محمد فرهاد كليني در گفتوگو با «اعتماد» مطرح كرد
حركت كنگره در مسير تحريم استراتژيك ايران
محمد ابراهيم ترقينژاد/ سرانجام سناتورهاي تندرو دست به كار تحريم شدند. كميته بانكداري سنا به طرح تشديد تحريمها عليه ايران راي مثبت داد. هرچند خبر تاييد طرح كرك – منندز براي تشديد تحريمهاي ايران در صورت به نتيجه نرسيدن مذاكرات ميتواند تاثير منفي بر فضاي مذاكرات ميان ايران و 1+5 داشته باشد اما تا زماني كه اين طرح در سنا مورد رايگيري كامل قرار نگيرد از اجرايي شدن يا حتي در مرحله اجرا قرار گرفتن آن هم خبري نخواهد بود. دليل تصويب اين طرح در كميته بانكداري، تاثير آن بر مذاكرات، احتمال معوق ماندن رايگيري نهايي در سنا و پرسشهايي از اين دست را با محمدفرهاد كليني، كارشناس ارشد مسائل استراتژيك و امور بينالملل در ميان گذاشتيم.
كميته بانكي سناي امريكا طرح كرك – منندز در خصوص تشديد تحريمهاي ايران را به تصويب رساند. ارزيابيتان از تصويب اين طرح چيست؟
آن چيزي كه شاهد هستيم اين است كه در كميته بانكداري سناي امريكا، 12 عضو جمهوريخواه سنا و شش عضو دموكرات سنا به اين لايحه راي مثبت دهند. نكته مهم در اين خصوص اين است كه در گذشته برخي از نمايندگان دموكرات كنگره اعلام كرده بودند كه در اين خصوص صبر ميكنيم و اقدامي تا زمان به پايان رسيدن مذاكرات انجام نخواهيم داد. شخص آقاي منندز از جمله همين نمايندگان بود، اما در اين جلسهاي كه در كميته بانكداري سنا تشكيل شد، شاهد بوديم كه نمايندگان دموكرات از قبيل منندز، شومر، تستر، وانر، هايت كمپ، دانلي به اين طرح راي مثبت دادند. اينها نمايندگان دموكراتي بودند كه از اين طرح حمايت كردند. اين مساله بيانگر اين است كه درون حزب دموكرات هنوز از يك ثبات كافي براي اتخاذ يك موضع به همراه دولت اوباما برخوردار نيست و با وجود «پيامهايي ويژهاي» كه اوباما براي نمايندگان ارسال كرده بود، مشاهده ميكنيم در درون دموكراتها يك صداي واحد شنيده نميشود. البته اين موضوع را در حوزههاي مختلف ديگر نيز وجود دارد كه بهطور مثال ميتوان در خصوص سخنراني نتانياهو در كنگره مشاهده كرد كه به دعوت جمهوريخواهان صورت گرفت و نمايندگان دموكرات نسبت به اين موضوع مخالفت داشتند و حتي خانم نانسي پلوسي هم تماسهايي برقرار كرده بود تا اين سخنراني انجام نشود. با اين حال، با تصويب لايحه نخستين جرياني كه از كنگره تشكر كرد و پيام تبريك داد، لابي آيپك بود. آنها در اين پيام به ابراز شادماني پرداخت و تقريبا رضايت خود را از يك «كنگره توافقشكن» ابراز داشت. كنگرهاي كه امروز شاهدش هستيم دقيقا در اين جهت حركت ميكند كه تا شرايط تقابلي را افزايش دهد.
