توسعه، ياور ميراث فرهنگي يا دشمن آن؟
وزير راه: در حال حاضر تاريخ را روي دوش افراد انداخته‌ايم و آن را فدا مي‌كنيم
اعتماد| «توسعه نمي‌تواند سعادتمندي، آرامش، امنيت و افق روشن را به ما بچشاند مگر با ابتناي به ميراث فرهنگي باشد.» اين جمله را سيدمحمد بهشتي، رييس پژوهشگاه ميراث فرهنگي در آيين افتتاح نخستين همايش ميراث فرهنگي و توسعه پايدار گفت و تاكيد كرد: «اگر قرار است درخت سبز و خرم باشد و ميوه‌هاي شيرين فراوان بدهد بايد پايش روي ريشه‌هايش باشد وگرنه گل‌هاي چيده‌شده‌اي است كه شما از گلفروشي مي‌خريد و داخل گلدان مي‌گذاريد و بعد از دو سه روز هم گل‌ها پژمرده مي‌شود و بعد به سطل آشغال مي‌افتد. اگر مفهوم توسعه اين باشد پس با موضوع ميراث فرهنگي كار دارد و با هيچ چيزي به اندازه موضوع ميراث فرهنگي كار ندارد. اينها ريشه‌هاست. يعني براي ما بايد مهم باشد كه اين سرزمين كجاست به مفهوم عميق كلمه
نه فقط درحد مختصات جغرافيايي، طول و عرض جغرافيايي به مفهم عميق كلمه و مردمي كه آنجا زندگي مي‌كنند كي هستند؟ داراي چه مزيت‌هايي هستند؟ چه ماموريت‌هايي را مي‌شود به آنها سپرد و چه ماموريت‌هايي را نبايد به آنها سپرد، افراد ديگري هستند كه مي‌شود ماموريت‌هاي ديگري به آنها سپرد.»
پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري در همايشي كه قرار بود دي ماه گذشته برگزار شود اما روز گذشته با چندماه تاخير بالاخره برگزار شد، موضوعي نو را در حوزه ميراث فرهنگي مطرح كرده است. توسعه پايدار و ارتباط آن با ميراث فرهنگي موضوعي است كه در پنل‌هاي تخصصي اين همايش مورد بررسي قرار گرفت و قرار است امروز نتايج آنها در قالب بيانيه‌اي اعلام شود. كارشناسان و صاحب نظران حوزه‌هاي مرتبط با برنامه‌ريزي و توسعه پايدار در روزهاي 28 و 29 بهمن‌ماه گرد هم آمده‌اند تا راهكاري براي ارتباط موثر و مفيد اين دو مقوله بينديشند، آن هم در كشوري با غناي فرهنگ و تاريخ ايران كه نگاه رو به جلو دارد و قصد دارد تا پله‌هاي پيشرفت را در سطح جهاني يكي پس از ديگري طي كند و اين پيشرفت و توسعه از مسير تاريخي چند هزار ساله مي‌گذرد. بي‌توجهي به اين قدمت تاريخي و فرهنگي تبعاتي خواهد داشت كه مي‌تواند هم بر توسعه سايه بيندازد و هم بر ميراث فرهنگي غني ايران زمين. صبح روز گذشته نخستين همايش ميراث فرهنگي و توسعه پايدار در سالن همايش‌هاي موزه ايران باستان با حضور وزير راه و شهرسازي، رييس پژوهشگاه ميراث فرهنگي، معاون توسعه امور علمي و فرهنگي سازمان مديريت و برنامه‌ريزي، رييس ايكوم، رييس مركز ميراث ناملموس و كارشناسان ميراث فرهنگي و باستان‌شناسان و كارشناسان حوزه‌هاي مرتبط با توسعه آغاز به كار كرد و پس از اجراي آيين افتتاحيه پنل‌هاي تخصصي موازي به صورت همزمان در سالن همايش‌هاي موزه ملي و سالن اجتماعات پژوهشگاه ميراث فرهنگي برگزار شد.
