شاعران در سكوت از ميان قرن‌ها نغمه سرداده‌اند

    سارا اقبالي/ كتاب «شاعران نوبل» نخستين كتاب مستقل در زمينه شعر شاعران برنده جايزه نوبل ادبيات از سال 1901 نخستين سال اهداي جايزه تا سال 2015 است كه در دسترس مخاطبان قرار مي‌گيرد. كتاب حاضر حاوي بيش از 200 شعر از 28 شاعر جهان است كه سير بيش از يك قرن حضور پرثمر شعر در جهان را به تصوير مي‌كشد. از «سالي پرودومه، شاعر فرانسوي»، تا «توماس ترانسترومر»، شاعر سوئدي، نمايشي است جهاني از «مساله انسان» در طول تمام اين اعصار و دغدغه‌هاي بي‌پايان بشري...، كه مي‌تواند مخاطب جدي شعر را با گنجينه عظيمي از شعر جهان آشنا سازد و منبع ارزشمندي در شناخت شاعران و جريان رو به رشد شعر باشد. كتاب «شاعران نوبل» با گردآوري و ترجمه محمدصادق رييسي و اهتمام انتشارات «سولار»، در 864 صفحه روانه بازار كتاب شده‌ است.
ياروسلاو زيفرت مي‌گويد: «گذر سال‌ها به من آموخت كه شعر و موسيقي زيباترين چيزهاي روي زمين‌اند كه زندگي مي‌تواند به ما ارزاني دهد، البته به جز عشق.» و اريك اكسل كارفلد، معتقد است وظيفه شاعر است كه با شادماني نغمه سردهد و در هر شعر بايد موج توفان و ريزش آبشار را به خاطر بياورد.
شعر بي‌ترديد كهن‌ترين نمود زبان انسان در گذر تاريخ است، چرا كه زبان نخستين عنصر حيات‌بخش انسان از لحظه خلقت بوده است. درآميختگي شعر و زبان، ملغمه‌اي ملاحت‌انگيز از نگاه هستي‌شناسانه به انسان بخشيده كه در ميان اقوام و ملل جزو هنرهاي مقبول قرار گرفته است. نخستين آثار بنيادين كه در ثبت و ضبط تاريخي ملت‌ها نقش بسته و نمود پيدا كرده، به اشكال شاعرانه بوده است. ايلياد و اوديسه هومر، انه‌ايدِ ورژيل، تلِماك فنلون، شاهنامه فردوسي و پس از آنها آثار شكسپير و گوته و ديگران. پس پربيراه نخواهد بود كه از اهميت و ويژه بودن شعر سخن به ميان‌ آيد. اما آنچه در اينجا مطمح نظر بوده، بي‌شك همانا اراده جمعي در شناخت و تبيين و ارايه شعر در قالب حركتي جهاني است. يعني قدر نهادن به تلاش‌هاي شاعران در گذر تاريخ و نمايش آثار آنان در منظر مخاطبان جهاني. اين نگاه وظيفه‌شناسانه با تفكر بخشايشگرانه آلفرد نوبل تحقق پيدا كرد. هنگامي كه وي بر آن شد تا بخشي از دارايي خود را جهت ارتقاي و خدمت به آثار و آفريده‌هاي خلاقانه، صرف اهداي جايزه به ادبيات كند. از آن زمان «بنياد نوبل» شكل يافت و نخستين جايزه اعطا شد.
سال 1901 نقطه عطفي در تاريخ جهان است. برگزاري مراسم اهداي جايزه از سوي آكادمي سوئد در اين زمان آغاز شد و بنياد نوبل به بررسي آثار ادبي كه در كشور خود يا فراتر از مرزهاي جغرافيايي اثرگذار بوده‌اند، پرداخت و سالانه به بهترين اثر يا مجموعه آثار يك نويسنده جايزه اعطا مي‌شد و در حوزه ادبيات، طي پروسه تاريخي، به نمايشنامه‌نويسان، مقالات و پژوهش‌هاي برجسته ادبي، رمان‌نويسان، داستان‌نويسان و شاعران اين جايزه اهدا شده است. از اين بين، سهم رمان‌نويسان از ديگران بيشتر بوده است. اما سهم شاعران در اين دوره صد و چند ساله تقريبا سي شاعر بوده است و نكته جالب‌تر اينكه نخستين جايزه در سال 1901 را يك شاعر از آن خود كرد.
