محسن پاك‌آيين، سفير ايران در باكو در گفت‌وگو با «اعتماد»:
آذربايجان؛ قوي‌تر شدن ايران را
عامل ثبات منطقه مي‌داند
محمد ابراهيم ترقي‌نژاد/ تهران امروز ميزبان رييس‌جمهوري آذربايجان است و الهام علي‌اف، نخستين رييس‌جمهور از سه رييس‌جمهوري است كه قرار است در يك هفته آينده به ايران سفر كنند. علي‌اف 55ساله كه 13 سالي است رياست‌جمهوري آذربايجاني‌ها را در سه دوره متوالي برعهده گرفت، امروز براي دومين بار در دو سال و نيم گذشته به تهران خواهد آمد و با حسن روحاني، رييس‌جمهوري ايران و ديگر مقام‌هاي عالي كشورمان ديدار خواهد كرد. البته اين دومين ديدار روساي جمهوري با يكديگر نيست و پيش از اين روحاني و علي‌اف چهار بار در تهران، باكو، داووس و آستارخان با يكديگر ديدار كرده بودند. با اين حال، سفر رييس‌جمهور آذربايجان، نخستين سفر يكي از رهبران كشورهاي منطقه به تهران پس از اجرايي شدن برجام است به‌گونه‌اي كه مي‌توان گفت سفر او رنگ و بوي اقتصادي به خود گرفته است. آذربايجاني‌ها در دو سال گذشته همواره از مذاكرات هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران و گروه 1+5 حمايت كرده بودند و پس از دستيابي به تفاهم لوزان در فروردين ماه، شاهين مصطفي‌اف، وزير اقتصاد خود را در صدر يك هيات عاليرتبه اقتصادي و تجاري راهي ايران كردند تا آغاز گفت‌وگو را با مسوولان ايران براي افزايش مناسبات اقتصادي و مبادلات تجاري آغاز كند. با دستيابي به برجام و اجرايي شدن توافق هسته‌اي، اين‌بار همانند گذشته پيش‌دستي كردند و نخستين كشوري بودند كه دستيابي به برجام و اجرايي شدن آن را به رييس‌جمهوري ايران تبريك گفتند. الهام علي‌اف در گفت‌وگوي خود با همتاي ايراني‌اش اجراي برجام را به ملت و دولت ايران تبريك گفت و اين دستاورد را افتخاري بزرگ براي دولت و مردم ايران توصيف كرد. رييس‌جمهوري گفت: مطمئنا تمام دوستان ايران در منطقه و جهان همانند دولت و مردم آذربايجان از اجراي برجام خرسند هستند و در اين مقطع با توجه به اشتراكات فراوان تاريخي، تمدني و مذهبي، جمهوري آذربايجان خواستار توسعه و تعميق روابط همه‌جانبه با جمهوري اسلامي ايران است. اكنون مي‌توان گفت علي‌اف با سفر به تهران گام عملي خود را بر توسعه مناسبات و افزايش روابط دو كشور برداشته است. قرار است مسوولان ايراني و آذربايجاني در طول سفر علي‌اف به تهران حدود 10سند همكاري در زمينه‌هاي اقتصادي از جمله انرژي، ترانزيت، كشاورزي، كار و امور اجتماعي امضا كنند.
با اين حال، سفر رييس‌جمهور آذربايجان به تهران محدود به مسائل دوجانبه و ارتقاي روابط اقتصادي نيست. سوريه و عراق در بحراني طويل‌المدت قرار گرفته‌اند. تروريسم نيز كه اين روزها پايش را از سوريه و عراق فراتر گذاشته و انفجارهاي روزهاي گذشته در دمشق و آنكارا نشان از اشتهار تروريسم براي افزايش دامنه‌هاي خود دارد. بحران تركيه و روسيه نيز روز‌به‌روز در حال عمق يافتن و افزايش است كه اين مسائل موجب مي‌شود تمامي بازيگران منطقه‌اي و از جمله تهران و باكو به فكر همفكري با يكديگر در اين باره باشند و از اين رو، به نظر مي‌رسد روساي جمهوري ايران و آذربايجان در ديدارهاي خود درباره مسائل منطقه‌اي رايزني كرده و به همفكري بپردازند.