در آيين افتتاحيه اين همايش كه مهمان ويژه آن عباس آخوندي وزير راه و شهرسازي بود، ميهمانان با اهداف برگزاري همايش و چالش‌هاي موجود كه منجر به برگزاري اين همايش شده است آشنا شدند. عباس آخوندي در اين مراسم گفت: «اصطلاح توسعه پايدار را طرفداران محيط زيست ابداع كرده‌اند و بنا برآن اگر توسعه بي‌توجه به منابع محيطي و زيستي انجام گيرد در آخر محيط زيست انتقامش را خواهد گرفت و آنچه كه شما بنا نهاده‌ايد پايدار نخواهد بود پس بايد از ابتدا حق طبيعت را پرداخت كنيد. پيام اصلي مبدعان توسعه پايدار اين است كه از لحظه‌اي كه مي‌خواهيد به ترقي فكر كنيد بايد به فكر منابع زيستي باشيد و گمان نكنيد كه با برهم زدن تعادل طبيعي مي‌توانيد به توسعه دست يابيد.» وزير راه با اشاره به مجموعه اقداماتي كه بعد از انقلاب براي توسعه، خيرخواهي و ترقي صورت گرفته، گفت: «با يك بازنگري در اين اقدامات مي‌بينيم يك حلقه مفقوده بسيار بزرگ و يك نقطه كانوني بسيار مهم داريم كه مورد غفلت واقع شده و آن توجه به مفهوم ايران در خود ايران است. بايد ببينيم در اين برنامه‌ها و مباني كه براي توسعه در برنامه پنج ساله قبل و بعد از انقلاب نوشته شد ايران چه جايگاهي دارد كه البته من اسم آن را غربت مفهوم ايران در ايران مي‌گذارم. در اين سال‌ها يك سلسله احكام و برنامه‌هايي را براساس يكسري برداشت‌هاي جهاني وضع كرديم بدون آنكه بدانيم اين برداشت‌ها در چارچوب تاريخ، تمدن و فرهنگ ايران چه معنايي پيدا مي‌كنند. تصويري كه از اين سيستم داشته‌ايم كاملا جهاني بوده و با رويكرد‌هاي چپ و مبتني بر بازار آزاد به موضوع نگاه كرده‌ايم و پارامتر و مشخصه‌اي به نام ايران در آن وجود نداشته است. آخوندي با تاكيد بر نقش برنامه‌هاي پنج ساله توسعه ضمن انتقاد از نگاه موجود در اين برنامه‌ها گفت: «اين برنامه‌ها آنقدر جهاني تدوين مي‌شوند كه فقط بايد ايران را در متن و محتواي آنها پيدا كنيم؛ چيزي كه متاسفانه پيدا نمي‌شود. بنابراين معتقدم براي برنامه‌هاي توسعه ما نياز به برنامه‌اي داريم كه بتوان در آن ايران را پيدا كرد. اگر ما به محتواي ايران نگاه نكنيم، دچار بي‌وزني و ازجاكندگي مي‌شويم. آيا زماني كه داشتيم برنامه توسعه را در اين كانون مي‌نوشتيم هيچ انديشه كرديم كه آخر كار چه نقشي را مي‌خواهيم در اين منطقه ايفا كنيم و آن ايراني را كه مي‌خواهيم بعد از برنامه پنج ساله ببينيم چيست و چه جايگاه و نقشي در اين منظومه در حوزه سياست خارجي، فرهنگ، توسعه اجتماعي و توسعه اقتصادي خواهد داشت.»
