بحران قطر هر روز ابعاد تازه‌تري پيدا مي‌كند
سرنوشت دوحه تهديدي براي آنكارا
يسرا بخاخ
بعد از كويت حالا نوبت به تركيه رسيده است تا نقش ميانجي در بحران كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس با قطر را بازي كند. تلاش‌هاي آنكارا در اين زمينه با سفر مولود چاووش‌اوغلو، وزير خارجه اين كشور به قطر، كويت و عربستان كليد خورد. برخي كارشناسان معتقدند تلاش‌هاي تركيه براي حل اين بحران از آنجا سرچشمه مي‌گيرد كه تركيه معتقد است بعد از قطر نوبت به اين كشور خواهد رسيد. سير صالحه، نويسنده و تحليلگر سياسي در اين زمينه به خبرگزاري اسپوتنيك گفته است كه حمله به تركيه سياستي نيست كه از سوي كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس رهبري شود بلكه سياستي جديد در منطقه از سوي امريكاست كه بعد از سفر اخير دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا به خاورميانه بر سر آن توافق شده است. اين كارشناس معتقد است كه طرحي امريكايي در خاورميانه در حال شكل‌گيري است كه بحران ايجاد شده عليه قطر بخشي از آن به شمار مي‌رود. با پافشاري مسوولان تركيه بر اينكه كشوري عربي در شكل‌گيري كودتاي نافرجام عليه رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور اين كشور نقش داشته و انتشار گزارش‌هايي در رسانه‌هاي تركيه مبني بر اينكه امارات 3 ميليارد دلار براي سرنگوني دولت اردوغان هزينه كرده است به نظر مي‌رسد آنكارا به خوبي خطري كه قطر را تهديد مي‌كند، حس كرده و معتقد است كه اين شرايط احتمالا براي تركيه هم ايجاد خواهد شد. گزارش‌هايي كه در رسانه‌هاي سعودي از سفر مولود چاووش‌اوغلو، وزير خارجه تركيه منتشر شده نشان مي‌دهد كه احتمالا اين سفر كه به منظور ميانجيگري براي حل بحران قطر صورت گرفته مانند سفر امير كويت به جده چندان موفقيت‌آميز نبوده است. گرچه خبرگزاري رسمي اين كشور فقط به انتقال خبر كوتاهي از ديدار اوغلو با سلمان بن عبدالعزيز، پادشاه عربستان در مكه بسنده كرده و جزيياتي از اين ديدار منتشر نكرده است. روزنامه العرب چاپ لندن به نقل از يك منبع مسوول سعودي اعلام كرده كه كشورش اجازه نخواهد داد تركيه در خاك عربستان پايگاه نظامي تاسيس كند. خبرگزاري آناتولي گزارش داده بود كه رجب طيب اردوغان در آخرين سفرش به عربستان به پادشاه اين كشور پيشنهاد داده بود تا تركيه يك پايگاه نظامي در خاك اين كشور تاسيس كند كه در آن دوره پاسخي از سلمان بن عبدالعزيز دريافت نكرده بود. حالا انتشار واكنش يك مسوول سعودي به اين درخواست نشان مي‌دهد كه تركيه بار ديگر پيشنهاد قديمي خود كه در سال 2015 مطرح شده بود را تكرار كرده كه عربستان به آن جواب منفي داده است. مسوول سعودي گفته كه وضعيت نيروهاي مسلح عربستان در بهترين حالت ممكن است و حضور فعالي حتي در پايگاه نظامي اينجرليك تركيه در مساله مبارزه با تروريسم دارد. با اين وجود چاووش‌اوغلو روز شنبه اعلام كرد كه هدف اصلي اين كشور كاهش تنش موجود ميان كشورهاي عربي و حل بحران قطر است. اوغلو در جمع خبرنگاران در عربستان گفت كه سلمان بن عبدالعزيز نظر خود درباره بحران ايجاد شده ميان كشورهاي عربي با دوحه را ارايه داده است و او نيز پيامي از سوي اردوغان به پادشاه عربستان ابلاغ كرده است كه بر اساس آن تركيه آماده است نقش ميانجيگري در حل بحران پيش آمده را