نشست يك روزه گروه تماس به پايان رسيد
تكراري با كمترين توفيق
سارا معصومي
بار ديگر وين، شهر مذاكرات و اين‌بار هم مسووليتي در دو مسير براي وزير امور خارجه ايران؛ رايزني‌ها در خصوص اجراي برنامه جامع اقدام مشترك و حضور در كنفرانس بين‌المللي حاميان سوريه. محمد جواد ظريف به همراه دو معاون حقوقي و عربي وزارت امور خارجه راهي پايتخت اتريش شد. در قريب به يك سال گذشته از عمر توافق هسته‌اي، ظريف هربار كه به بهانه غيرهسته‌اي با اعضاي 1+5 برخورد داشته است، مساله اجراي برجام و فراز و فرودهاي اين مساله هم در ميان بوده است.
ديدارهايي، هم هسته‌اي هم سوري
ساعتي پس از ورود وزير امور خارجه به وين وي با فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا ديدار داشت؛ ديداري كه به شكل سنتي به نظر مي‌رسد بخش اعظم رايزني‌ها در آن به مساله اجراي برجام مرتبط است. توافق هسته‌اي كه از چهار ماه پيش وارد فاز اجرا شده اما هنوز تيم ايران از برخي سهل‌انگاري‌هاي يك عضو مقابل خود در مذاكرات يعني امريكا شكايت مي‌كند. فدريكا موگريني به عنوان نماينده 1+5 در جريان مذاكرات با ايران بهترين گزينه براي اعلام شكايت‌هاي تهران از برخي كجروي‌هاي امريكاست. موگريني در زمره سياستمداران اروپايي است كه خواهان تعامل با ايران در پرونده‌هاي منطقه‌اي پس از حصول برجام بود و در آخرين سفر خود به تهران نيز به صراحت از اين تمايل نام برد. سوريه و ديگر پرونده‌هاي زنده منطقه‌اي كه دغدغه مشترك ايران و اروپا هستند نيز روي ميز كار نخستين ديدار دوجانبه ظريف در وين با موگريني بود. دومين مهمان ظريف هم جولي بيشاب، وزير امور خارجه استراليا بود. در ديدار دو وزير امور خارجه در خصوص بحران سوريه به وين در زمينه مشكلات فراروي ارسال كمك‌هاي انسان‌دوستانه به قربانيان بحران سوريه بحث‌هاي مفصلي صورت گرفت. ظريف اواخر سال 94 در جريان سفري به كانبرا و سيدني با همتاي استراليايي خود ديدار كرده بود كه بررسي نتايج آن ديدار و روابط دوجانبه تهران و كانبرا هم در زمره بحث‌هاي روي ميز ظريف با بيشاب بود. استفان دي ميستورا، فرستاده ويژه سازمان ملل به سوريه سومين مهمان وزير امور خارجه ايران در نخستين شب حضور در وين بود؛ مردي كه از جولاي 2014 مسووليت پرونده سوريه را بر عهده دارد و بر حل مناقشه با حضور تمام بازيگران منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي تاكيد دارد. در اين ديدار در خصوص آخرين تحولات سوريه و اقدامات به عمل آمده در زمينه ارسال كمك‌هاي انساني به مناطق مختلف اين كشور و همچنين ترتيبات اجلاس روز سه‌شنبه گروه تماس بين‌المللي سوريه گفت‌وگو و رايزني شد.