عباس آخوندي با مثال زدن شرايط فعلي تهران و تغييراتي كه در چند دهه اخير در اين شهر رخ داده گفت: «متاسفانه در حال حاضر تاريخ را روي دوش افراد انداخته‌ايم و آن را فدا مي‌كنيم تا راحت شويم. اتفاقي كه شرايط بي‌وزني و عدم تعادل كنوني مانند آنچه امروز در تهران رخ داده را ايجاد مي‌كند. مثال‌هاي زيادي از اقداماتي كه انجام شده وجود دارد و نهايتا به انواع نبود تعادل‌هاي گسترده در طبيعت، خاك، شهر، كالبد منجر شده است. در تهران همه‌چيز را خراب و به يك كالا تبديل كردند، حقوق شهروندي و هرچه كه موجود بود را با پول مقايسه كردند و حالا هيچ از تاريخ نداريم. امروز همه‌چيز به هم ريخته و يك بي‌نظمي مطلق وجود دارد. مانند منطقه يك تهران كه ظرفيتش در هر هكتار 30 نفربود، اما در چند دهه گذشته ظرفيت هر هكتار اين منطقه به 160 نفر رسيده است. قفس‌هاي مجلل كه در منطقه يك ساخته‌اند، ديگر نه فضاي عمومي دارد و نه عرصه‌اي. اين اتفاق در همه مناطق تهران در حال رخ دادن است. فضاي عمومي با محتوا ارتباط دارد. در فضاهاي ميراث فرهنگي نمي‌توان كار اضافه‌اي كرد. فقط الهاماتي دارد كه راه را نشان مي‌دهد. و محل تجلي عرصه خاصي است. اين پيوستار است كه مي‌تواند راه ترقي و توسعه پايدار را نشان دهد. خودمان ارزيابي مي‌كنيم آن چيزي كه رخ داده چه بوده و چه بايد انجام دهيم. اميدواريم بار ديگر ايران را كانون تفكر ببينيم و به منابع برگرديم كه مسووليت‌ها و فرهنگ ايرانشهر فراروي راه ما است.»
سيد محمد بهشتي در ادامه برنامه با اشاره به اهداف برگزاري اين همايش گفت: «ما در طول دهه‌هاي اخير چه قبل از انقلاب چه پس از انقلاب و از زماني كه مفهوم توسعه به مفهوم مدرن در كشورمان اتفاق افتاده، شاهد يك نسبتي بين مفهوم توسعه و بحث ميراث فرهنگي هستيم، البته منظور ميراث فرهنگي فقط جنبه‌هاي حفاظتي ميراث نيست بلكه همه جنبه‌هاي آن را شامل مي‌شود.» بهشتي با اشاره به وجود نسبت بين ميراث فرهنگي و توسعه درمقياس جهاني گفت: «ما سه نسبت را مي‌توانيم به جا بياوريم، يكي كه تقريبا در همه جاي دنيا تجربه شده و نتيجه‌هاي تلخي هم به بار آورده اين فكر است كه توسعه و موضوع ميراث فرهنگي ضد هم هستند يعني اينكه ميراث فرهنگي مانع توسعه در كشور مي‌شود. تعريف ميراث فرهنگي و توسعه به گونه‌اي كه ضدهم شناخته شوند فقط درايران تجربه نشده بلكه در كشورهاي ديگر جهان هم مشاهده شده است. نسبت ديگر اتفاق افتادن توسعه با مراعات كردن ميراث فرهنگي است، امروز در كشورهاي پيشرفته دنيا و در بسياري از نقاط اين الگو تقريبا رعايت مي‌شود يعني يك چيزي به اسم توسعه كه به همان مفهوم قبلي است و ميراث فرهنگي هم به همان مفهوم قبلي است و يعني اينكه اين دو به صورت مودبانه رعايت هم را مي‌كنند. نسبت سومي وجود دارد كه در صحبت‌هاي آقاي دكتر آخوندي هم به آن اشاره شد يعني ما حقيقتا بايد نسبت به مفهوم توسعه كه بايد عطر و طعم سعادتمندي را به ما بچشاند يك ورود ماهوي داشته باشيم.»
اين همايش داراي پنل‌هاي مديريت آب، راه و شهرسازي، صلح و وفاق ملي، آمايش سرزمين، گردشگري و هويت است كه ديروز با جمع بندي موضوعات مطرح شده در پنل‌هاي تخصصي آن با انتشار بياينه‌اي به كار خود پايان خواهد داد.