خطري كه بالقوه عربستان را تهديد مي‌كند
بازي تاج و تخت در عربستان
فارين افرز- مصطفي كريمي/ فقط در 10 روز گذشته شاه سلمان، حاكم جديد عربستان در تلاش براي تحكيم جايگاه خود در عربستان بوده است. در طول اين مدت تاكنون نام دو نفر از نسل سوم شاهزادگان خانواده سلطنتي براي تثبيت قدرت حاكم جديد مطرح شده. اين دو نفر عبارتند از محمد بن نايف، جانشين وليعهد و وزير كشور عربستان سعودي و شاهزاده محمد بن سلمان، پسر جوان شاه كه در حال حاضر وزير دفاع و رييس دادگاه سلطنتي اين كشور است. در خانواده‌اي كه وي رشد كرده براي دهه‌هاي متمادي قدرت سياسي ميان چند تن از اعضا پراكنده شده بود و تمركز قدرت نشانه‌اي از جايگاه رفيع‌تر ميان ديگر اعضاي خانواده مطرح مي‌شود.
از زمان سلطنت ملك فيصل (1975-1964)، قدرت تصميم‌گيري در عربستان سعودي عملا در دست گروهي از برادرخوانده‌هاي ملك فيصل بود كه در جدال قدرت او با برادر بزرگ‌ترش ملك سعود (1964-1953) از او پشتيباني كرده بودند. در واقع همين «حزب فيصل ها» از آن زمان تاكنون پادشاه عريستان را تعيين كرده است: ملك خالد (1982-1975)، ملك فهد (2005-1982)، ملك عبدالله (2005-2015) و اكنون ملك سلمان. افزون بر اين، اين حزب مهم‌ترين پست‌ها را نيز در كنترل خود داشته است، از جمله وزارت دفاع كه در دست وليعهد سلطان بود و وزارت كشور كه در دست وليعهد نايف بود. البته هردوي اينها پيش از آنكه به بالاترين مقام حكومت (سلطنت) برسند، مردند. البته خود ملك فيصل در ميان برادرخوانده‌هايش فرد شاخص و بسيار مهمي بود، اما ساير افراد گروه وابسته به او نيز قدرت عظيمي داشتند هم از اين جهت كه مقام‌هاي مهمي در دستگاه بروكراسي دولتي داشتند و هم از اين جهت كه در فرآيندهاي ناشفاف و البته بسيار مهم و تاثيرگذار تصميم‌گيري دخالت داشتند.
اما حزب فيصل به انتهايش نزديك است، سلمان آخرين عضو آن است: وليعهد مقرن خيلي جوان‌تر از آن بود كه در دسيسه‌هاي سياسي براي به قدرت رسيدن حزب در دهه 1960 بازي داده شود. با گذر كردن از اين نسل سلمان با بازسازي فرآيند تصميم‌گيري در عربستان صعودي به مشكلات فراواني مواجه خواهد شد.
جاي چنداني براي تعجب نيست كه يكي از مردان قدرت حاكم جديد در عربستان صعودي را محمد بن‌نايف بدانيم، شاهزاده محمد بن نايف، 55 ساله، از زمان مرگ پدرش در سال 2012 وزير كشور (در اصل، رييس پليس عربستان) شده است. پيش از آن، او معاون وزير و مسوول استراتژي مبارزه با تروريسم در اين كشور در دهه اول سال 2000 بود. او در اين مدت به شهرت زيادي به عنوان يك مدير كارآمد و استراتژيست موثر رسيده، همچنين وي به عنوان يك رقيب و مخالفت بخشي از ساختار سياسي شناخته مي‌شود. با اين وجود او سيستم سركوب سياسي براي سركوب فعالان سياسي هر دو گرايش اسلامي و گرايش‌هاي ليبرال را در ناآرامي‌هاي اخير كشورهاي منطقه در عربستان مديريت كرد. او مرد محوري اشتراك اطلاعات عربستان براي مبارزه با تروريسم با ايالات متحده بوده و همچنين به عنوان مسوول تداوم روابط پايدار با واشنگتن شناخته مي‌شود.