برخيها معتقدند كه اين طرحها براي افزايش تحريمها به نوعي براي اعمال فشار به ايران براي رسيدن به توافق در هر شرايطي و دادن امتياز بيشتر است. نظر شما در اين باره چيست؟
بحثي كه اكثريت نمايندگان كنگره به دنبال آن هستند در چارچوب عقبگرد ايران است. به عبارتي، رفتار و تلاش آنها در جهت تحكيم مذاكرات نيست بلكه در جهت شكستن و از بين بردن مذاكرات است. نگاهي را كه نمايندگان دولت امريكا دنبال ميكنند اين است كه مذاكرات به عنوان اولويت و محور نگاه ميكنند و سياستهاي جمعي را به عنوان ابزار كمك براي اهدافي كه در مذاكرات دنبال ميكنند در پي ميگيرند. در حالي كه رويكرد نمايندگان كنگره دنبال ميشود به هيچوجه در چارچوب مذاكرات نيست بلكه در چارچوب تحريم استراتژيك ايران محسوب ميشود. البته اين لايحه نسبت به قبل تعديل شده است و مشروط هم هست و بيان ميكند در صورت شكست مذاكرات، اين تحريمها اجرايي ميشود. هرچند در جلسه ديروز متممي هم مورد بررسي قرار گرفته است كه طبق آن وزارت دارايي امريكا بايد ارزيابياش را از كاهش تحريمهاي اقتصادي ايران ظرف پنج روز پس از رسيدن به توافق با ايران اعلام كند. از اين منظر، چيزي كه مشاهده ميشود اين است رويكرد دولت اوباما و رويكرد كنگره در مذاكرات هستهاي در نقطه مقابل يكديگر قرار دارد و در يك مسير دنبال نميشود. برخي در ايران تحليل ميكنند كه شاهد بازي پليس خوب و پليس بد هستيم در حالي كه اين تحليل بسيار خوشبينانه است. رفتاري كه از جانب نمايندگان كنگره دنبال ميشود در چارچوب تغيير روند مذاكرات است. بهطور مثال، در خصوص مساله غنيسازي كه به شكل محدودي در توافق ژنو مورد اشاره قرار گرفت ميگويند مسيري كه توسط دولت انتخاب شده است در چارچوب ادامه يافتن غنيسازي ايران است و امتياز بيپايان به ايران داده شده است و همزمان ايران توانسته است تحريمها را تخفيف بگيرد و اكنون هم در جهت لغو همه تحريمها بازي ميكند. معتقدند كه اين بازي بايد عوض شود و به عبارت ديگر، بازي و سياست نتانياهو را دنبال ميكنند، سياست معكوس كردن مذاكرات هستهاي را پيگيري ميكنند.
آقاي اوباما تهديد كرده است كه هرگونه افزايش تحريمها عليه ايران را وتو خواهد كرد. در صورت وتو اين مساله از سوي اوباما، وتوي وي چه پيام و چه پسزلزلههايي ميتواند داشته باشد؟
حركتي كه نمايندگان دنبال ميكنند اين است كه با استفاده از دو سوم نمايندگان سنا، ارزش وتوي اوباما را از بين ببرند. نقطهاي كه آنها اكنون در آن قرار دارند بحث خنثي كردن وتوي اوباماست، هرچند كه همانطور كاخ سفيده اعلام كرد بر نظر قبلياش در وتوي تحريمها پايدار است و موضوع وتو را در دستور كار خود قرار دارد ولي اين شرايطي كه اكنون در امريكا شاهد هستيم، نميتواند مبناي تصميمگيري قرار گيرد. آن چيزي كه مهم است، خروجي است كه ما در چارچوب صحنه از رفتار امريكا نتيجه ميگيريم. اميدواريم آقاي اوباما و نمايندگان كنگره اين مساله را مديريت كنند زيرا اتفاقي كه در كميته بانكداري سنا رخ داد، حامي پيام خوبي براي دولت اوباما و حزب دموكرات نيست.
