خاصيت محيط زيست چيست؟
علي رنجبران/
1- مصاحبه محمدرضا يزدان پناه ( سرمايه‌گذار سابق ساخت تاسيسات گردشگري درجزيره آشوراده )كه در آن به صراحت ديدگاهش را درباره محيط‌زيست بيان كرد و از بي‌ارزش بودن آشوراده و شغال‌ها گفت نقطه عطفي در گفت‌وگو درباره محيط زيست در ايران است. آقاي يزدان پناه با اين سخنان براي نخستين بار بي‌پرده، پرده از ديدگاهي رايج درباره محيط‌زيست برداشت؛ ديدگاهي كه ادامه‌اش را مي‌توان در حرف‌هاي يكي از نمايندگان مجلس درباره جنگل ابر جست‌وجو كرد، آنجايي كه آقاي اردستاني بي‌پرده پرسيد چه ايرادي دارد محيط‌زيست به نفع مردم تخريب شود؟ و بعد گفت خاصيت محيط زيست اين است كه در خدمت مردم باشد. به نظر مي‌رسد پرسش ناشي از آن ديدگاه، اين روز‌ها پرسش رايجي است و سوال نماينده اردستان در مجلس شوراي اسلامي در حقيقت طرح يك دوگانه است كه در يك سوي آن نفع مردم (صرف‌نظر از تعريف نفع) قرار دارد و در سوي ديگرش حفاظت از محيط زيست. از اين سوال اين‌طور برداشت مي‌شود كه ما چاره‌يي نداريم كه بين نفع خودمان يا حفاظت از محيط زيست يكي را انتخاب كنيم. به نظر مي‌رسد اين دوگانه ريشه همه سوءتفاهم ها بين عموم مردم، مسوولان اجرايي و مديران وآنهايي است كه به طرفداران محيط زيست مشهورند.
2- نيازي به توضيح نيست كه بقا و زنده ماندن بديهي‌ترين و پايه‌يي‌ترين نفعي است كه همه موجودات زنده از جمله انسان به دنبال حداكثر كردن آن هستند. مطابق هرم مازلو ما انسان‌ها با برآورده شدن اين نياز به سراغ مرحله بعدي نيازهاي‌مان خواهيم رفت. بنابراين اگر انتخابي، بقاي ما را به خطر بيندازد قطعا نفع ما در آن نخواهد بود و ما به‌طور غريزي دست به آن انتخاب نخواهيم زد. اما ممكن است گاهي به دليل پيچيده بودن موضوعي كه با آن طرف هستيم عواقب انتخاب‌هاي‌مان چندان روشن نباشد و به نظر برسد انتخاب‌مان درست بوده است. اين در حالي است كه يك تصوير بزرگ‌تر به ما نشان خواهد داد تا چه اندازه اشتباه كرده و در واقع با آن انتخاب تيشه به ريشه خودمان زده‌ايم.
3- چند سالي است كه جمعيت زنبور‌هاي عسل در گوشه و كنار جهان در حال كم شدن است. دليل اصلي اين مساله هنوز به درستي مشخص نيست اما بسياري امواج تلفن‌هاي همراه و سيستم‌هاي ارتباطي يا گرمايش جهاني را مسوول اين كاهش جمعيت مي‌دانند. فرض كنيد فردا يك تحقيق موثق نشان دهد دكل‌هاي تلفن همراه مقصر شماره يك اين كاهش جمعيت هستند. آيا عقلاني است بسياري از ما كه حتي با توجه به قيمت‌هاي گزاف عسل از اين ويژگي زنبور‌هاي عسل هم بهره‌مند نمي‌شويم، در حفاظت از زنبور‌هاي عسل كوشش كنيم؟ آيا عاقلانه است كه به خاطر زنبور‌هاي عسل از اين امكان ارتباطي فوق‌العاده كه هر روز باعث نجات جان هزاران نفر مي‌شود و مبناي كار و زندگي روز‌مره ما هستند چشم بپوشيم؟ واقعيت اما اين است كه توليد عسل تنها يك روي رابطه ما و زنبور‌هاي عسل است؛ اين موجودات ريز نقش با كمك به گرده افشاني نقشي كليدي در كشاورزي و توليد يك سوم غذاي مصرفي در جهان دارند. دانستن اين نكته كوچك احتمالا باعث تغيير بنيادين در ديدگاه رايج به زنبور‌هاي عسل خواهد شد. غذا پايه كليدي بقاي ما است و اگرقرار باشد تلفن‌هاي همراه بقاي تعداد بي‌شماري از ما را به خطر بيندازد، ديدگاه‌مان درباره اهميت تلفن همراه و زنبور عسل دستخوش تغيير اساسي خواهد شد و حفط زنبور‌هاي عسل را به اين امكان ارتباطي فوق‌العاده ترجيح خواهيم داد. مثال بسيار ساده بالا نشان مي‌دهد آن دوگانه يا ما يا محيط زيست در اصل اصلا وجود ندارد. ما بخشي از محيط زيست هستيم، نه در مقابل آن و حتي اگر در نگاه اول به نظر نرسد، تخريب هر بخشي از آن بقاي خود ما را با خطر جدي مواجه خواهد كرد. بنابراين بهتر است درباره رابطه انسان با محيط اطرافش، با توجه به اظهارنظرها و طرح و نقشه‌هاي متعددي كه از سوي دولتمردان و قانونگذاران ايراني نسبت به طبيعت ارايه مي‌شود، در رسانه‌ها بيشتر بنويسيم و نشان دهيم خاصيت محيط زيست چيست و تخريب آن حتي در كوتاه‌مدت چه عواقبي براي‌مان خواهد داشت. هدف از اين تلاش، نشان دادن اين واقعيت است كه طرفداران محيط زيست فارغ از جنبه‌هاي انساني حفاظت از حيات وحش و طبيعت كه بسيار ارزشمند هستند، در واقع نگران همه انسان‌ها بوده و مي‌دانند تخريب محيط زيست معادل تهديد بقاي خود ما است.