قصه تلخ واشنگتن با كردهاي عراق
پيشمرگه‌هايي كه سرنوشت‌شان به امريكا گره خورده است
ميثم سليماني
در روزهاي اخير هزاران غيرنظامي وحشت‌زده از اتفاقاتي كه در شهر كركوك در حال رخ دادن بود، تبديل به تماشاگراني شدند تا ببينند چه سرنوشتي براي شهر رقم مي‌خورد. منطقه‌اي نفت خيز كه هم براي دولت عراق و هم براي اقليم كردستان از اهميت بسيار بالايي برخوردار است. گزارش‌ها حاكي از آن است كه پس از برخوردهاي ابتدايي در شهر، نيروهاي وي‍ژه عراقي كه به نام نيروهاي ضد تروريسم از سوي امريكا آموزش ديده بودند به شكل گسترده‌اي به شهر منتقل شدند و به سمت مراكز كليدي كركوك رفتند و كنترل ميدان‌هاي نفتي و ادارات دولتي را به دست گرفتند و پرچم عراق را نيز در مركز شهر بالا بردند. به گفته يك مقام آگاه به خبرگزاري فرانسه، از زمان ورود اين نيروها 10 پيشمرگه جان خود را از دست دادند و 27 تن نيز زخمي شدند، اما تعداد رسمي به طور مشخص اعلام نشد. اين درگيري را مي‌توان خشونت بارترين اتفاق ميان دولت مركزي عراق و كردها پس از حكومت ديكتاتوري صدام حسين دانست. موضوعي كه مي‌تواند تبديل به يك تهديد جدي براي ائتلاف تحت رهبري امريكا در راستاي مبارزه با داعش باشد. دونالد ترامپ، رييس‌جمهوري امريكا نيز بعدازظهر روز دوشنبه به وقت امريكا اعلام كرد كه ايالات متحده در اين جنگ بي‌طرف عمل خواهد كرد. وي افزود: ما سال‌هاست كه رابطه خوبي با كردها داريم و در طرف مقابل در كنار دولت عراق نيز بوده‌ايم. ما در وهله اول نبايد آنجا باشيم. از طرفي ديگر ما نبايد در اين جنگ از يك طرف حمايت كنيم.
اما دولت اقليم خودمختار كردستان اعلام كرده است كه اين حملات با تجهيزات نظامي ايالات متحده از جمله تانك‌هاي آبرامز و هامويز صورت گرفته است. از همين رو پيشمرگه در بيانيه‌اي اين اقدام را جنگ عليه كردها توصيف كرد و نسبت به امريكا نيز ابراز خشم كرد. زيرا كه نيروهاي پيشمرگه معتقد بودند هنگامي كه آنها نيازمند سلاح‌هايي در سطح ارتش عراق براي مبارزه با داعش بودند به آنها عرضه نشد و در حال حاضر اين تسليحات عليه مردم ما استفاده مي‌شود. لازم به ذكر است نيروهاي امنيتي عراق و پيشمرگه دوسال است كه در برابر داعش با حمايت تسليحاتي امريكا مي‌جنگند. اما نوع روابط كردها با دولت مركزي پس از برگزاري همه‌پرسي استقلال كردستان رو به وخامت گذاشت. گفتني است كركوك در دهه‌ها گذشته نيز تبديل به شهري ما بين دولت عراق و كردهاي اين كشور شده است. با اين وجود ارتش عراق تا سال 2014 و تا زماني كه سربازانش در برابر پيشروي‌هاي داعش فرار كردند، كركوك را كنترل مي‌كرد. بعد از آن پيشمرگه‌ها به اين منطقه نقل مكان و آنجا را حفظ كردند و حالا نيز در شرايط كنوني نيروهاي عراقي كنترل شهر را در اختيار گرفتند.
در حال حاضر اين سوال به وجود آمده است، در شرايطي كه هر دو نيروي درگير در عراق مورد حمايت ايالات متحده امريكا در طول سال‌هاي اخير بودند و حتي حمايت از كردها نيز به سال‌ها پيش از سقوط صدام حسين باز مي‌گردد، اين كشور در كجاي اين ماجرا قرار دارد.