روايت جابري‌انصاري از سفر علي‌اف به تهران
«در سفر رييس‌جمهور آذربايجان به تهران كه همراه با هيات متنوعي از مقامات آذربايجان خواهد بود، بين مقامات دو كشور در زمينه مسائل سياسي و اقتصادي و انرژي گفت‌وگوها و رايزني‌هايي انجام خواهد شد.» اين سخنان تعبيري است كه حسين جابري‌انصاري، سخنگوي وزارت امور خارجه در نشست خبري از سفر الهام علي‌اف به تهران داشت. او در پاسخ به سوال خبرنگاري مبني بر اينكه آيا در سفر رييس‌جمهوري آذربايجان به ايران امكان دارد كه شاهد ديپلماسي نفتي بين دو كشور باشيم با توجه به اينكه در ماه‌هاي اخير شاهد سقوط قيمت نفت بوده‌ايم؟ اظهار داشت: در روزهاي اخير تلاش‌ها و رايزني‌هايي بين كشورهاي مختلف عضو اوپك و خارج از مجموعه اوپك در جريان است. نشست‌هايي در تهران و برخي ديگر از كشورهاي منطقه برگزار شده است. ايران از تلاش كشورهاي عضو و غير عضو اوپك براي بازگرداندن قيمت نفت به قيمت عادلانه و منطقي خود حمايت مي‌كند. رييس مركز ديپلماسي عمومي و رسانه‌اي وزارت امور خارجه با بيان اينكه ايران در تلاش است كه ميزان توليد خود را به وضعيت قبل از تحريم‌هاي ظالمانه ارتقا دهد، تصريح كرد: اميدواريم كشورهايي كه در اين دوران بيش از سهم خود افزايش توليد داشتند با كاهش توليد خود زمينه موفقيت رايزني‌هايي را كه در حال انجام است فراهم كنند. جابري‌انصاري افزود: در سفر رييس‌جمهور آذربايجان به تهران كه همراه با هيات متنوعي از مقامات آذربايجان خواهد بود، بين مقامات دو كشور در زمينه مسائل سياسي و اقتصادي و انرژي گفت‌وگوها و رايزني‌هايي انجام خواهد شد. در حال حاضر انعقاد مجموعه‌اي از موافقتنامه‌ها بين دو كشور در حال بررسي و تنظيم است و اميدواريم كه دراين سفر شاهد امضاي توافقات خوبي بين دو كشور در زمينه‌هاي مختلف باشيم؛ توافقات و قرارداد‌هايي كه در چند روز اخير بين هيات‌هاي مختلف ايراني و آذربايجاني در ارتباط با آن رايزني‌ها و گفت‌وگوهايي در جريان بوده و هست.
درخصوص دومين سفر الهام علي‌اف، رييس‌جمهوري آذربايجان به تهران و پنجمين ديدار او با حسن روحاني، گفت‌وگويي با محسن پاك آيين، سفير ايران در جمهوري آذربايجان داشته‌ايم كه مشروح آن در ادامه مي‌آيد.
روند روابط تهران و باكو در دولت تدبير و اميد به چه شكلي بوده است؟
در دولت يازدهم روابط جمهوري اسلامي ايران و جمهوري آذربايجان روند تازه‌اي به خود گرفته است. به عبارت ديگر، با توجه به تاكيد دولت يازدهم و شخص آقاي روحاني مبني بر بهبود و گسترش روابط با همسايگان و نظر به آنكه در ميان همسايگان، تهران بيشترين اشتراكات ديني، تاريخي، مذهبي، زباني و فرهنگي و... را با باكو دارد، مي‌توان گفت كه جمهوري اسلامي ايران و جمهوري آذربايجان رشد خوبي در روابط‌شان با يكديگر داشته‌اند به نحوي كه سطح ديدارهاي مقام‌ها از سطح وزراي امور خارجه به سطح روساي جمهور رسيده است و در همين چارچوب، آقايان روحاني و الهام علي‌اف چهار بار در دو سال گذشته با يكديگر ديدار كرده‌اند و ديدار امروز هم پنجمين ديدار آنها محسوب مي‌شود كه نوعي ركورد است. بيش از 50 هيات عاليرتبه ميان دو كشور در اين دو سال مبادله شده‌اند كه عمدتا در سطح وزير بوده است. همچنين كميسيون مشترك همكاري‌هاي اقتصادي ايران و جمهوري آذربايجان پس از سال‌ها ركود تشكيل شده است. در دو سال گذشته، بيش از 30 سند ميان دو كشور امضا شده و قرار است طي سفر امروز آقاي علي‌اف هم سندهاي ديگري ميان دو كشور امضا شود. با اين حال، در مقاطعي سوءتفاهم‌هايي ميان دو كشور شكل گرفته كه عوامل ثالث در ايجاد آنها دخيل بوده‌اند. به عبارت ديگر، اين عوامل ثالث خواسته‌اند تا بر روند طبيعي روابط دو كشور تاثير بگذارند و اين روند طبيعي را غيرطبيعي كنند كه در اين موارد، در دولت اخير با توجه به تدبير و درايت تهران و باكو، اين مساله مديريت شده و دو كشور اجازه نداده‌اند تا عوامل ثالث بر روابط ايران و جمهوري آذربايجان تاثير منفي بگذارند. اگر در مقاطعي هم مسائلي پيش آمده است با مذاكره و گفت‌وگو، اختلافات حل شده و خود زمينه‌اي براي همكاري مشترك و اشتراك نظر شده‌اند.
