دولت ترامپ در عراق استراتژي ندارد
محمدصالح صدقيان
رييس مركز عربي مطالعات ايران
عراق در طول چند دهه گذشته همواره از جايگاه مهمي براي امريكا برخوردار بوده و نقشي اساسي در سياست‌هاي نظامي و خارجي واشنگتن داشته است. اين اهميت را مي‌توان در دو حمله به عراق از سوي امريكا و حضور ده‌ها هزار نيروي نظامي در اين كشور مشاهده كرد. در تمام اين سال‌ها، هر يك از دولت‌هاي امريكايي، استراتژي‌هاي متفاوتي را درخصوص عراق دنبال مي‌كردند؛ يكي افزايش حضور و مديريت عراق را در برنامه داشت و يكي هم مانند اوباما برنامه خروج تدريجي از عراق و مديريت بحران را دنبال مي‌كرد. اينك دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا شده است و حدود 40 روز از در اختيار گرفتن قدرت توسط او مي‌گذرد. ترامپ در دوران مبارزات انتخاباتي، تنها به سياست‌هاي دولت اوباما در عراق يا ديگر مناطق خاورميانه حمله مي‌كرد و آنها را ناكارآمد مي‌دانست. تاكنون هم هيچ زمينه و تصور ملموس، روشن و واضحي از سوي دولت جديد امريكا درباره عراق وجود ندارد و نه تنها دولتمردان عراقي بلكه تحليلگران امريكايي هم نمي‌دانند كه دولت امريكا چه سياستي را مي‌خواهد در عراق دنبال كند. حتي در سخنراني جيمز متيس، وزير دفاع امريكا در كنفرانس امنيتي مونيخ، او يك نقشه راه يا تصوير كلي از سياست‌هاي دولت جديد امريكا در قبال موضوعاتي مانند عراق ترسيم نكرد و تنها به ايران حمله كرد. همين وضعيت آشفته موجب شده تا جان مك‌كين، سناتور بلندپايه و عضو ارشد حزب جمهوريخواه از بحران در دولت امريكا سخن بگويد و از ابهام و آشفتگي در دولت امريكا انتقاد كند.
در چنين فضايي، وزير دفاع امريكا روز دوشنبه به صورت غيرمنتظره به عراق سفر كرد و ديدارهايي با مقامات اين كشور از جمله حيدر العبادي، نخست‌وزير عراق انجام داد. اين ارتباط و ديدار، نخستين ارتباط و تماس ميان مقامات امريكايي و عراقي در دولت جديد امريكا نيست، كماآنكه العبادي و ترامپ قبلا با يكديگر به صورت تلفني گفت‌وگو كرده بودند و معاون رييس‌جمهور امريكا در مونيخ با نخست‌وزير عراق ديدار كرده بود. با اين حال، من فكر مي‌كنم سفر متيس نسبت به دو ارتباط پيشين، مهم‌تر باشد. او در عراق به دنبال دادن دادن پيام يا تشريح سياست‌هاي جديد امريكا براي مقامات عراقي نيست بلكه وزير دفاع امريكا تلاش مي‌كند از پي ديدار با نخست‌وزير و ديگر مقامات و گروه‌هاي مختلف عراقي و همچنين بازديد از نيروهاي مستقر امريكايي در عراق، اطلاعاتي را از شرايط موجود جمع‌آوري كند و يك تصوير نسبت به عراق برايش شكل بگيرد؛ به عبارت ديگر، متيس در اين سفر مي‌خواهد وضعيت امريكا و نيروهاي نظامي امريكايي را درك كند و براساس اين درك، بتواند به كمك ديگران سياستگذاران امريكايي، استراتژي جديد امريكا در عراق را تدوين كند. لازم به يادآوري است كه نهادهاي نظامي و اطلاعاتي همچون پنتاگون در سياستگذاري‌هاي امريكا نقش و جايگاه ويژه‌اي دارند و تاثير اين سفر در تدوين سياست‌هاي امريكا بسيار بالاست.