براي مرد دوم قدرتمند حاكم جديد، جاي تامل بيشتري وجود داشته و به بيان بهتر حتي از بسياري جهات بايد بيشتر براي وي نگران بود. سلمان بخش قابل توجهي از قدرت خودش را به محمد بن سلمان پسرش واگذار كرده است. شاهزاده محمد، در سن 34 سالگي، به طور قابل توجهي جوان‌تر از پسر عموي خودش محمد بن نايف است. برخلاف بسياري از اعضاي برجسته خانواده آل‌سعود هم‌نسل وي، شاهزاده محمد در خارج از كشور تحصيل نكرده است. او هرگز شغل شايان ذكر دولتي نداشته است. وي رييس دفتر پدرش بود هنگامي كه سلمان به عنوان وليعهد خدمت مي‌كرد. هم‌اكنون او شاهزاده جوان و آزمون پس نداده است كه سه پست مهم اختيار كرده است. او وزير دفاع است، رياست نيروهاي مسلح عربستان را بر عهده دارد و اداره يكي از بزرگ‌ترين مراكز بودجه پادشاهي در دستانش است. او رييس دادگاه سلطنتي هم هست كه معادلش در كاخ سفيد رياست تمام كارمندان را بر عهده دارد. او ورودي‌ها و خروجي‌هاي حلقه سلطنت و اينكه چه كساني با پدرش ديدار كنند را نيز معين مي‌كند. او در راس كميته اقتصاد و توسعه عربستان نيز هست كه سياست اقتصادي كلان اين كشور پادشاهي را هماهنگ مي‌كند.
با قدرت دادن به محمد بن سلمان و محمد بن نايف، سلمان دست بسياري از شاهزاده‌ها را نيز از قدرت قطع كرده است. در تغييرات در خانواده سلطنتي بعد از 29 ژانويه دو تن از پسران ملك عبدالله از مشاغل مهم حكومتي در رياض و مكه بركنار شدند. شوراي امنيت ملي كه به وسيله شاهزاده بندر بن سلطان، كه مدت زمان طولاني‌اي سفير عربستان در واشنگتن بود و به طور كلي همه‌كاره سياست خارجي رژيم عربستان به حساب مي‌آيد، در اين مدت منحل شد. شاهزاده بندر بن خالد، رييس اطلاعات خارجي، توسط شخص غيراشرافي جايگزين شد. شاهزاده خالد الفيصل، قديمي‌ترين پسر ملك فيصل، از وزارت آموزش و پرورش حذف شد و به موقعيت قبلي خود به عنوان فرماندار مكه بازگشت. البته اين پست جديد يك تنزل رتبه براي او حساب نمي‌شود ولي بايد توجه داشت با اين اقدام وي از پايتخت دور شده است. از ديگر اعضاي سابق برجسته اين نسل از خانواده قبلي كه توسط عبدالله بركنار شده مي‌توان به شاهزاده محمد بن فهد، پسر پادشاه سابق و فرماندار سابق استان شرقي (كه در آن نفت است) اشاره كرد. همچنين بايد شاهزاده خالد بن سلطان، پسر وزير دفاع سابق و معاون وزير دفاع سابق كه به عنوان فرمانده نيروهاي عربستان در جنگ خليج فارس شناخته مي‌شد را نيز در دسته مغضوبين جاي داد.
عربستان كنوني فقط با اين چالش مواجه نيست كه از جانب مردم سرنگون شود، بلكه درگيري بين نخبگان سياسي اين كشور نيز تهديد بالقوه‌اي براي اين كشور با نظام سنتي محسوب مي‌شود. حاكم جديد عربستان با نسل سوم از شاهزاده‌هايي مواجه است كه مي‌توانند به صورت بالقوه براي وي خطرآفرين باشند.