روايتي از سيستم آموزشي و زندگي دانشجويي در ناتينگهام انگليس
دانشجويي را زندگي كردن...
محسن مهيمني*/ تفاوت تحصيل در مقاطع عالي دانشگاهي در ايران و كشورهاي پيشرفته و صنعتي غربي قطعا فقط در شيوه مطالعه و ابزارهاي آموزشي نيست. شايد تا وقتي كه يك دانشجوي ايراني محيط دانشگاهي ايران را ترك نكرده باشد و پا در يكي از دانشگاه‌هاي ممتاز غربي نگذاشته باشد، نتواند تفاوت‌هاي موجود را درك كند.
نويسنده اين نوشتار، تحصيلات كارشناسي خود را در دانشگاه تهران در رشته علوم سياسي به اتمام رساند. پس از آن به دلايلي چند براي ادامه تحصيل به انگلستان رفته و طي يك سال تحصيل در دانشگاه ناتينگهام انگلستان برخي زواياي سيستم آموزشي و دانشگاهي اين كشور را از نزديك لمس كرده است. در اين گزارش سعي شده تا به صورت خلاصه برخي از اين تفاوت‌ها توضيح داده شود.
براي ورود به دانشگاه، در كشوري همچون انگلستان به جاي «پروژه كنكور»، داوطلب بايد در پروسه جامع «خوداثباتي» شركت كند و با ارايه مدارك متفاوت و مكاتبه با دانشگاه به انتخاب رشته و موسسه بپردازد
به طور كلي، موسات آموزش عالي در انگلستان به تبع كشورهاي اروپايي، موسسات خصوصي هستند كه در واقع با افزايش توليد علمي، كيفيت آموزشي و تقويت راه‌هاي جذب دانشجو، بودجه خود را تامين مي‌كنند. داوطلبان ورود به دانشگاهاي اروپايي از سرتاسر جهان در انتخاب خود به تمامي معيارها و ملاك‌هاي سيستم تحصيلي و سرويس‌هاي دانشگاهي در تامين زندگي دانشجوي دقت مي‌كنند
جامعيت؛ شرط ورود به دانشگاه
يكي از اساسي‌ترين تفاوت‌ها بين نظام ايراني و اروپايي در فرآيند ورود به دانشگاه است كه در عدم برگزاري آزمون‌هايي منسوخ شده مشابه كنكور است داوطلبان ادامه تحصيل در كشورهاي اروپايي، پس از اتمام دوره ليسانس خود بر اساس معدل و رشته تحصيلي مي‌توانند به صورت آزادانه با مراجعه حضوري يا مجازي به وب‌سايت دانشگاه‌ها تمامي اطلاعات موجود در مورد رشته‌ها، هزينه‌ها، اساتيد، خدمات و مواد درسي را يافته و با يك ديد كامل و جامع نسبت به انتخاب رشته و موسسه آموزش عالي خود اقدام كنند. هر داوطلب پس از بررسي كامل، مي‌تواند با بيشترين انعطاف در مورد انتخاب رشته خود تصميم بگيرد؛ به اين معني كه در اكثر موارد و موسسات آموزشي عالي، داوطلبان امكان تغيير از رشته‌اي به رشته ديگر در مقطع فوق ليسانس را دارند. يكي از نكات برجسته در اين زمينه سرويس پاسخگويي و خدمات خوب روابط عمومي دانشگاه‌هاست كه بيشترين پاسخگويي و مشاوره را در راه كمك به داوطلبان و رفع ابهامات آنها مهيا مي‌كنند تا آنها در كمال آراش و حوصله به انتخاب بپردازند.
متفاوت با ايران، كه شرط ورود به دانشگاه تنها در «تيك زدن» در پاسخنامه سوالات خلاصه شده است، يك داوطلب بايد كيفيت‌ها و شايستگي‌هاي خود براي ادامه تحصيل را به صورت جامع براي دانشگاه اثبات كند. اين امر از طريق آماده كردن نامه انگيزشي، رزومه، كارنامه و توصيه‌نامه از اساتيد صورت مي‌گيرد. هر داوطلب بايد رزومه‌اي از خود آماده كند كه بتواند هماهنگي پيشينه كاري، تجربي، نظري و تحصيلي وي با رشته مورد نظرش را اثبات كند.