صبح سه‌شنبه وزير امور خارجه ايران در وين با ديدار با سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه آغاز شد. دو وزير امور خارجه‌اي كه در سه سال گذشته بيشترين ديدارها را با هم چه در قالب توافق هسته‌اي و چه در منظومه همكاري‌هاي منطقه‌اي داشته‌اند. تجديد ديدار ظريف با لاوروف در وين اين‌بار بيشتر بر پرونده سوريه تمركز داشت. روسيه در چندماه اخير به شكل فشرده و ريز با امريكايي‌ها در پرونده سوريه همكاري مي‌كند و هرازچندگاهي نيز ديدارهايي ميان مقام‌هاي متفاوت روسي و ايراني صورت مي‌گيرد تا دو طرف آخرين مواضع را با هم همخوان كنند. طرفين در اين ديدار در خصوص آخرين تحولات مربوط به آتش‌بس در سوريه و روند سياسي سوريه و ترتيبات نشست گروه تماس با هم رايزني‌هايي داشتند. پس از پايان نشست گروه تماس هم، محمد جواد ظريف با فيليپ هاموند، وزير خارجه انگليس ديدار و گفت‌وگو كرد. هاموند، در نشست هفته گذشته جان كري با نمايندگان 9 بانك اروپايي حاضر بوده است و بر همين اساس دو طرف در اين ملاقات درباره پيگيري اجراي موثرتر توافق برجام به ويژه در حوزه روابط بانكي و همچنين روابط دوجانبه گفت‌وگوهايي داشتند. ديدار با يوسف بن علوي، وزير امور خارجه عمان هم از ديگر برنامه‌هاي دوجانبه رييس دستگاه ديپلماسي ايران در عصر سه‌شنبه به وقت وين بود. مسائل منطقه‌اي محور اين جلسه بود. ديدار با جان‌كري، وزير امور خارجه امريكا با محوريت مساله برجام و برخي سهل‌انگاري‌هاي واشنگتن در اجراي صحيح تعهداتش يكي از آخرين برنامه‌هاي ظريف پيش از ترك وين و عزيمت به سمت تهران بود.
مبادا سوريه، ليبي شود
پس از ديدار ظريف با لاوروف دو وزير امور خارجه راهي نشست يك روزه گروه تماس يا همان گروه دوستان سوريه شدند. دستور كار ايران از زبان محمدجواد ظريف در اين نشست اين است كه بايد با گروه‌هاي تروريستي مقابله شود و اجازه نداد گروه‌هاي تروريستي با استفاده از آتش‌بس اقدامات تروريستي عليه مردم سوريه را شدت بخشند. وزراي خارجه ايران، امريكا، روسيه، فرانسه، عربستان، انگليس، استراليا، عمان، تركيه، آلمان، استفان دي‌ميستورا، نماينده ويژه دبيركل سازمان ملل در امور سوريه و فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا از جمله حاضران در اين نشست يك روزه بودند. گفته مي‌شود كه نمايندگان 17 كشور خود را براي شركت در اين نشست به وين رسانده بودند.
پيش از آغاز اين نشست تعدادي از مقام‌هاي كشورهاي حاضر در مذاكرات در اظهارنظرهايي جداگانه تلاش كردند آخرين مواضع خود در خصوص پرونده سوريه و راهكار براي حل و فصل آن را اعلام كنند. «ديميتري پسكوف» سخنگوي دولت روسيه در كنفرانس خبري با اشاره به اينكه تجربه ليبي نشان مي‌دهد جايگزيني براي راه‌حل سياسي وجود ندارد، گفت: «همان‌طور كه رييس‌جمهور پوتين بيش از يك بار اين مساله را اعلام كرد، ليبي يك تجربه برجسته براي همگان است. اين تجربه نشان مي‌دهد رويكردهاي كوته‌فكرانه و بدون انعطاف كاملا كوته‌بينانه هستند.»
اين مقام روس با بيان اينكه فرآيند حل‌وفصل سياسي با مذاكرات در جريان است، افزود: «گفته‌ايم كه (اين مساله) بايد فراگير باشد و همه گروه‌هاي سياسي، اجتماعي و مذهبي در سوريه را شامل شود. مطمئنم هيچ راه‌حل پايدار و بادوامي بدون اين امر وجود ندارد.»
«فرانك اشتاين ماير» وزير خارجه آلمان نيز پيش از آغاز اين نشست به خبرنگاران گفت: گفت‌وگوهاي سوريه ميان قدرت‌هاي بزرگ جهان براي برقراري دوباره آتش‌بس سراسر سوريه و همچنين بر كمك‌رساني به مناطق تحت محاصره تمركز دارد.
