آشتي با رياض دور از انتظار نيست
پيام شاهزاده براي مصالحه
وزير كشور عراق: عربستان از ما خواست ميان اين كشور و ايران ميانجيگري كنيم
يسرا بخاخ
قاسم الاعرجي، وزير كشور عراق كه به ايران سفر كرده است روز يكشنبه خبر داد در سفر حيدر العبادي، نخست‌وزير عراق به عربستان، رياض از العبادي خواسته بود كه ميان ايران و عربستان نقش ميانجي را بازي كند. الاعرجي در يك نشست خبري مشترك با عبدالرضا رحماني فضلي همتاي ايراني‌اش تاكيد كرد در ديداري كه خود او اخيرا با محمد بن سلمان، وليعهد عربستان داشته، بن سلمان از او هم خواسته براي كاهش تنش، ميان ايران و عربستان ميانجيگري كند كه وزير كشور عراق هم تاكيد كرده اين پيام را به طرف ايراني ابلاغ خواهد كرد. وزير كشور عراق افزوده كه به سعودي‌ها گفته به اعتقاد ايراني‌ها نخستين گام در مسير حل اختلافات رفتار احترام‌آميز با حجاج ايراني است كه قرار است به عربستان سفر كنند و رياض هم بايد به شيعيان ايراني اجازه دهد قبرستان بقيع را زيارت كنند. الاعرجي گفت به اعتقاد عراق بايد روابط حسنه‌اي ميان ايران و عربستان حاكم باشد زيرا اين مساله به تثبيت صلح در خاورميانه كمك خواهد كرد و طرف سعودي هم تعهد كرده كه بقيع به روي همه حجاج ايراني باز خواهد بود. با فاش شدن اين بخش از گفت‌وگوهاي طرف سعودي با مسوولان عراقي در چند ماه گذشته به نظر مي‌رسد كه اين مساله يعني درخواست عربستان از عراق براي ميانجيگري ميان دو كشور چندان دور از واقعيت نباشد. يكي از نشانه‌هاي حسن نيت عربستان را هم مي‌توان استقبال از حجاج ايراني و تهيه گزارش‌هاي تلويزيوني از ورود آنها به عربستان دانست و در حالي كه بعد از شكل‌گيري بحران كشورهاي عربي عربستان اجازه ورود به حجاج قطري را از فرودگاه‌هاي قطر نداده، اما حجاج ايراني از خاك ايران به عربستان سفر كرده‌اند در حالي كه از قطري‌ها خواسته شده از كشور ديگري وارد خاك عربستان شوند. مقتدي صدر، رهبر جريان صدر كه اخيرا به عربستان سفر كرده بود در گفت‌وگويي با روزنامه الشرق‌الاوسط گفت در ديدار با محمد بن سلمان وليعهد عربستان در خصوص روابط تهران و رياض با بن سلمان گفت‌وگو كرده است و بحران‌هاي منطقه‌اي مانند يمن، بحرين و سوريه را به بحث گذاشته و در نهايت به ديدگاه مشتركي در اين زمينه دست پيدا كرده است. صدر گرچه به صورت مستقيم حرفي از ميانجيگري عراق ميان ايران و عربستان بر زبان جاري نكرده اما گفته كه با محمد بن سلمان بسيار صريح و بي‌پرده سخن گفتيم و طرح‌هايي براي ايجاد صلح در منطقه و دوري از طايفه‌گرايي وجود دارد. وي ادامه داده كه عراق مي‌خواهد اوضاع خاورميانه آرام شود وهر كدام از طر‌ف‌ها بتواند طرف ديگر را تحمل كند و به اين ترتيب به اصولي دست پيدا كرد تا تنش طايفه‌اي و سياسي را در منطقه از ميان برداشت. در كنار تلاش قطعي براي دست و پا كردن نقشي براي عربستان در آينده عراق اين گمانه نيز وجود دارد كه مسوولان سعودي با دعوت از افراد و چهره‌هايي در دولت بغداد كه حامي ايران به شمار مي‌روند مانند قاسم الاعرجي تلاش دارند تا راه‌هاي ارتباطي ميان رياض و تهران را باز كنند. قاسم الاعرجي كه وزارت كشور عراق را عهده‌دار است سال‌ها بعد از اسارت در 16 سالگي در جريان جنگ ايران و عراق، در ايران زندگي كرده و به فيلق بدر پيوسته بود و از حاميان ايران به شمار مي‌رود. پايگاه خبري المانيتور نيز در گزارشي درباره اينكه امكان آشتي ايران و عربستان وجود دارد يا خير؟ نوشته كه محمد بن سلمان وقتي جانشين وليعهد بود در يك گفت‌وگوي تلويزيوني گفته بود كه مذاكره با ايران غيرممكن است و دليل آن هم ايمان حكومت اين كشور به امام موعود است. بن سلمان گفته بود: ايران در انتظار مهدي موعود است و مي‌خواهد فضاي ظهور را فراهم كند، مي‌خواهد بر جهان اسلام سلطه پيدا كند. نقاط ارتباط و تفاهم با اين حكومت كجا مي‌تواند باشد؟ تنها سه ماه بعد از اين اظهارنظر جنجالي بود كه محمد بن سلمان در جولاي گذشته ميزبان مقتدي صدر بود، جالب اينجاست كه مقتدي صدر فرمانده نظامياني بوده كه پيش‌تر نام ارتش مهدي را يدك مي‌كشيد، در حالي كه بعد از اعدام شيخ نمر باقر النمر، روحاني برجسته شيعه عربستاني به دست آل سعود، مقتدي صدر مسوولان سعودي را داعشي‌هاي پست ناميده بود. ظاهرا محمد بن سلمان براي عكس يادگاري گرفتن با اين روحاني شيعه كه از پيروان همان مذهبي است كه ايران نيز به آن اعتقاد دارد، با مشكلي مواجه نشده بود. بعد از سفر مسوولان شيعه عراقي به عربستان و ديدار نسبتا گرم عادل الجبير، وزير خارجه عربستان با محمد جواد ظريف، وزير خارجه ايران در حاشيه نشست سازمان همكاري اسلامي در استانبول و موافقت تهران با حضور ناظران و كارشناسان سعودي براي بازديد از ساختمان سفارت و كنسولگري اين كشور در تهران و مشهد، سوال‌هاي زيادي مطرح شد كه آيا ايران و عربستان مي‌خواهند اختلافات خود را كنار بگذارند؟ آيا ترافيك سفر مسوولان شيعه عراقي به جده قرار است بخشي از ميانجيگري آنها براي حل اختلافات رياض و تهران باشد؟ همان وقت هم در دل همه اين گمانه‌زني‌ها مجتهد فعال توييتري و افشاگري كه ظاهرا اطلاعات خود را از دربار عربستان دريافت مي‌كند، گفته بود كه استقبال از صدر و پيش از او الاعرجي و واگذاري هزاران سهميه حج به نيروهاي حشد الشعبي همه تلاش‌هايي از سوي رياض براي كسب رضايت ايران و در نهايت راضي كردن انصار‌الله براي پايان دادن به جنگ يمن است. در بخش ديگري از مصاحبه مقتدي الصدر با الشرق الاوسط آمده كه عربستان به او اطمينان خاطر داده كه پرونده جنگ يمن را حل و فصل خواهد كرد. چندي پيش نيز اخباري منتشر شد كه محمد بن سلمان از اسماعيل ولد الشيخ فرستاده سازمان ملل در پرونده يمن خواسته به عمان سفر كند و در آنجا مسوولان عماني را راضي كرده تا انصار‌الله را به مذاكره با رياض ترغيب كنند، حالا اسماعيل ولد الشيخ بعد از چندين سفر منطقه‌اي از جمله سفرش به عمان، در ايران به سر مي‌برد و با مسوولان ايراني ساز و كار حل بحران يمن را به بحث گذاشته است.
در ميان تمام اما و اگرهايي كه بعد از قطع روابط تهران و رياض تاكنون ايجاد شده است، ايران اعلام كرده كه به دنبال بهبود روابط خود با كشورهاي همجوار است و محمد جواد ظريف چند هفته پيش گفته بود كه تهران هرگز به دنبال قطع روابط با عربستان نبود. يك تحليلگر روس در روزنامه پراودا درخصوص رابطه ايران با عربستان نوشته كه عربستان يك كشور مسلمان است و اين اختلاف نظرها ميان كشورهاي مسلمان شايع است اما در نهايت به آشتي و مصالحه ختم خواهد شد، به گفته او بعد از مصافحه ظريف با الجبير در استانبول نيز مي‌توان نيت مشتركي از سوي دو كشور براي حل و فصل اختلافات‌شان مشاهده كرد و اين اقدام را گامي عملي در راستاي يك آشتي واقعي دانست. اين تحليلگر نوشته يكي از نتايج مصافحه استانبول انتشار خبر سفر بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت خارجه ايران به عربستان در موسم حج بود كه البته تكذيب شد.
اما با نگاهي واقع‌بينانه نمي‌توانيم بگوييم كه در شرايط فعلي زمينه لازم براي از بين رفتن اختلافات دو كشور، آشتي يا حتي مذاكره براي حل اختلاف نظرها فراهم است. اما مي‌توان گفت كه ممكن است تلاشي براي كاهش شكاف ميان تهران و رياض وجود داشته باشد و عراق هم مي‌تواند نقش موثري در اين زمينه بازي كند و اگر ايران و عربستان بتوانند با ميانجيگري عراق به هم نزديك شوند، فضاي مثبتي براي تاثيرگذاري بر پرونده‌هاي مهمي چون پرونده عراق، سوريه و يمن نيز فراهم مي‌شود. در حال حاضر گمانه زني‌ها در اين خصوص ادامه خواهد داشت زيرا دلايل قاطع زيادي بر ثبات عربستان در مواضعش وجود ندارد اما مي‌توان گفت كه امكان فراهم شدن يك آتش‌بس ميان تهران و رياض ايجاد شده است شايد علاوه بر عراق، روسيه هم در اين ميانجيگري نقشي بازي كند زيرا اخيرا يكي از مسوولان وزارت خارجه روسيه اعلام آمادگي كرده بود تا كشورش در حل بحران تهران و رياض نقش ميانجي را بازي كند و اعلام كرد كه به نمايندگي از دولت روسيه از مسوولان ايراني و سعودي دعوت مي‌كند تا در نشستي مشترك براي حل و فصل اختلافات‌شان حضور پيدا كنند. در اين ميان تركيه نيز اين امكان را دارد كه نقش ميانجي را در ميان ايران و عربستان بازي كند زيرا از زماني كه رجب طيب اردوغان در تركيه روي كار آمده آنكارا موفق بوده تا روابط خوبي در آن واحد با تهران و رياض داشته باشد و مسوولان تركيه هم بارها اعلام كرده‌اند آمادگي وساطت ميان ايران و عربستان را دارند. در نهايت حل اختلافات ايران و عربستان يك آرزوي دور و غيرممكن نيست دو كشور زمينه برقراري يك رابطه معقول و به دور از هيجان را دارند. شايد كسي در ايران يا عربستان به دنبال داشتن رابطه دوستانه نباشد اما وجود روابط ديپلماتيك بر اساس حسن همجواري آن هم با رعايت قوانين بين‌المللي قطعا مطلوب‌تر از جنگ ميان دو كشور خواهد بود.