داشته باشد. اوغلو تاكيد كرده كه بدون شك نمي‌توان گفت كه بعد از ديدار با پادشاه عربستان ابن بحران به پايان رسيده است زيرا كشورهاي ديگري نيز در اين بحران دخيل هستند و وضعيت پيچيده‌اي ايجاد شده است با اين وجود مي‌توانم بگويم كه ديدارم با پادشاه عربستان مثبت و نتيجه‌بخش بوده است. وزير خارجه تركيه پيش‌تر و بعد از سفر به قطر گفته بود كه تركيه نمي‌خواهد اين بحران ادامه پيدا كند و اين مساله را در ديدار با تميم بن حمد، امير قطر ملاحظه كرده‌ام اما قطر معتقد است كشورهاي عربي بايد براي اتهام‌هايي كه به اين كشور در خصوص حمايت از تروريسم و غيره وارد كرده‌اند، دليلي عرضه كنند. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه نيز روز شنبه در نشستي با حضور بازرگانان تركيه در استانبول اعلام كرد كه حمايت اين كشور از قطر قرار نيست رابطه تركيه با ديگر كشورهاي منطقه را لغو كند. در حالي كه بعد از شكل‌گيري بحران قطر و محاصره اين كشور از سوي عربستان، امارات و بحرين، دوحه براي تامين كالاهاي مورد نياز خود به تركيه روي آورده است. اردوغان تاكيد كرد كه به دنبال تقويت روابط تجاري كشورش با كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس است و به سرمايه‌گذاران عربستاني اطمينان خاطر داد كه درهاي تركيه هميشه به روي آنها باز است. وي كه چند روز پيش پادشاه عربستان را بزرگ كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس توصيف كرده بود اعلام كرده كه رياض نقش تاثيرگذاري در حل بحران كشورهاي عربي بازي مي‌كند. در حالي كه قطر با كمك شركاي خود در حال رايزني وگفت‌وگوهاي بين‌المللي براي جلب حمايت‌هاي بيشتري از سوي جامعه جهاني در مقابله با اقدامات اتخاذ شده از سوي عربستان و امارات عليه اين كشور است، عادل الجبير، وزير خارجه عربستان نيز تماس‌هاي بين‌المللي و ارتباطات خود را براي شرح مواضع كشورش در خصوص اين بحران ادامه مي‌دهد، روزنامه الحيات نوشته كه عادل الجبير بعد از ديدار با بوريس جانسون وزير خارجه بريتانيا، قطر را به اتخاذ سياست تخريب و كارشكني در عربستان متهم كرده و گفت كه رياض، ابوظبي، منامه و قاهره در حال آماده‌سازي فهرستي از شكايات خود از قطر هستند كه به زودي به اين كشور ارايه خواهند داد. الجبير گفت نمي‌توان اين فهرست را مطالبات ناميد بلكه اين فهرست، شكايات كشورهاي عربي از قطر است كه انتظار مي‌رود دوحه به حل و فصل و برطرف كردن آن اقدام كند و دست از حمايت از تروريسم و افراط‌گرايي كه همه دنيا را هدف قرار داده بكشد. وزير خارجه بريتانيا نيز از قطر خواسته بود نگراني‌هاي همسايگان خود را جدي بگيرد و تلاش بيشتري براي مقابله با حمايت از گروه‌هاي افراط‌گرا داشته باشد، سخنگوي ترزا مي نخست‌وزير اين كشور نيز با صدور بيانيه‌اي اعلام كرد كه نخست‌وزير بريتانيا از كشورهايي كه با قطر قطع رابطه كرده‌اند خواسته تنش را كاهش داده و با گفت‌وگو وحدت شوراي همكاري خليج فارس را در كوتاه‌ترين زمان ممكن بازسازي كنند. روز جمعه امير قطر در يك گفت‌وگوي تلفني سه‌جانبه با رجب طيب‌اردوغان و امانوئل ماكرون رييس‌جمهور فرانسه شركت كرد و آخرين تحولات جريان پيش آمده را بررسي كرده است. بر اساس گزارش‌هاي رسانه‌اي هر سه طرف بر لزوم حل ديپلماتيك اين بحران از طريق گفت‌وگو نه محاصره و تحريم تاكيد كرده‌اند.