همچنين اين سفر در مقطع حساسي انجام شد. طي روزهاي گذشته، العبادي فرمان آزادسازي بخش غربي موصل را صادر كرده است و اين در حالي است كه از آغاز عمليات نيروهاي عراقي براي بازپس‌گيري استان نينوا مدت‌ها است كه مي‌گذرد. بسياري معتقد هستند كه بخش عمده‌اي از تاخير در اين بازپس‌گيري، به دليل سردرگمي نيروهاي امريكايي است. امريكايي‌ها در قالب ائتلاف مبارزه با داعش، با اين گروه تروريستي در حال مبارزه هستند و سردرگمي به وجود آمده براي آنها در اين مدت، موجب شده تا نقش و تاثيرگذاري آنها در اين مدت از هر زمان ديگري كمتر هم بشود. با اين حال، آزادسازي غرب موصل اهميت بسياري دارد زيرا غرب موصل مرزهاي مشترك ميان عراق و سوريه است و آزادسازي اين مناطق مي‌تواند نقش عمده‌اي در از بين بردن يا حداقل تضعيف داعش داشته باشد. با اين وجود، امريكايي‌ها نمي‌دانند كه چه بايد بكنند. رييس‌جمهور جديد امريكا طي روزهاي گذشته، به پنتاگون دستور داد تا برنامه‌اي براي مبارزه با آنچه او تروريسم اسلامي مي‌خواند، تدوين كند ولي پنتاگون نيز آشفته است و در ابهام و بي‌اطلاعي به سر مي‌برد. مايكل فلين از سمت خود استعفا داده و مشاور جديد امنيت ملي كاخ سفيد تازه منصوب شده است. هنوز معلوم نيست سياست‌هاي احتمالي امريكا تا چه اندازه با رويكردهاي پيشين كه در زمان اوباما دنبال مي‌شد، متفاوت باشد. مهم‌ترين استراتژي اوباما تا پيش از ترامپ، مديريت وضعيت موصل پس از آزادي بود. اين برنامه به گونه‌اي بود كه گروه‌هاي حاضر در استان نينوا و به ويژه نيروهاي اهل سنت، در ژنو يك نشست هم برگزار كردند. آيا ترامپ همچون اوباما اين برنامه را دنبال مي‌كند؟ آيا واشنگتن مي‌خواهد مديريت بحران و وضعيت را در عراق در اختيار داشته باشد يا آنكه مي‌خواهد عراق دربست در كنترل امريكا باشد؟ واقعا هيچ تصويري وجود ندارد. آيا امريكا نيروهايش را در عراق كاهش مي‌دهد يا با افزايش نيرو روبه‌رو هستيم؟ آيا امريكا مبارزه با گروه‌هاي تروريستي را تشديد مي‌كند؟ پاسخ دادن به اين سوالات هم ممكن نيست و بعيد هم به نظر مي‌آيد در كوتاه‌مدت سياست امريكا در قبال عراق مشخص شود تا مشخص شود واشنگتن در بغداد چه مي‌خواهد و معلوم شود امريكا چه ديدگاهي درباره نقش‌آفريني ديگر كشورها در عراق دارد.
بي‌ترديد يكي از مسائل امريكا در عراق ايران است. ايران در اين مدت از مسائل اصلي امريكا بوده است و به نظر مي‌آيد كه ترامپ و دولتش مي‌خواهد مقابله با ايران را در دستوركار قرار دهد. عراق مي‌تواند يكي از اين مناطق رويارويي دو طرف باشد. العبادي تمايلي براي رودررويي با ترامپ ندارد چون عراق به امريكا نياز دارد ولي از يك طرف ديگر، بغداد به تهران هم نيازهايي دارد. به همين خاطر، نخست‌وزير عراق در اين مدت به امريكايي‌ها پاسخ‌هايي ديپلماتيك داده است تا بغداد را وارد منازعه احتمالي ميان واشنگتن با تهران نكند. عراق در اين مدت كوشيده است تا در سياست آتي امريكا، تقابل با ايران نباشد ولي نمي‌توان به اين اظهارات ديپلماتيك بسنده كرد.