رفراندوم، ابزاردموكراتيك ديكتاتوري

در تركيه رفراندوم برگزار شد. اگر چه با اختلاف كم اما نتيجه‌اش اين شد كه رييس‌جمهور قدرت بيشتري پيدا كند و بتواند مدت طولاني‌تري در مسند حكمراني باشد. قبل از تحليل ماجراي تركيه، حرف تو حرف كنيم و از باب اينكه چراغي كه به منزل رواست به مسجد حرام است، كمي ايراني اين موضوع را پيگيري كنيم تا برسيم به همسايه. در دوران رياست‌جمهوري آقاي خاتمي كه فضاي سياسي كمي باز‌تر شده بود، هر جا مي‌رفتيم تندرو‌ترين‌ها شعار اصلي‌شان رفراندوم بود. فكر مي‌كردند راه مسالمت‌آميز تغيير نظام، رفراندوم است. يعني دوست داشتند نظام مستقر به مردم بگويد، تعارف نكنيد‌ها. اگر احيانا ما را قبول نداريد يا شك وشبهه‌اي در مورد نظام وجود دارد، بگوييد تا ما رفراندوم كنيم. من در آن روزها گفت‌وگوهاي زيادي با چهره‌هاي معروف رفراندوم‌خواه داشتم. مي‌گفتم كه هيچ نظامي در هيچ جاي دنيا تا به حال رفراندوم نكرده است كه از مردمش بپرسد ما خوبيم يا بد و اگر گفتند بريد، بروند. توجه كنيد كه بحث انتخابات نيست. بحث رفراندوم در مورد خود نظام سياسي است. مي‌گفتم حالا به خاطر اينكه علما مي‌گويند فرض محال، محال نيست، فرض كنيد رژيم جمهوري اسلامي گفت ما قصد داريم رفراندوم كنيم و از مردم بپرسد كه جمهوري اسلامي؛ آري يا نه. قابل پيش بيني است كه در آن رفراندوم به چند دليل جواب آري پاسخ اكثريت خواهد بود. يكي به خاطر علايق مذهبي است. خيلي‌ها كم عقيده به مذهب شده‌اند، مي‌دانم. خيلي‌ها به خاطر حضور روحانيون در مساند اصلي حكومت گمان مي‌برند كه اسلام و دين عامل اين مشكلات است، مي‌دانم. اما وقتي در برابر اين سوال قرار بگيرند كه جمهوري اسلامي آري يانه، جواب اكثريت آري است. نظام مي‌ماند و اقتدار بيشتري هم مي‌گيرد. يك بار وقتي در جلسات مختلف در سال‌هاي اصلاحات، عده‌اي شعار تغيير قانون اساسي را در دانشگاه، پاي سخنراني آقاي خاتمي مي‌دادند، آقاي خاتمي در دانشگاه گفت شعار تغيير قانون اساسي خيانت است. غوغايي شد. شعارها و مقالات زيادي عليه آقاي خاتمي ايراد شد. توضيح آقاي خاتمي اين بود كه بسم‌الله، تغيير قانون اساسي. خوب اين تغيير بايد از راه ساز وكار‌هاي قانوني باشد. قرار نيست كه انقلاب وشورش شود. در همين قانون اساسي راهكار تغيير قانون اساسي پيش بيني شده است. مجموعه‌اي از شخصيت‌هاي حقوقي بايد براي تغيير قانون اساسي اقدام كنند. اسامي آنها را مرور كنيد. ما آن افراد راليست مي‌كرديم. مي‌ديدم اگر آنها در آن شرايط تشكيل جلسه بدهند و بخواهند قانون اساسي جديد بنويسند، احتمالا تنها بخشي كه در قانون اساسي مورد حك واصلاح قرار مي‌گرفت، بخش حقوق مردم خواهد بود. يا احيانا هر بخش مترقي ديگر قانون اساسي. بايد واقع‌بين بود. آن روزها چه روزگاري بود. كسي اتفاقات بعدي را باور نمي‌كرد. من براين باورم كه اكثريت جامعه با همه بي‌مهري‌ها كه ديده‌اند اگر در مقابل اين سوال قرار بگيرند كه اصل نظام جمهوري اسلامي آري يانه، جوابشان آري است. درست مثل آنكه مثلا حرم امام رضا هيچ‌وقت بي‌زاير نشده است يا به ندرت افرادي پيدا مي‌شوند كه در موقع ازدواج عقد شرعي نخوانند. خيلي از ناراحتي‌هاي موجود به خاطر فشار است. به خاطر اين است كه دوست ندارند دينداري‌شان مساوي با اعتقاد يا حمايت از حكومت تلقي شود. اتفاقا وقتي زور نباشد مردم به عقايد و اعتقادات معنوي و مذهبي رويكرد مثبت‌تري دارند. من يقين دارم اگر حجاب در كشور اجباري نبود و بالا و پايين رفتن روسري، راه نشان دادن مخالفت با حكومت نبود و حجاب به معناي همراهي با گشت ارشاد تلقي نمي‌شد، تعداد زنان و دختران محجبه خيلي بيشتر از تعداد زنان و دختران بد حجاب بود. برگرديم خانه همسايه. تركيه و رفراندوم پر سرو صداي آن. يادتان هست قديم‌ها سوژه انشا بود كه علم بهتر است يا ثروت؟ معلم‌‌هامان مي‌گفتند بنويسيد علم. در حالي كه خودشان مي‌دانستند ثروت بهتر از علم است. پول و قدرت در هر كجا كه باشد، معجزه مي‌كند. راي مردم را مي‌سازد. ديدگاه عمومي را شكل مي‌دهد. ماجراي رفراندوم تركيه، نمونه روشن آن بود. حكومت مي‌خواست مثل خيلي كشورهاي ديگر، خودش بماند. تبليغات چند ماهه كرد. جوهر استدلالش هم اين بود كه كشور تركيه اقتدار لازم دارد. مردم تركيه بعد از گذر از دموكراسي و بعد از اينكه تركيه در آستانه رسيدن به اتحاديه اروپا بود، رفراندوم و نظرسنجي ملي كردند. موضوع آن هم قدرت بيشتر رييس‌جمهور و عملا تمديد رياست‌جمهوري اردوغان بود. پاسخ اكثريت، آري بود. اين موضوع را در ادبيات سياسي، رفراندوم براي ايجاد ديكتاتوري مي‌گويند. اما پول وقدرت وتبليغات كه پشت سر آن قرار مي‌گيرد، راي مي‌آورد. در حقيقت با استفاده از مدرن‌ترين ابزار براي تحقق دموكراسي، ديكتاتوري را صلا مي‌دهند. تا بوده چنين بوده. رفراندوم مشكل را در تركيه زيادتر كرد.