پرونده كهنه سوريه روي ميز مهمان‌هاي كاخ كهن
نخستين دور از رايزني‌ها در اين مرحله قريب به شش ساعت به طول انجاميد. كاخ «نيدراوسترايش» وين كه به محلي براي برگزاري نشست‌ها و جلسات مذاكرات بين‌المللي بدل شده است ميزبان وزراي امور خارجه كشورهايي بود كه آمده بودند تا براي چندمين بار براي بحراني كه پنج سال است مردم سوريه را درگير خود كرده، فكري بكنند. چهره‌هاي جذاب اين نشست براي رسانه‌ها هم نه لاوروف و جان كري كه محمد جواد ظريف و عادل الجبير بودند. دو وزير امور خارجه دو كشور همسايه‌اي كه در قطع كامل رابطه ديپلماتيك به سر مي‌برند و حتي در قضيه اعزام حجاج ايراني به مناسك حج امسال نيز نتوانسته‌اند به توافق دست يابند. اين‌بار ظريف و الجبير با اختلاف يك صندلي در نشست گروه تماس نشستند. هرچند عادل الجبير در بسياري از عكس‌ها از دقايق اوليه شروع جلسه غايب است اما عكس‌هاي گرفته شده از وي نشان مي‌دهد كه اين‌بار برخلاف نشست‌هاي قبلي ظريف و الجبير هركدام در دو سوي متفاوت ميزها ننشسته‌اند و تنها وزير امور خارجه لبنان ميان آنها قرار گرفته است. وزير امور خارجه كشوري كه در چندماه اخير رابطه ديپلماتيك آن با رياض نيز دچار تنش‌هاي فراوان شده است و برخي از تحليلگران از احتمال نزديكي بيروت به تهران در بازه زماني كوتاه‌مدت سخن مي‌گويند. خبرنگاران رسانه‌هايي كه اين‌بار نتوانسته‌اند خود را براي پوشش مذاكرات به وين برسانند در فضاهاي مجازي در خصوص نحوه نشستن ظريف و الجبير به توييت‌هاي مكرر و تحليل‌هاي رسانه‌اي پرداختند. نكته ديگر نشست روز گذشته اين بود كه اين‌بار دو پرچم امريكا در ميان پرچم‌هاي 20 كشور حاضر در گروه تماس قرار داشت. اعضاي گروه تماس بين‌المللي هركدام روايت خود از شرح ماوقع در سوريه را دارند و همين تضارب آرا به يكي از عوامل تطويل بحران بدل شده است. پيش از آغاز اين نشست، رويترز به نقل از برخي ديپلمات‌ها نوشت كه به احتمال بسيار زياد در اين دور از رايزني‌هاي گروه تماس هم به تصميم ملموس و قابل‌توجهي كه به تغيير معادله‌هاي بازي در سوريه پس از 5 سال بينجامد، نخواهيم رسيد. نشست گروه تماس اين‌بار در فضايي برگزار شد كه افزايش حملات به شهر حلب، صداي نهادهاي حقوق بشري را بلند كرده است و همزمان دو طرف درگيري يكديگر را به نقض آتش‌بس متهم مي‌كنند. اين‌بار علاوه بر اعضاي سابق گروه تماس، وزير امور خارجه كانادا هم به وين آمده بود. روز دوشنبه رسانه روسي اسپوتنيك با انتشار اين خبر اعلام كرده بود كه وزير امور خارجه كانادا هم راهي وين مي‌شود. استفان ديون در اين خصوص گفته بود: «خوشحال هستم كه اكنون كانادا نيز به گروه حاميان سوريه پيوسته است.» به گفته اين مقام كانادايي، دعوت از اوتاوا براي شركت در اين نشست نشان مي‌دهد كه كانادا خواهان اتخاذ رويكرد جديدي است كه منجر به مبارزه با داعش شود. علاوه بر كانادا، در اين دور استراليا و اسپانيا هم به گروه تماس اضافه شدند. نشست گروه تماس اين‌بار هم به رياست جان كري از امريكا، سرگئي لاوروف از روسيه و استفان دي‌ميستورا از سازمان ملل آغاز به كار كرد. روسيه و امريكا دو بازيگري كه در غالب پرونده‌هاي مشترك دو مسير كاملا مجزا از هم را طي مي‌كنند در قالب گروه تماس به روساي مشترك يك نشست بدل شده‌اند. پيوندي عجيب و غريب كه تا به امروز هم ميوه آن صلح براي سوريه نبوده است. نشست‌هاي گروه تماس كه بارها در وين، ژنو و نيويورك هم برگزار شده است هربار يك دستور كار كلي و جزيياتي