اتهام دخالت در امور داخلي بحرين
با اين حال موج حملات رسانه‌ايي و اتهام‌زني به قطر از سوي كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس ادامه دارد و در جديدترين اقدام تلويزيون رسمي بحرين گزارشي از گفت‌وگوهاي پنهاني حمد بن خليفه مشاور امير پيشين قطر و حسن علي يكي از رهبران جمعيت وفاق بحرين منتشر كرده و قطر را به حمايت از آنچه آشوب‌هاي سال 2011 در اين كشور ناميده، متهم كرده است. اين در حالي است كه گفت‌وگوهاي منسوب به مشاور امير قطر و حسن علي حاكي از درك قطر از وضعيت شيعيان بحرين و تلاش براي كمك به معارضان بحريني است كه در آن دوره مي‌خواستند صداي‌شان را به خارج از كشور برسانند. در مكالمه محرمانه منسوب به مشاور امير قطر و معارضان بحريني، حمد بن خليفه به حسن علي پيشنهاد مي‌دهد كه اقدامات سركوبگرانه بحرين عليه شهروندان شيعه خود را در شبكه الجزيره منتشر كند و مي‌گويد با وجود عضويت قطر در نيروهاي سپر الجزيره اين كشور تلاش كرده در حمله نظامي نيروهاي سپر الجزيره به شيعيان بحريني نقشي نظامي در اين عمليات نداشته باشد. بعد از انتشار اين فايل، وزارت خارجه قطر نيز به آن واكنش نشان داد و گفت گفت‌وگو در راستاي تلاش‌هاي قطر براي ميانجيگري براي حل اين مساله با موافقت منامه در آن زمان صورت گرفته و حالا بحرين با وارونه جلوه دادن واقعيت تلاش مي‌كند كه دوحه را به دخالت در امور داخلي خود متهم كند. وزارت خارجه قطر تاكيد كرده كه ميانجيگري اين كشور در آن زمان بعد از دخالت نظامي عربستان براي سركوب اعتراضات پايان يافت اما قطر همواره به اصولي كه شوراي همكاري خليج فارس به آن پايبند است وفادار مانده و ضمن اينكه در امور داخلي ديگر كشورها دخالت نمي‌كند سياست حسن همجواري را پيشه كرده است. عربستان و امارات و بحرين كه پيش از اين انتشار هرگونه مطالبي در شبكه‌هاي اجتماعي از سوي شهروندان خود براي حمايت يا همدردي با قطر را ممنوع كرده بود حالا دامنه پروپاگانداي رسانه‌اي عليه قطر را به مفتي‌ها و مبلغ‌هاي عربي و سعودي نيز گسترش داده است. مجتهد فعال توييتري و شماري از فعالان فضاي مجازي عربستان اعلام كرده‌اند كه دولت اين كشور مبلغ‌هاي مذهبي، كارشناسان مسائل سياسي و حتي اقتصاددانان را فرا خوانده و به آنها دستور داده تا در مخالفت با اقدامات قطر و در دفاع از اقدامات كشورهاي عربي براي قطع روابط خود با دوحه در فضاي مجازي توليد محتوا كنند. در همين راستا فعالان فضاي مجازي عربي تاكيد كرده‌اند كه عربستان يكي از مبلغ‌هاي مذهبي اين كشور را كه با اين دستور مخالفت كرده بود دو روز بازداشت و ممنوع الخروج كرده بود تا اينكه او به خواسته مقامات سعودي تن داده و عليه قطر اعلام موضع كرده است.