آخرين بازمانده «عصر سرخ»

سارا معصومي

90 ساله شد. چندسال پيش اعتراف كرد كه هيچگاه گمان نمي‌كرد كه اين همه سال زنده بماند. از 13 آگوست 1926 تا 13 آگوست 2016 و البته كه يكي از پرحادثه‌ترين زندگي‌ها را تجربه كرده است. فيدل كاسترو، بخش اعظمي از اين 90 سال را زير ذره‌بين جهانيان گذرانده است. نيم قرن چالش پشت سر چالش. سي‌ان‌ان در گزارشي از هاوانا ادعا مي‌كند كه بر اساس برخي آمار 600 بار تلاش براي سوءقصد به فيدل در تاريخ ثبت شده است. رقمي كه راهي براي تاييد آن وجود ندارد. عاملان سوءقصدها نيز متفاوت بوده‌اند، گاه امريكايي‌ها و گاه كوبايي‌هايي كه تبعيد شده بودند. از آلوده كردن سيگار وي تا مسموم كردن نوشيدني‌اي كه وي نوشيد و البته شليك مستقيم به سمت رهبر كوبا. فيدل از اين منظر ركورددار است و هيچ رهبري در جهان تا اين اندازه مورد سوءقصد قرار نگرفته است. ماه آوريل سال جاري در جمع كمونيست‌هاي كهنه‌كار در هاوانا گفت: به زودي 90 ساله مي‌شوم. هيچگاه فكر نمي‌كردم به اين سن و سال برسم. هيچ تلاشي براي رسيدن به اين رقم نكردم بلكه بازي تقدير بود. به‌زودي آرام مي‌گيرم. در يك مستند انگليسي در سال 2006 كه عنوان «638 راه براي كشتن فيدل» را به خود اختصاص داد، گفته شد كه بيشترين افراد تلاش كردند مشهورترين سوسياليست جهان را در اين سال‌ها بكشند. فيدل خيلي زود به مردي كه سر مرگ هم كلاه مي‌گذارد شهرت يافت. هنوز يك انقلابي جوان بود كه رسانه‌هاي كوبا دو بار خبر مرگ وي را اعلام كردند؛ يك بار زماني كه خيزش نافرجامي را عليه نظامي‌هاي كشورش هدايت كرد و بار ديگر زماني كه در حال بازگشت از تبعيد با يك قايق بود. به گزارش سي‌ان‌ان، تعداد آدم‌هايي كه كاسترو را مرده مي‌خواستند پس از آنكه وي قدرت را در 1959 در دست گرفت، افزايش يافت. همان سال‌هايي كه وي با اتحاد جماهير شوروي دست اخوت داد و هزاران كوبايي را به تبعيد فرستاد. تولد 80 سالگي‌اش را در بستربيماري جشن گرفت. روزنامه‌اي به تاريخ روز در دست گرفت تا نشان دهد كه ديگر رييس‌جمهور نيست اما زنده است. در 10 سال گذشته فيدل از خانه مانورهاي سياسي برادر كوچك‌ترش رائول را نگاه كرده است. به چشم شاهد آزادي‌هاي اقتصادي بوده كه رائول براي كوبا به ارمغان آورده است. در كمج نشسته است و نظاره‌گر آشتي هاوانا و واشنگتن پس از نيم قرن خصومت ورزي بوده است. روزي كه فيدل 90ساله مي‌شود كوبايي را مي‌بيند كه از كشوري كه او اقتصادش را رنگ و بوي ملي‌گرايي بخشيد و هربخش زندگي مردمانش را كنترل كرد،متفاوت شده است. اين كوبا، كوبايي نيست كه فيدل به رائول تحويل داد. صدها هزار نفر از مردم كوبا مشغول تجارت‌هاي خصوصي هستند. ملك مي‌خرند و مي‌فروشند، به اينترنت وصل مي‌شوند و موبايل از خارج از كشور وارد مي‌كنند. اصلي‌ترين متحد كاسترو در اين چند دهه ونزوئلا بود كه در حال سقوط آزاد اقتصادي است. ده‌ها هزار نفر از مردم كوبا به امريكا مهاجرت كرده‌اند و بسياري از پست‌ها از افراد خبره و تحصيلكرده تهي شده است. خبرنگار آسوشيتدپرس در