از طرفي بايد در قالب يك صفحه توضيح داده شود كه چرا آن داوطلب علاقه‌مند به رشته مورد نظر است و مطالعه آن رشته چگونه مي‌تواند به رشد و شكوفايي وي در آينده كمك كند. در كنار اينها كارنامه تحصيلي مقطع قبلي و ارايه دو توصيه‌نامه از اساتيد دانشگاهي و شخصيت‌هاي معتبر در واقع شايستگي عمومي داوطلب را براي موسسه دانشگاهي بيش از پيش اثبات مي‌كند. همه اين پكيج مدارك، هم براي مقطع كارشناسي وجود دارد و هم دكترا. لذا، براي ورود به دانشگاه، در كشوري همچون انگلستان به جاي «پروژه كنكور»، داوطلب بايد در پروسه جامع «خوداثباتي » شركت كند و با ارايه مدارك متفاوت و مكاتبه با دانشگاه به انتخاب رشته و موسسه بپردازد.
زندگي كامل دانشگاهي
مرحله دوم در فرآيند تحصيلات عالي كه مهم‌ترين دوره نيز هست، زندگي دانشجويي است. به جرات مي‌توان گفت دانشگاه‌هاي ممتاز اروپايي و به خصوص انگليس، در فراهم آوردن جامع‌ترين و كامل‌ترين خدمات براي دانشجويان پيشتاز هستند. زندگي دانشجويي در اين دانشگاه‌ها در چند بعد قابل توجه و از ايران متفاوت است.
در بعد اول، دانشجويان در تحصيل و مطالعات خود از تمامي خدمات اساسي و امكانات درسي سود مي‌جويند. در كلاس‌هاي درس روابط استاد و دانشجو كاملا متفاوت با آنچه هست كه در فرهنگ ايران جريان دارد. در دانشگاه‌هاي غربي استاد، نه بزرگ‌تر و ولي دانشجو، بلكه يك كارمند و آموزش‌دهنده است كه تنها و تنها هدفش برآورده كردن مواد درسي مناسب و راهنمايي دانشجويان است.
مهم‌ترين هدف اساتيد هدايت دانشجويان به نحوي است كه خود آنها بتوانند روش‌ها و اصول تدريس و تحقيق را فرا بگيرند و استفاده كنند. در همين زمينه به جاي فرآيند حفظ نظريات و نام‌هاي بزرگ كه در نظام آموزشي ايران جريان دارد، دانشجويان روش‌هاي تحقيق و اصول جست‌وجوي علمي و مطالعه را فرا مي‌گيرند. در كنار آن، وجود كتابخانه‌هاي بزرگ و كامل با كتاب‌هاي مرجع و دسترسي تمام مدت دانشجويان به مقالات و نظريات روز از طريق پورتال‌هاي دانشگاهي امر تحقيق را تا حد ممكن به روز و سريع مي‌كند. از طرفي سختگيري بسيار دانشگاه‌ها در موضوع «حق بازنشر» دانشجويان را مجبور مي‌كند تا حتي جملات كوتاهي را كه در تحقيقات و مقالات دانشگاهي به تحرير در مي‌آورند با ذكر منبع اشاره كنند تا امكان هرگونه سرقت علمي گرفته شود، امري كه در نظام آموزشي ايران رايج و معمول است.
از طرفي اساتيد از دانشجويان مي‌خواهند تا فقط جست‌وجوگر و اشاره‌كننده نظريات مختلف در رشته خود نباشند، بلكه آنها بايد بتوانند قوه خلاقيت و انتقاد ذهن خود را تقويت كنند تا نگاهي نوگرا و منتقدانه به نظريات و يافته‌هاي علمي داشته باشند.
اصل طلايي تحقيق در دانشگاه‌ها اين است كه دانشجو وظيفه ندارد حرف‌هاي بزرگ و كاملا نو توليد كند، بلكه بايد تنها و تنها حرف و نظري هرچند كوچك به بدنه منابع علمي موجود بيفزايد.
علاوه بر اين راحتي ارتباط استاد و دانشجو، در آن حد كه همديگر را به اسم كوچك صدا بزنند و دسترسي دايم بين آنها وجود داشته باشد، باعث تسهيل مراجعه به اساتيد براي پرسش است. علاوه بر بعد انفرادي زندگي دانشجويي، بعد اجتماعي آن نيز مورد توجه دانشگاه‌هاست. وجود ده‌ها انجمن و گروه دانشجويي در همه حوزه‌هاي سياسي، اجتماعي، فرهنگي، حقوقي و ورزشي باعث شده تا دانشجويان با علاقه‌هاي مختلف بتوانند در كنار تحصيل فعاليت‌هاي تفريحي و اوقات فراغت خود را نيز سامان بدهند. در دانشگاهي همچون ناتينگهام، انجمن‌هايي متنوعي چون دوستداران چاي، انجمن واليبال، انجمن ايرانيان، انجمن مسيحيان و... نشان از وجود آزادي و فضاي مناسب براي فعاليت‌هاي جمعي دانشجويان در دانشگاه دارد.