ريزتر داشته است. يك بار بحث در خصوص سرنوشت بشار اسد در راس رايزني‌ها بوده و بار ديگر تلاش بر تمييز قايل شدن ميان گروه‌هاي تروريستي. اين‌بار هم گفته شده بود كه برقراري و دوام آتش‌بس و تسهيل مسير ارسال كمك‌هاي انسان‌دوستانه در اولويت است. هر دو اين مقوله‌ها در ذات مورد توافق تمامي چهره‌هاي بين‌المللي هستند كه در اين نشست شركت مي‌كنند اما زماني كه بحث به تلاش براي جلب موافقت همزمان دولت سوريه و جريان معارضه براي الگو قرار گرفتن يك چارچوب سياسي انتقال قدرت مي‌رسد، اخم‌هاي ناشي از نارضايتي به چهره وزرا بازمي‌گردد. تعريف چارچوبي براي انتقال سياسي در سوريه به مركز ثقل اختلاف‌هاي بازيگران متفاوت منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي بدل شده است. خبرگزاري فرانسه در اين خصوص مي‌نويسد: مقام‌هاي امريكايي كه با كري به وين آمده‌اند مي‌گويند كه اصرار واشنگتن بر اين است كه اسد بايد برود. ضرب الاجل زماني يك آگوست هم همچنان به قوت خود باقي است و تا آن زمان بايد دولت و معارضه به چارچوب انتقال سياسي قدرت رسيده باشند. اين ادعا در حالي از سوي امريكايي‌ها تكرار مي‌شود كه تلاش‌هاي استفان دي ميستورا براي به نتيجه رسيدن مذاكرات ميان دولت و معارضه در چارچوب گفت‌وگوهاي ژنو تاكنون ره به جايي نبرده و همين بن‌بست در مذاكرات سوري – سوري احتمال تحقق انتظار امريكايي‌ها تا يك آگوست را زير سوال برده است. يك مقام امريكايي در خصوص وضعيت رايزني‌هاي امريكا با روسيه به خبرگزاري فرانسه مي‌گويد: ما دايما در حال صحبت با روس‌ها هستيم و تلاش مي‌كنيم شرايط مساعدتري را براي مذاكرات سياسي سوري – سوري فراهم كنيم. اميدوار هستيم كه در چندهفته آتي رايزني روس‌ها با دولت بشار به نتيجه بهتري براي مذاكرات ميان سوري منتهي شود.
تكرار اميدواري‌ها در خلأ برنامه ملموس
با پايان اين دور از نشست‌هاي سوريه، جان كري، سرگئي لاوروف و استفان دي ميستورا در يك نشست خبري مشترك شركت كردند. جان كري به عنوان نخستين سخنران اين نشست خبري گفت: ما يك چارچوب براي صلح داريم اما بزرگ‌ترين چالش ما در حال حاضر، عملي كردن اين طرح صلح است. برخي طرف‌ها نبايد حق وتو داشته باشند. در اين نشست ديديم كه كشورهاي حامي بشار اسد و حامي مخالفان بر لزوم يكپارچگي سوريه تاكيد دارند.
جان كري در اين نشست خبري تاكيد كرد كه شركت‌كنندگان در نشست گروه تماس تاريخ اول ژوئن را به عنوان ضرب الاجلي براي ادامه كمك‌هاي انسان‌دوستانه به مناطقي از سوريه كه در اين 5 سال محروم مانده‌اند، تعيين كرده‌اند. كري در اين خصوص گفت: اگر مسير زميني براي دسترسي به اين مناطق مسدود باشد، كمك‌هاي غذايي را با هليكوپتر به مردم مناطق محروم سوريه خواهيم رساند. هر طرفي هم كه از ارسال اين كمك‌ها خودداري كند با تدابير شديد بين‌المللي روبه‌رو خواهد شد. فشار مشابهي را نيز براي متوقف كردن استفاده ارتش سوريه از زور به‌كار خواهيم برد. (جان كري به جنس بين‌المللي اين اعمال فشار و ابزار آن اشاره‌اي نكرد)
لاوروف نيز در بخش‌هايي از اين كنفرانس خبري گفت: بايد زمينه براي حضور همه طرف‌هاي سوري از جمله كردهاي اين كشور در مذاكرات براي حل بحران سوريه فراهم شود. با توجه به توافقات آتش‌بس در سوريه ازماه فوريه، خشونت‌ها در اين كشور بسيار كاهش يافته است. با اين همه نگراني درباره افزايش فعاليت‌هاي تروريستي در منطقه وجود دارد و تروريست‌هاي جبهه النصره با مخالفان تندرو در حال ائتلاف بوده‌اند.
