دهكده خيالي، دهكده واقعي
محسن شريعتي‌نيا ٭
دهكده جهاني يكي از فراگيرترين مفاهيمي است كه در دهه‌هاي اخير خلق شده است. انبوهي از مردمان از خواص و عوام اين مفهوم را در گفت‌وگوهاي روزمره خود به كار مي‌گيرند، مهم‌تر آنكه اين مفهوم بار معنايي بسيار مثبتي دارد. در اواسط دهه 1990 كه بحث دهكده جهاني بيش از هر زماني مد روز بود، بشارت‌دهندگانش، تحقق آن را به معناي كاهش احساس ناامني و درد و رنج بشر تفسير مي‌كردند. به ديگر سخن اين جمله كه در آينده جهان جاي خطرناكي نخواهد بود پيوسته به زبان‌هاي مختلف تكرار مي‌شد.
به ديگر سخن گوينده عموما هنگامي كه اين مفهوم را به‌كار مي‌گرفت و مي‌گيرد، ضمن اينكه از گسترش بي‌حد و حصر ارتباطات انسان‌ها با يكديگر استقبال مي‌كند، رسيدن به نوعي آرامش و امنيت كه در دهكده‌ها بيش از هرجاي ديگري يافت مي‌شود را نيز در ذهن دارد. به ديگر سخن «دهكده جهاني» يك فرض اساسي را در اذهان پديد مي‌آورد و آن اينكه جهان رو به همزيستي مسالمت‌آميز و امنيت بيشتر است. اما هرچه جهان بيشتر به دهكده شبيه مي‌شود، مفروض كليدي فوق‌الذكر با چالش‌هاي بيشتري مواجه مي‌شود. هك كردن شركت سوني پيكچرز و سيستم رآكتورهاي هسته‌يي كره جنوبي تازه‌ترين نمونه از ناامني‌هايي است كه ساكنان اين دهكده را به شگفتي واداشته و دچار ترس كرده است. منزوي‌ترين، محروم‌ترين و چالش‌گرترين سكنه اين دهكده توانسته از مسيري خطرناك وارد خانه كدخدا شود، يكي از معظم‌ترين شركت‌ها را به هم بريزد و پشت سرهم تهديد كند. اينكه خود اين سكنه غريب به چنين توانايي دست يافته يا دو قلدر دهكده (چين و روسيه) تيغ به دستش داده‌اند، اهميت چنداني ندارد، آنچه مهم است آنكه حتي كشوري و شركتي كه تصور مي‌كند بالاترين ضريب امنيت را دارد، در عمل بسيار آسيب‌پذير است. اگر اين كشور با همه دم و دستگاهش تا اين ميزان آسيب‌پذير و ناامن است، ديگران در چه وضعيتي هستند؟ احتمالا ساكنان اين دهكده شلوغ اين پرسش را بارها از خود مي‌پرسند. البته روشن است كه كره شمالي در توليد ناامني براي دهكده، تنها نيست. امريكا و اسراييل ويروس‌هايي را طراحي مي‌كنند كه مي‌تواند حساس‌ترين تاسيسات يك كشور و بالطبع مردمان آن را دچار فاجعه كند. آن گونه كه گفته‌اند چين تقريبا از تمامي مراكز حساس در اروپا و امريكا جاسوسي مي‌كند، استراليا از اندونزي، فرانسه از امريكا (آن گونه كه رابرت گيتس گفته است) امريكا از موبايل خانم مركل، روس‌ها از مكالمات معاون وزيرخارجه امريكا با اوكرايني‌ها و اسراييلي‌ها از تقربا همه ابنا بشر جاسوسي سايبري مي‌كنند... اسناد ويكي‌ليكس و اسنودن نشان داده كه نقش كدخدا در تزريق احساس ناامني به ساكنان دهكده اگر بيش از سايرين نباشد كمتر هم نيست.
افزون بر اين در تازه‌ترين تحول، از بخش اعيان‌نشين اين دهكده (اروپا) موجي از خشن‌ترين تروريست‌هايي كه دهكده در چند دهه اخير به خود ديده، به سوي منطقه جنگ زده و پرجرم و جنايت آن (خاورميانه) به راه افتاده‌اند. اگر اينان از زاغه‌هاي دهكده همچون پاكستان مي‌آمدند جاي تعجب نبود، اما آمدن‌شان از جوامعي كه سردمدار مداراجويي، همزيستي و دموكراسي‌اند، به‌شدت عجيب مي‌نمايد. چه رفتاري با اينها شده كه چنين عنان از كف داده‌اند؟ آنان پيشرفته‌ترين فناوري‌هاي دهكده را در خدمت به تصوير كشيدن سبوعانه‌ترين رفتارهايي كه مي‌تواند از يك انسان سر بزند قرار داده‌اند، قتل عام‌هاي وسيع به راه انداخته‌اند، بخشي از ساكنان بي‌پناه آن را به بردگي گرفته‌اند و... كوتاه سخن آنكه «دهكده جهاني» كه خيلي‌ها آرزوي تحققش را داشتند به سرعت در حال سربرآوردن است، اما با آن چيزي كه تصور مي‌كرديم فرسنگ‌ها فاصله دارد. شايد در آينده از اينكه در اين دهكده زندگي مي‌كنيم چندان خشنود نباشيم و
دل‌مان براي «دوري و دوستي» تنگ شود. ٭پژوهشگر روابط بين‌الملل