ثبت انجمن‌ها نيازي به مجوز ندارد و تنها ثبت نام تعداد حداقلي از دانشجويان براي اين راه‌اندازي انجمن‌ها كافي است. دانشگاه نيز سعي مي‌كند در قبال دريافت ريز برنامه‌ها و نيازهاي اين انجمن‌ها بودجه‌هاي مرتب سالانه براي آنها و برنامه‌هايشان در نظر بگيرد.
در دانشگاه‌هاي انگليس تلاش مي‌شود نه‌تنها دو يا سه بعد، بلكه تمامي ابعاد زندگي فردي و اجتماعي در دوران تحصيل مورد توجه قرار بگيرد. در همين راستاست كه تلاش مي‌شود دانشجويان از مليت‌ها و نژادهاي مختلف به تعامل با يكديگر پرداخته و مهارت‌هاي اجتماعي و ارتباطي خود را نيز تقويت كنند.
همچنين تلاش براي تقويت زندگي دانشجويان در خارج از دانشگاه و كلاس‌هاي درس نيز مورد توجه است. به همين دليل با ارايه خدمات مشاوره و روانشناسي قوي در مراكز و نقاط مختلف دانشگاه سعي مي‌شود تا ميزان مشكلات مشترك دانشجويي همچون استرس، بي‌خوابي، ضعف در مطالعه و... درمان و برطرف شود. حتي در دانشگاه ناتينگهام، سعي مي‌شود دانشجويان تحت پوشش خدمات پزشكي و بهداشتي مناسب باشند، براي همين كلينيك دانشگاهي مخصوص براي اين خدمات ساخته شده است.
ارزيابي دانشگاهي
مرحله سوم فرآيند تحصيل در دانشگاه‌هاي اروپايي و انگليس كه باز هم از سيستم ايران متفاوت است، ارزيابي عملكرد تحصيلي دانشجويان است. به صورت كلي دو مدل ارزيابي از دانشجويان صورت مي‌گيرد كه به سيستم دانشگاه و رشته تحصيلي بستگي دارد.
برخي اساتيد از دانشجويان مي‌خواهند تا حول محور موضوعات مشخصي و با مقدار معين و با رعايت اصول نوشتار دانشگاهي، مقاله آماده كنند. اين مقالات به دانشجويان كمك مي‌كنند تا قدرت نوشتار و تفكر انتقادي خود را تقويت كرده و به كار بگيرند. معمولا در تصحيح مقالات چندين ملاك از جمله ديدگاه انتقادي، استفاده از منابع معتبر، نوشتار روان و... مورد توجه است. مدل دوم ارزيابي همانند ايران است كه طي آن در روز و ساعت مشخصي دانشجويان بايد امتحان بدهند. در اين مدل از ارزيابي با ارايه سوالات تشريحي و تحليلي و بعضا به صورت «كتاب باز» از دانشجويان خواسته مي‌شود به تعداد سوالاتي-حدود 5 عدد-پاسخ بدهند. بعضا تركيبي از اين دو مدل نيز در ارزيابي واحدهاي دانشگاهي مورد استفاده است.
در كنار اين گونه ارزيابي‌ها معمولا مشاركت دانشجويان در بحث‌هاي كلاسي نيز مورد توجه است. در كلاس‌هاي درس معمولا نيمه اول كلاس به تدريس استاد تخصيص دارد و در نيمه دوم دانشجويان با توجه به بحث روز كلاس، به مباحثه گروهي و انتقادي مي‌پردازند تا قدرت تكلم و گفتار دانشگاهي آنها در تقابل با يكديگر تقويت شود.
سيستم تحصيلي رقابتي
به طور كلي، موسات آموزش عالي در انگلستان به تبع كشورهاي اروپايي، موسسات خصوصي هستند كه در واقع با افزايش توليد علمي، كيفيت آموزشي و تقويت راه‌هاي جذب دانشجو، بودجه خود را تامين مي‌كنند.
داوطلبان ورود به دانشگاهاي اروپايي از سرتاسر جهان در انتخاب خود به تمامي معيارها و ملاك‌هاي سيستم تحصيلي و سرويس‌هاي دانشگاهي در تامين زندگي دانشجوي دقت مي‌كنند. امروز دانشگاه‌هاي اروپايي سعي مي‌كنند با تامين نيازهاي اساسي و همچنين خدمات تكميلي و رفاهي بيشتر در رقابت با يكديگر نه‌تنها علم، بلكه رشد و تفريح و شيوه زندگي كردن را نيز به دانشجويان بياموزند.
*فارغ‌التحصيل سياستگذاري عمومي دانشگاه
ناتينگهام انگلستان