به نظر شما اين حركت كنگره ميتواند به تلافي از سوي مجلس منتهي شود؟
رفتار بيمنطقي كه از سوي كنگره شاهدش هستيم دستاوردهاي شوراي عالي امنيت ملي امريكا را به خطر مياندازد. من قبلا زماني كه بحث تشديد تحريمها مطرح شد گفتم اين مثل گرفتن فندك زير توافقنامه هست. بحث افزايش تحريم ايران صرفا به عنوان يك تهديد مطرح نميشود بلكه در چارچوب فرسايش راهبردي ايران مطرح است. سياست اصولي ايران ادامه خواهد داشت زيرا مساله هستهاي از يك سيستم اجماعي پيروي ميكند و در اين باره مجريان سياست خارجي وظيفه دارند تا اين اهداف را به ثمر برسانند. مسالهاي كه ظريف مطرح كرد هم در راستاي سياستهاي جمهوري اسلامي ايران دنبال ميشود و اين در راستاي پاسخ متقابل بهصورت پليس خوب و پليس بد نيست. جمهوري اسلامي ايران حاضر نيست هم عقبنشيني كند و هم از سوي ديگر، تن به فشار بيشتر و مستمر دهد. اين مساله منطقي نيست و هيچ شهروندي هم خواهان اين وضعيت نيست؛ زيرا بحثي كه ما دنبال ميكنيم اين است كه وارد يك رويكرد جديد مبتني بر تعامل و بازي برد- برد شدهايم. بر اساس پيشنهادي متوازن حركت ميكنيم و تلاش بر اين است موضوع هستهاي كه در چارچوب بيمعناي امنيتي تعريف شده است، به يك شكل عادي تبديل شود. اينكه در هر مرحله حسن نيت ايران را اشتباه برداشت ميكنند و سعي ميكنند محيط مذاكرات را به ماراتن تبديل كنند، اين براي دستگاه ديپلماسي ما قابل قبول نيست.
ارزيابيتان از روند پيشروي مذاكرات چيست؟
در اينكه جمهوري اسلامي ايران به مذاكرات ادامه ميدهد و براي مذاكرات ارزش قايل است، شكي نيست. در اينكه طرف مقابل چقدر جدي است ابهام وجود دارد. سياست ايران مذاكره براي مذاكره تا ابد نخواهد بود. مذاكراتي كه ما با سه كشور اروپايي و با روسيه و چين انجام ميدهيم حاوي خصوصيات جديد و هدفمند است. حال اگر كنگره بتواند مواضع خود را بر دولت امريكا غالب كند و به سمت تشديد تحريمها حركت كند، عملا دستاورد گذشته در 1+5 توسط امريكا از بين برده شده است. از بين رفتن اين اجماع براي كشورهاي ديگر قابل قبول نخواهد بود كه كشورهاي ديگر همزمان با اين سطح از مذاكرات، درصدد يك سياست رو به جلو هستند و هرگونه تشديد تحريمها سوال را به سمت امريكا سوق خواهد داد كه علت چيست و چرا در اين هنگام اين رفتار تخريبگر صورت گرفت. حتي ديديم ديويد كامرون در خصوص تشديد تحريم، مواضع رسمي را اعلام كرد و در گذشته، شاهد مواضع آلمان بودهايم و حتي فرانسه نيز مواضعي سينوسي داشته است. در مجموع نگاه اتحاديه اروپا برابر با جناح و رويكرد حاكم در كنگره نيست. معنايي كه امروز تشديد تحريمها دارد، تهي شدن و بيمعنا شدن تحريمها را بههمراه خواهد داشت، يعني به ميزاني كه درصد تحريمها را افزايش دهد، اهميت تحريمها را كه در گذشته با اجماع ايجاد كرده بودند از بين ميبرد زيرا ماهيت اين تحريمها در گذشته براساس وضعيت قبلي بوده است در حالي كه امروزه ما و برخي اعضاي 1+5 در نقطهاي ديگر قرار داريم و ايران هم در صورت تغيير مواضع نهايي امريكا سياست خاص خود را داشت و پاسخ متناسب با وضعيت را خواهد داد، يعني متمركز بر بازيگران مخرب گنگره در اين بازي فعال خواهد بود و تماشگر نخواهد ماند.