ارتباط امريكا و كردستان در طول تاريخ
هنگامي كه امپراتوري عثماني پس از جنگ جهاني اول با برنامه‌ريزي بريتانيا و فرانسه به بخش‌هاي كوچك‌تري طبق قرارداد سايكس- پيكو تقسيم مي‌شد، رييس‌جمهور امريكا وود رو ويلسون از ايده خودمختاري براي غيرترك‌ها در امپراتوري عثماني حمايت كرد. اما كردها در اين چارچوب اميد خود را از دست دادند و به سه بخش عمده در ميان ايران، تركيه و عراق تقسيم شدند. اما داستان كردها و امريكايي‌ها به اينجا ختم نشد. در سال 1963عبدالكريم قاسم، رهبر چپگراي عراق در يك كودتاي نظامي با حمايت امريكا سرنگون شد. در آن دوره واشنگتن به كردهاي عراق توصيه كرد تا از حزب بعث عراق براي تشكيل دولت حمايت كنند.
در سال 1970، يك توافق بين حزب دموكرات كردي و حكومت مركزي عراق صورت مي‌گيرد كه به كردها وعده‌هايي براي آزادي بيشتر مي‌دهد. كردها با سياستمداري معامله مي‌كنند كه بعدا بزرگ‌ترين سركوب را عليه آنها انجام مي‌دهد. صدام حسين، ديكتاتور سابق عراق، در آن دوره سمت معاونت رياست‌جمهوري را برعهده داشت. در بين سال‌هاي 1972 و 1973، حزب بعث عراق يك تهديد براي دولت ايالات متحده به شمار مي‌رود. رييس‌جمهور نيكسون و شاه ايران شروع به حمايت از پيشمرگه‌هاي كرد عراقي كرده و از ادعاي استقلال آنها نيز حمايت مي‌كنند. در سال 1972، صدام حسين معاهده «دوستي و همكاري» با اتحاد جماهير شوروي را به امضا مي‌رساند. در سال 1975 پس از توافقنامه الجزاير بين ايران و عراق، ايالات متحده حمايت خود از كردها را متوقف مي‌كند، زيرا ممكن بود باعث تفرقه بيشتر شود و به گونه‌اي از اقدامات صدام حسين نيز حمايت مي‌كند تا ثبات به عراق بازگردانده شود. ايالات متحده در آن دوره تمام روابط رسمي با اپوزيسيون را كه قبلا از آنها حمايت مي‌كرد از بين برد. در سال 1990 عراق، كويت را اشغال مي‌كند كه موجب جنگ اول خليج فارس مي‌شود و همين موضوع به تيرگي روابط ايالات متحده و كردها كه بيش از يك دهه ادامه داشت پايان مي‌دهد. عراق در كويت شكست مي‌خورد. قيام كردها و شيعيان در عراق عليه صدام حسين به بهانه اينكه عليه سني‌ها و نه صدام حسين است مورد حمايت ايالات متحده قرار نمي‌گيرد. هرچند اين قيام ناموفق بود اما مناطق كردي در سال 1991 به عنوان يك پناهگاه امن توسط سازمان ملل و امريكا شناخته مي‌شود. از همين نقطه به نوعي تقسيمات كردي ظهور پيدا مي‌كند و كنگره ملي كردستان در اين منطقه مستقر مي‌شود.