هاوانا مي‌گويد كه دولت كوبا براي جشن تولد 90 سالگي فيدل چندان جنب و جوشي از خود نشان نداده است. نه راهپيمايي گسترده‌اي و نه هيچ جشن برنامه‌ريزي شده‌اي. نه هياتي از خارج از كشور مي‌آيد و نه حتي گفته شده كه آيا تصوير يا فيلم جديدي از فيدل پخش خواهد شد يا خير. نمايشگاه‌هاي عكس كوچكي در گوشه و كنار پايتخت برگزار مي‌شود و فستيوال‌هاي موسيقي هم به راه افتاده است. آخرين بار فيدل در ماه آوريل در ملأعام ديده شد و معلوم نيست وضعيت جسماني وي در سالروز 90 سالگي‌اش چگونه باشد. احساس‌ها نسبت به فيدل همچنان دوگانه است. برخي او را قهرمان مي‌دانند و عده‌اي او را ديكتاتور. فيدل يكي از غول‌هاي تاريخ مدرن است و شايد قضاوت وي را نيز بايد به تاريخ وانهاد. در 48 سال حضور در راس قدرت در هاوانا، رفت و آمد 10 رييس‌جمهور امريكا به كاخ سفيد را به چشم ديده است. در همه آن سال‌ها امريكا دشمن بود اما اندكي پس از آنكه رائول به قدرت رسيد اين دشمني نيز كم و بيش كمرنگ شد. هنوز بسياري ترجيح مي‌دهند عكس‌هاي او در سال‌هاي اوجش را در گنجينه نگاه دارند و نه سيماي پيرمردي را كه به سختي سخن مي‌گويد. تصوير جنگجويي كه از تپه‌ها پايين مي‌آيد، تفنگي در دست دارد و سيگاري بر گوشه لب سخن مي‌گويد. مشت‌هاي آهنين وي و شيوه برخورد تندش با مخالفان در سال‌هاي حضور در قدرت، سگرمه‌هاي غرب را در هم فروبرده بود. سال‌ها مردم كوبا به آهنگ بالا و پايين صداي او در سخنراني‌هاي چندساعته‌اش عادت كرده بودند. اين روزها اما كمتر كسي صداي او را مي‌شنود هرچند هنوز تصاويرش در بسياري از نهادهاي دولتي و خيابان‌هاي پايتخت به چشم مي‌خورد. رائول كاسترو 85 ساله در سال‌هاي حضور در قدرت شهامت غيرقابل باوري را از خود نشان داده و فاصله بسياري با سياست‌هاي برادر بزرگ ترش اتخاذ كرده است. سياست‌هايي كه گاه صداي هم حزبي‌هاي كهنه كار وي را هم بلند كرده است. هنوز هم در كوچه و پس كوچه‌هاي هاوانا ميانسال‌هايي هستند كه مي‌گويند: فيدل همه‌چيز است. فيدل فرهنگ ما است. فيدل شورشي ما است. اگر كوبا روحيه شورشي خود را حفظ كرده به خاطر وجود فيدل است. در آن سوي ميدان نيز مخالفاني هستند كه مي‌گويند فيدل را به عنوان يك ديكتاتور مي‌شناسند؛ مرداني كه سال‌ها در زندان‌هاي كوبا شكنجه شده‌اند و جرم‌شان نيز مخالفت با سياست‌هاي فيدل بوده است. باراك اوباما، رييس‌جمهور ايالات متحده در ماه مارس از كوبا ديدار كرد؛ ديداري تاريخي كه فيدل گمان نمي‌كرد در سال‌هاي زنده بودن وي رخ بدهد. فيدل كاسترو 90 ساله شد. برادرش مي‌گويد كه در روزهاي كودكي عاشق اسب سواري بود و خودش مي‌گويد «من از ابتدا آدم سياسي‌زاده نشدم اما چيزهايي به ذهنم خطور مي‌كرد كه كمك مي‌كرد جهان را بهتر ببينم.» امروز فيدل به يك قرن زندگي نزديك‌تر شد و شايد هنوز هم فكر مي‌كند كه جهان از لنز او جاي بهتري بود اما مرام و مسلكي كه جوانان كوبايي براي اين روزهاي خود مي‌پسندند، گوياي روايت ديگري است. شايد بايد به فيدل در روز تولدش گفت كه جهان جاي ديگري است.