اين عوامل ثالث چه كساني هستند؟
اين عوامل ثالث را مي‌توان برخي رسانه‌هاي صهيونيستي و گروهك‌هاي قوم‌گرا دانست كه به دنبال تخريب روابط ايران و جمهوري آذربايجان هستند.
هم‌اكنون روابط اقتصادي و مبادلات تجاري ايران و آذربايجان در چه سطحي است؟ با اجرايي شدن برجام، روابط اقتصادي دو كشور تا چه اندازه‌اي توان ارتقا و افزايش دارد؟
در آماري كه در سمينار سفرا در تهران از سوي مسوولان وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام شد جمهوري آذربايجان هشتمين واردكننده صادرات غيرنفتي ايران است و در ميان همسايگان در رده سوم قرار دارد و در ميان همسايگان غيرعرب، نخستين واردكننده صادرات ايران است. اين آمار نسبت به گذشته رشد خوبي را نشان مي‌دهد. حجم مبادلات رسمي غيرنفتي ما بيش از 500 ميليون دلار است. موازنه اين مبادلات هم به نفع ايران است كه بيش از 300 ميليون دلار است. اضافه بر آن، ما سالانه حدود 250 ميليون دلار از سوآپ گاز آذربايجان به نخجوان و 250 ميليون دلار از سرمايه‌گذاري در حوزه شاه‌دنيز درياي خزر درآمد داريم و مجموعا بيش از يك ميليارد دلار حجم مبادلات اقتصادي دو كشور است. من فكر مي‌كنم با اجرايي شدن برجام و لغو تحريم‌ها و همچنين ايجاد ارتباطات بانكي، اين حجم از روابط افزايش يابد. به نظر من، سه حوزه تجارت، ترانزيت و انرژي، سه حوزه مهمي است كه دو كشور مي‌توانند همكاري خود را توسعه بدهند و من اميدوار هستم تا سال آينده در اين سه حوزه با رشد همكاري و روابط روبه‌رو باشيم.
اشاره كرديد كه اسنادي قرار است در سفر آقاي علي‌اف به تهران به امضا برسد. تعداد اين اسناد به چه ميزان و در چه زمينه‌هايي است؟
10سند هم‌اكنون ميان مسوولان ايران و آذربايجان در حال بررسي است كه شش مورد آن نهايي شده است. {تا لحظه تنظيم اين مصاحبه} البته ممكن است تمامي اين اسناد تا زمان ديدار روساي جمهوري نهايي شده و همه آنها امضا شوند. با اين حال، آن اسناد در زمينه‌هاي اقتصادي، گمركي، انتقال برق، انرژي، كشاورزي و همچنين همكاري‌هاي زنان و خانواده است.
نگاه دولتمردان آذربايجاني نسبت به سوريه و بحران‌هاي منطقه‌اي چيست؟
جمهوري آذربايجان اعتقاد دارد كه بحران سوريه از طريق نظامي قابل حل شدن نيست و معمولا به ضرورت مذاكره و راهكار سياسي براي حل اين بحران تاكيد دارد. اخيرا نيز آراز عظيم‌اف، معاون وزير امور خارجه اين كشور بيان كرد كه باكو فكر مي‌كند بشار اسد در حال حاضر محور امنيت در سوريه است كه موضع قاطعي بود و نشان از ديدگاه آذربايجاني‌ها درباره بحران سوريه است. در مجموع ايران و آذربايجان در برابر مساله تروريسم تكفيري با يكديگر هم‌نظر هستند و معتقدند كه تروريسم تكفيري با محوريت داعش خطر اول منطقه است و در اين راستا، برنامه‌هايي براي همكاري‌هاي مشترك نيز وجود دارد.