در سال 1996 در نتيجه رقابت‌هاي ميان احزاب كرد، حزب دموكرات كردستان با كمك ارتش صدام به كنگره ملي عراق در اربيل حمله مي‌كند. پس از آنكه ايالات متحده از ارايه پشتيباني هوايي خودداري مي‌كند بسياري از نيروهاي اتحاديه ميهني دستگير و اعدام مي‌شوند. در سال 2003 حمله ايالات متحده به عراق منجر به همكاري بين دو دشمن اصلي در كردستان يعني حزب دموكراتيك و اتحاديه ميهني كردستان مي‌شود. نيروهاي كرد كنار ايالات متحده عليه دولت صدام وارد مبارزه مي‌شوند. در سال 2005 مجلس منطقه‌اي كردي با حمايت امريكا شكل مي‌گيرد. اما پس از كشف چاه‌هاي نفت ترس در دولت مركزي عراق در بغداد به وجود مي‌آيد كه منطقه مستقل كرد به وجود آيد. از طرفي اين نگراني به وجود آمد كه تنش ميان ميان تركيه و پ.ك.ك به شمال عراق كشيده شود و درگيري‌هاي اين منطقه را گسترش دهد. سال 2014 اما داعش كه از خاكستر القاعده در عراق سربرآورده بود سرزمين‌هاي زيادي در اين كشور را به تصرف خود درمي‌آورد. از همين رو نيروهاي كرد تلاش مي‌كنند خلأ قدرت را پر كنند و اجازه پيشرفت تروريست‌هاي را ندهند و حتي سرزمين‌هاي جديدي مانند كركوك را به كنترل خود دربياورند. كردها در اين دوره به واشنگتن براي حمايت بيشتر و ارسال اسلحه فشار وارد مي‌كنند. كردها در سال 2017 به استقلال در يك رفراندوم راي مي‌دهند كه منجر به واكنش بين‌المللي مي‌شود. دولت امريكا نيز نتايج اين همه‌پرسي را غيرقانوني اعلام كرد. در حال حاضر كه نيروهاي عراقي مواضع كردي را از دست آنها خارج مي‌كنند ايالات متحده نيز در اين موضوع اعلام بي‌طرفي مي‌كند.
چالشي نگران‌كننده
در روزهايي كه داعش به عراق يورش برد و ارتش عراق از هم پاشيده شد، پيشمرگه‌ها توانستند در مناطق تحت كنترل خود تا حد زيادي مقاومت كنند و همين امر موجب شد تا زمان بازسازي، ارتش عراق حمايت‌ها از پيشمرگه‌ها را قابل توجيه كند و تبديل به نيرويي موثر در مبارزه با داعش به خصوص براي ائتلاف ضد داعش به رهبري امريكا شود. همين موضوع موجب شد تا آموزش نيروهاي پيشمرگه ابعاد گسترده‌تري به خود گيرد و امريكا هم به ارتش و هم به دولت به عنوان دو نيروي مجزا اما با هدفي مشترك كمك نظامي كند و همين امر موجب شد تا نيرويي گريز از مركز قدرتمند و حرفه‌اي در كردستان با حمايت امريكا شكل گيرد. در حال حاضر با وجود نگراني‌هاي غرب از شرايط حاكم ميان دولت عراق و دولت اقليم، بعيد است كه كردها شانس زيادي براي استقلال داشته باشند. كشورهاي غربي علاقه‌مند هستند كه هرگونه حمايت و ارسال سلاح به كردها از طريق بغداد صورت گيرد. اما در طول دوسال گذشته حمايت‌هاي مستقيم امريكا به نيروهاي پيشمرگه كرد وضعيت را حتي ميان دو حزب كردي در عراق نيز پيچيده كرده است. در حال حاضر شرايط بسيار شكننده است. امريكا از نيروهاي پيشمرگه براي مبارزه با داعش حمايت كرد اما واقعيت اين است كه اگر جنگ عليه تروريسم به پايان برسد اين نيروهاي پيشرفته و حرفه‌اي آموزش ديده چه خواهند كرد. در شرايطي كه جلال طالباني، رهبر اتحاد ميهني چندي پيش فوت كرد و مسعود بارزاني، رهبر حزب دموكراتيك كردستان نيز از جايگاه مستحكمي در شرايط كنوني برخوردار نيست. در حال حاضر برخي از گروه‌هاي مستقل پيشنهاد مي‌دهند كه اعضاي ائتلاف بايد احزاب كردي را متقاعد كنند، تا نيرويي مشترك را در ساختاري غير حزبي تشكيل دهند تا با بازيگران ديگر وارد همكاري شوند. اين موضوع مي‌تواند به حفظ امنيت پس از داعش در همكاري با دولت كمك كند و مناطقي كه تازه از دست داعش خارج شده‌اند سريع‌تر به وضعيت مطلوب برسند و چالش‌هاي ميان طرفين نيز برطرف شود. اما اگر به اين چالش‌ها رسيدگي نشود و همين شكاف‌ها ادامه پيدا كند ممكن است اين موضوع به تهديدي جدي‌تر براي ثبات منطقه حتي بيشتر از داعش شود.