نخستين مهديه ايران در مشهد تخريب شد
فرزانه قبادي
هنوز يك ماه از آغاز سال 2017 نگذشته (سالي كه در آن مشهد به عنوان پايتخت فرهنگي جهان اسلام معرفي شده است) كه خبر تخريب يكي از مهم‌ترين بناهاي مذهبي اين شهر منتشر شد. پنجشنبه گذشته رسانه‌هاي محلي مشهد اعلام كردند: «مهديه تاريخي عابدزاده به‌طور كامل تخريب شد.» بنايي كه در زمان نهضت ملي شدن صنعت نفت مركز فعاليت گسترده مردم مشهد بود و نخستين مراسم دعاي ندبه جمعي، در آن برگزار شده است. بنايي كه يك سالي مي‌شود كه فعالان ميراث فرهنگي براي حفظ آن تلاش مي‌كنند، اما گويي در بافت تاريخي مشهد، قدرت بولدوزرها از تمام فعالان و مسوولان حوزه ميراث فرهنگي بيشتر است.
محمد ركني، معاون ميراث اداره كل ميراث فرهنگي خراسان رضوي در خصوص تخريب بناي عابدزاده، به « اعتماد» مي‌گويد: «ماجراي مهديه عابدزاده از زماني شروع شد كه جامعه المصطفي شروع به تغييراتي در بنا كرد كه منجر به تخريب بخش‌هايي از آن شد، ميراث فرهنگي وقتي متوجه اين موضوع شد، اعلام كرد اين بنا جزو آثاري است كه واجد ارزش است و بايد حفظ شود. اما زماني كه ما رسيديم بنا تخريب شده بود. اصل معماري بنا از بين رفته بود و روي آن سيمان سفيد كشيده بودند. اما ميراث فرهنگي به مسوولان جامعه‌المصطفي اعلام كرد كه اين بنا نبايد تخريب شود. هم بايد كالبد آن عين به عين طبق مصوبه شوراي عالي شهرسازي و ضوابط ميراث فرهنگي در خصوص بناهاي ثبت ملي، احيا شود و هم كاركردهايي كه تحت عنوان ميراث ناملموس داشته بايد احيا شود. مسوولان جامعه المصطفي قبول كردند آنچه سازمان ميراث فرهنگي در نظر دارد در خصوص احياي اين اثر رعايت كنند و ملزم شدند كار را برابر ضوابط پيش ببرند.»
ركني در خصوص ثبت اضطراري بناي عابدزاده در شرايطي كه تقريبا نيمي از آن تخريب شده بود، مي‌گويد: «همه به اشتباه فكر مي‌كنند كه مهديه عابدزاده يك اثر ثبتي بوده و جامعه المصطفي تخريبش كرده، اما اين‌طور نيست، وقتي ما متوجه تخريب بنا شديم، پرونده ثبت آن را تهيه كرديم و به تهران فرستاديم و تهران هم طي هفته آينده شماره ثبت آن در فهرست آثار ملي را اعلام خواهد كرد.» اين در حالي است كه يك سال از ادعاي ميراث فرهنگي مشهد مبني بر ثبت ملي اين اثر مي‌گذرد، اما در كمال تعجب هنوز شماره‌اي براي ثبت اثر اعلام نشده است.
البته حجت‌الاسلام محمد حسين مهدوي مهر، رييس جامعه المصطفي (ص) العالميه (مجتمع آموزش عالي مشهد) خراسان رضوي در خصوص ثبت ملي اين بنا به «اعتماد» مي‌گويد: «بيش از 10 سال قبل، اين ملك توسط خانواده مرحوم عابدزاده به جامعه المصطفي (ص) هبه شده است و موقوفه نيست. علاوه بر اين در ليست آثار ملي ثبت شده سازمان ميراث فرهنگي نيز نبوده و نيست و ثبت اين بنا به عنوان ميراث تاريخي و فرهنگي صحت ندارد. ضمن اينكه مشخصات و قدمت يك بناي تاريخي را نيز دارا نيست.
اين بنا قبلا به دليل عدم استحكام لازم تخريب شده بود كه حدود پانزده سال پيش بازسازي و سقف و بخش‌هايي از ديوار‌ها نيز تجديد بنا شده بود كه خطرات جاني نيز داشت. البته لازم به ذكر است مستند‌سازي بنا با همكاري خوب متخصصان و كارشناسان ميراث فرهنگي صورت گرفته است كه جاي تشكر دارد ولي اين به معناي ميراثي بودن بناي مهديه نيست.»
مهدوي مهر درخصوص برنامه‌هايي كه اين نهاد براي بناي عابدزاده در آينده دارد نيز مي‌گويد: «مي‌خواهيم احياي كامل و در ابعاد گسترده‌تر مراسمات و شعاير و با حضور بيش از يكصد و سي كشور و ملل مختلف در اين بنا صورت گيرد. اين اقدام در سال ٢٠١٧ اقدامي عملي براي جلوه بخشيدن به فرهنگ كلانشهر مذهبي مشهد مقدس است. در صحن و فضاهاي مهديه نمايشگاه دايمي از سوابق مراسم و خدمات استاد فقيد مرحوم عابدزاده و شاگردان و ارادتمندان به ايشان داير خواهد شد. كلمه تخريب به جاي بازسازي و احيا عنوان خوبي نيست و لازم است بگوييم بنايي كه ده‌ها سال مورد بي‌توجهي و بي‌مهري قرار گرفته، با همت جامعه المصطفي (ص) بازسازي خواهد شد.»
اما علاوه بر بناي مهديه، مرحوم عابدزاده بناهاي ديگري نيز در شهر مشهد احداث كرده‌اند.
مسعود نبي دوست، فعال ميراث فرهنگي مشهد در خصوص اهميت بناي مهديه و بناهاي ديگري كه به نام مرحوم عابدزاده است به «اعتماد» مي‌گويد: «مرحوم عابدزاده به نام تمام معصومين به جز پيامبر (ص) و امام رضا (ع) در مشهد مدرسه ساخته‌اند. طرح معماري تمام اين 12 بنا را آقاي عابدزاده خودشان انجام داده‌اند. بخشي از اين بناها در اختيار جامعه المصطفي است و بخش ديگري هم به حال خود رها شده‌اند و متاسفانه در حال تخريب‌اند. شايد بتوانيم بگوييم ارزش كالبدي بنا به اندازه ارزش معنوي آن نيست، ارزش اين بنا به اين است كه در نهضت ملي شدن صنعت نفت و در اتفاقات قبل از انقلاب و در جريانات مذهبي مشهد تاثيرات جدي داشته.»
با تمام اين اظهارات كه گاهي رنگ توجيه به خود مي‌گيرند، واقعيتي كه در حال رخ دادن است، از بين رفتن هويت شهري مشهد است. موضوعي كه در ميان جملات و توجيهات فراموش مي‌شود.