، اين بازارها را در سيبل توجه مردم قرار داد. دولت با دست و دلبازي در حالي كه قرار بود به شعار اصلي خود يعني آوردن نفت بر سر سفره‌ها جامه عمل بپوشاند، قدرت اقتصادي خانوارها را تحليل برد و طبقه متوسط و نوپاي ايراني را در بزنگاهي سخت و تعيين‌كننده قرار داد. بالاخره تحريم‌هاي نفتي اقتصاد وابسته به نفت ايران شرايطي ديگر را رقم زد. اقتصاد ايران از سال 1391 با تحريم نفتي اروپا روبه‌رو شد و تحريم‌هاي بانكي و كشتيراني و بيمه و... سبب شد حجم خريد نفت از ايران كاهشي قابل توجه را تجربه كند. تحريم‌ها عملي شد و قيمت نفت خلاف پيش‌بيني‌هاي مقامات وقت وزارت نفت نه به 200 دلار رسيد و نه به 150 دلار تا معلوم شود ايران چندان آمادگي رويارويي با تحريم نفتي را نداشته است. حالا ايران قصد دارد سهم خود از بازارهاي جهاني نفت را افزايش دهد، اميدوار است تحريم‌ها را با دستيابي به توافق نهايي با غرب كنار بزند و شرايطي ديگر را شاهد باشد.  از اين رو بود كه زنگنه، پس از در دست گرفتن سكان وزارت نفت از توليدكنندگان نفتي و اعضاي اوپك خواست براي نفت ايران جا باز كنند چون ايران قصد برگشتن به بازار را دارد.  حالا ايران براي سال آينده بايد جدا از سناريوهايي كه با توجه به دستيابي و عدم دستيابي به توافق در نظر دارد، سناريويي ديگر نيز تدارك ببيند. سناريوي مبني بر روبه‌رو شدن با شرايطي تازه، شرايط حضور نفت ارزان در بازار. ممكن است اين سناريو زمينه‌ساز بروز اتفاقاتي سخت‌تر در اقتصاد ايران باشد چرا كه اگر ايران با وجود دستيابي به توافق با كشورهاي غربي باز هم نتواند گشايشي در موقعيت اقتصادي خود ايجاد كند، روزهاي سختي را پيش رو خواهد داشت.  نفت ارزان در كنار موقعيت كنوني اما مي‌تواند فرصتي بي‌بديل نيز باشد.  فرصتي براي دل كندن از نفتي كه پايه‌هاي اقتصاد را در خود غوطه ور كرده است. حالا راهي براي فرار پيدا مي‌شود. ايران مي‌تواند در شرايطي مساعد، بدون تكيه بر نفت، اقتصاد نوين خود را پايه‌ريزي كند. وابستگي به نفت در بودجه سال آينده به حداقل رسيده است. اين خود آغازي مناسب براي راهي است كه پيش‌روست. راهي كه بر اساس آن اقتصادي كه بر پايه نفت برنامه‌ريزي شود نه وابسته به نفت.