نگاهي به نام شاعران برگزيده، اگرچه گوياي تمام حركت‌هاي شعر و شاعرانگي در جهان نيست، اما بيانگر اين است كه مي‌توان حركت رو به رشد آن را طي يك قرن اخير مشاهده كرد. تاثيرات و تاثرات آن را مورد بررسي قرار داد، نگرش‌هاي زباني و محتوايي‌اش را از نظر گذراند، پي به تفاوت‌هاي فرهنگي آن برد، تمايزات اجتماعي و تبعات آن را در ملل و اقوام مختلف ديد. شاعران برگزيده، هر يك از بهترين و بزرگ‌ترين شاعران در كشور خود بودند كه به عنوان شاعران ملي توانستند پا به عرصه جهاني بگذارند. از اين‌رو، پس از كسب جايزه، آثار اينان به سرعت به زبان‌هاي مختلف ترجمه شده و نگاه‌هاي زيادي را متوجه خود ساختند. از سويي، اگرچه سهم شاعران مي‌توانست بسيار بيشتر از اين باشد، اما از سويي، بودند و هستند شاعراني كه مستحق دريافت جايزه باشند ولي به اين مهم دست نيافتند كه علل بسياري ـ  به ويژه پس از جنگ جهاني دوم ـ  در اين امر دخيل بوده است. تد هيوز، سيلويا پلات، سرگي يسنين، گارسيا لوركا، رافائل آلبرتي، فرناندو پسووآ، ناظم حكمت، آنا آخماتوآ، رابرت بلاي، آدونيس، احمد شاملو و بسياري ديگر كه گاه از اقبال عمومي بيشتري در سطح جهان برخوردار بوده‌اند.
باري پس از يك قرن سامان‌بخشي به شناخت آثار ادبي در جهان مي‌توان به تاريخ صد ساله شعر جهان نگاهي دقيق، كامل و همه‌جانبه انداخت. اينكه روند شعر در زبان‌ها و با فرهنگ‌هاي مختلف چگونه بوده و سير تكاملي آن به چه شكلي انجام پذيرفته و تاثيرات و تاثرات آن بر سطح عمومي جهان چگونه بوده است. پرسش‌هايي است كه بايد به ديده دقت به آنها نگريست. آنچه در پاسخ به پرسش‌هاي مطرح شده و ديگر پرسش‌هاي مطرح نشده در ارتباط با شعر مي‌توان گفت؛ اين است كه وجه اشتراك شعر همه اين شاعران در نگرش آنان به «وجه انساني» بوده است. «مساله انسان» همواره دغدغه روشنفكران در طول تمام اعصار بوده است. پرداختن به آنچه پيرامون انسان و مصيبت‌هايي كه بر وي گذشته، وجه اشتراك همه شاعران است. تظلم، عدالت‌خواهي، آرمان‌خواهي، مرگ‌آگاهي و مرگ‌انديشي، عشق و... مسائلي هستند كه تقريبا درونمايه عمده اين شاعران را شكل داده است.
در كتاب «شاعران نوبل»، محمدصادق رييسي، گردآورنده و مترجم اين اثر، تلاش كرده تا از هر 28 شاعر برگزيده آكادمي نوبل، چند شعر - حداقل 10 شعر- برگزيند و لازم به ذكر است تعداي از اين شاعران از جمله بورن استرن بورنسون و كارل اشپيتلر و يوهانس ينسن و... پيش از اين در ايران معرفي نشده و صرفا در اين كتاب است كه چند شعر براي نخستين‌بار از آنان ترجمه مي‌شود.