جمهوري آذربايجان نسبت به نقش‌آفريني‌هاي منطقه‌اي ايران از چه ديدگاهي برخوردار است؟
آنها ديد منفي نسبت به ايران ندارند. آذربايجان قوي‌تر شدن ايران را عامل ثبات و امنيت منطقه مي‌داند. آنها از نخستين كشورهايي بودند كه دستيابي به برجام و همچنين اجرايي شدن آن را به ايران تبريك گفتند و در گفت‌وگوي تلفني روساي جمهوري دو كشور هم، آقاي علي‌اف به آقاي روحاني گفت مطمئنا تمام دوستان ايران در منطقه و جهان همانند دولت و مردم آذربايجان از اجراي برجام خرسند هستند و در اين مقطع با توجه به اشتراكات فراوان تاريخي، تمدني و مذهبي، جمهوري آذربايجان خواستار توسعه و تعميق روابط همه‌جانبه با ايران است و با اجرايي شدن برجام اميدواريم شاهد امنيت و ثبات بيشتر در منطقه باشيم. آنها نگاه مثبتي به نقش‌آفريني ايران براي حل مسائل منطقه‌اي دارند.
روابط باكو و رياض چگونه است؟ آيا احتمال استفاده از اين روابط عليه ايران وجود دارد؟
سياست جمهوري آذربايجان مبتني بر موازنه مثبت است و به همين خاطر سعي مي‌كند تا با همه كشورها ارتباطاتي داشته باشد پس روابط آنها با عربستان سعودي مثبت است. با اين وجود، روابط باكو با رياض عليه كشور ثالثي و از جمله ايران نيست و مي‌توان گفت روابط و مناسبات آنها مبتني بر مناسبات دوجانبه است.
آيا برنامه‌اي براي لغو ويزا از سوي آذربايجاني‌ها وجود دارد؟
جمهوري آذربايجان با هيچ كشوري لغو رواديد ندارد ولي آنها به ما گفته‌اند در صورتي كه بخواهند با كشور يا كشورهايي اقدام به لغو رواديد داشته باشند، بي‌ترديد ايران از جمله آن كشورها خواهد بود. با اين حال، براي ايرانيان تسهيلات نسبتا خوبي مثل صدور رواديد در مبادي مرزي و صدور ويزاي سريع براي تجار در نظر گرفته شده است. سفارتخانه و كنسولگري اين كشور در تهران و تبريز رواديد با سرعت خوبي براي ما صادر مي‌كنند و مي‌توان گفت كه مشكلي براي صدور رواديد وجود ندارد.
تهران و باكو در روابط دوجانبه با يكديگر چه اختلافاتي دارند؟
هنگامي كه دو كشور همسايه هستند، به صورت طبيعي در زمينه‌هايي با يكديگر اختلافاتي دارند. اين اختلافات هم طبيعي است و نمي‌توان آنها را عيب دانست. به هر حال، ايران و آذربايجان در زمينه‌هايي با يكديگر در ارتباط هستند و ممكن است در آن زمينه و محور ديدگاه‌هاي‌شان يكي نباشد. به‌طور مثال، درياي خرز يكي از محورهاي همكاري و ارتباط ايران و جمهوري آذربايجان است و ممكن است دو كشور درباره ابعادي چون انرژي، محيط زيست، كشتيراني و... با يكديگر اختلافاتي داشته باشند، يا رود ارس از مسائلي است كه ما درباره نحوه بهره‌برداري با يكديگر ديدگاه يكساني نداشته باشيم. با اين حال، اين اختلافات به اندازه‌اي نيستند كه بر روند طبيعي و مثبت دو كشور اثر منفي بگذارد چون عزم و اراده‌اي مثبت ميان مسوولان ايران و جمهوري آذربايجان وجود دارد تا اختلافات را با گفت‌وگو و رايزني حل كنند.
آيا قرار است گفت‌وگوهاي سه‌جانبه ميان ايران، روسيه و جمهوري آذربايجان صورت بگيرد؟
تهران، باكو و مسكو از منافع مشتركي در همكاري با يكديگر برخوردار هستند. اين همكاري‌هاي سه‌جانبه در رابطه با انتقال برق، حمل و نقل و انرژي است. همچنين تمايلاتي وجود دارد تا همكاري‌هاي سه‌جانبه ايران، روسيه و جمهوري آذربايجان گسترش يابد و گرجستان نيز به اين حلقه اضافه شود و همكاري‌ها و ارتباطات چهارجانبه شود. طرفين اعتقاد دارند كه تكميل خط راه‌آهن رشت - آستارا باعث اتصال كريدور شمال به جنوب در حوزه ترانزيتي خواهد شد و راه را براي همكاري‌ها و ارتباطات بيشتر فراهم خواهد كرد.