استفان دي ميستورا كه تلاش‌هاي فراگيري را براي نزديك كردن مواضع دو طرف در چند سال اخير به كار گرفته است در اين نشست خبري بر افزايش همكاري‌ها به ويژه همكاري امريكا و روسيه براي كمك‌هاي انساني به غيرنظاميان سوري تاكيد كرد و همچنين گفت كه اين كمك‌ها بايد به سرعت عملي شود. بحران انساني سوريه بايد در اولويت همه كشورها و بازيگران قرار گيرد.
در بخشي از اين كنفرانس خبري لاوروف در پاسخ به سوالي درباره شرايط مورد نظر براي پيش بردن مذاكرات جهت حل بحران سوريه، بر لزوم مقابله با تروريسم تاكيد كرد. سرگئي لاوروف گفت: بايد اولويت اول مقابله با تروريسم باشد و نه درخواست براي كناره‌گيري بشار اسد از رياست‌جمهوري و قدرت در سوريه. ما (روسيه) از اسد حمايت نمي‌كنيم بلكه از مقابله با تروريسم حمايت مي‌كنيم. ما از يك شخص حمايت نمي‌كنيم. خبرگزاري رويترز نيز پس از پايان اين نشست كه قريب به شش ساعت طول كشيد، اعلام كرد كه بازيگران اصلي نتوانستند به تاريخ جديدي براي گفت‌وگوهاي صلح سوري – سوري دست پيدا كنند. رويترز به نقل از دي ميستورا نوشت: تعيين زماني براي برگزاري نشست‌هاي سوري – سوري را بايد به وقت ديگري موكول كنيم كه در خصوص نتايج اين دور از نشست گروه تماس به جمع‌بندي رسيده باشيم. البته نمي‌توانيم چندان صبر كنيم.
به نوشته رويترز، دو طرف بر لزوم تقويت آتش‌بس سراسري تاكيد كردند و همچنين اصرار داشتند كه كمك‌هاي انسان‌دوستانه بايد به مناطق در حصر سوريه هم برسد. با وجود اين توافق‌ها، نشست گروه تماس هيچ‌گونه راهكار ملموسي را براي از ميان برداشتن مانع اصلي در رسيدن به صلح جامع در سوريه ارايه نكرد. بدون چنين نتيجه و چارچوب ملموسي، تلاش‌ها براي پايان دادن به وضعيت بحراني انساني در سوريه عملا مقطعي و كوتاه‌مدت خواهد بود. اشتاين ماير، وزير امور خارجه آلمان نيز پس از پايان اين نشست گروه تماس گفت: اختلاف‌ها و مناقشه‌هايي هنوز وجود دارد. وجود اين اختلاف‌ها هم‌زماني كه 20 كشور با تجربه‌هاي متفاوت و نگاه‌هاي متفاوت به سوريه در نشست حاضر هستند، بسيار طبيعي است. جان كري در نشست خبري در حالي كه با نگاه و تكان سر از لاوروف تاييد مي‌گرفت، گفت: روسيه به صراحت اعلام كرده است كه اسد اين قول را داده كه به پروسه مذاكرات صلح، تغييرات قانون اساسي و انتخابات متعهد باشد. البته وي هنوز به تعهد اول كه شركت كامل در مذاكرات صلح سوري- سوري است، عمل نكرده است. به گزارش آسوشيتدپرس، در جلسه نشست گروه تماس از تمام طرف‌ها خواسته شد كه فاصله خود را با گروه داعش و گروه‌هاي مرتبط با القاعده كه به نام النصره شناخته مي‌شوند، حفظ كنند.
ديدار هسته‌اي عراقچي با اشميد
همزمان با رايزني‌هاي وزير امور خارجه ايران در وين در خصوص سوريه، سيد عباس عراقچي، رييس ستاد پيگيري برجام روز گذشته در حاشيه نشست گفت‌وگوهاي سوريه در وين با هلگا اشميد، معاون نماينده عالي اتحاديه اروپا و هماهنگ كننده گروه ١+٥ ديدار و گفت‌وگو كرد. در اين ديدار تصميمات دور اخير كميسيون مشترك ايران و ١+٥ مرور شده و نحوه تسريع در اجراي تفاهم‌هاي به عمل آمده بررسي شد. اشميد در اين ملاقات همچنين با ارايه گزارشي از تلاش‌هاي اتحاديه اروپا براي تسهيل و گسترش ارتباطات اقتصادي با ايران به ويژه در حوزه بانكي، برعزم كشورهاي اروپايي بر گسترش تعاملات اقتصادي و رفع موانع موجود تاكيد كرد.