به مناسبت روز جهاني كاردرماني
كاردرماني نيازمند آگاه‌سازي الهام‌بخشي و تاثيرگذاري
دكتر محمد كمالي *
كاردرماني يك حرفه مبتني بر علم، بهداشت و مراقبت‌هاي اجتماعي است. كاردرماني يك «رويكرد فردي جامع» دارد كه به هر دو جنبه روحي و جسمي سلامتي و بهزيستي مي‌نگرد و به افراد امكان مي‌دهد تا به توانايي كامل خود دست يابند و از كيفيت زندگي بالاتري برخوردار شوند. كاردرماني حمايت عملي از توانمند‌سازي افراد براي تسهيل بهبود و غلبه بر موانع جلوگيري از انجام فعاليت‌ها (يا كارهايي) است كه براي افراد اهميت دارد. اين حمايت باعث افزايش استقلال و رضايت افراد در تمام ابعاد زندگي مي‌شود. «كار/شغل/حرفه» به عنوان يك اصطلاح، به فعاليت‌هاي عملي و هدفمندي اشاره دارد كه به افراد اجازه مي‌دهد مستقل زندگي كنند و حس هويت داشته باشند. اين مي‌تواند مهم‌ترين وظايف روزمره مانند مراقبت از خود، كار يا اوقات فراغت باشد. كاردرمانگران با بزرگسالان و كودكان در تمام سنين با طيف گسترده‌اي از شرايط مختلف كار مي‌كنند. به طور معمول مي‌توان مراجعين به كاردرماني را شامل كساني دانست كه دچار مشكلاتي به علت بيماري‌هاي رواني، معلوليت‌هاي جسمي، ذهني، ناتواني يادگيري و حتي آسيب‌هاي اجتماعي هستند. كاردرمانگران مي‌توانند در سيستم‌هاي مختلف از جمله سازمان‌هاي بهداشتي، درماني، توانبخشي، خدمات مراقبت‌هاي اجتماعي، سازمان‌هاي رفاهي، مسكن، آموزش فني و حرفه‌اي، آموزش و پرورش استثنايي، سازمان‌هاي خدمات داوطلبانه و غير‌دولتي فعاليت داشته باشند يا به طور مستقل كار كنند. كاردرمانگران نقش مهمي را در كمك به افراد در تمام سنين براي غلبه بر اثرات معلوليت ناشي از اختلالات ژنتيكي، بيماري، پيري يا حادثه ايفا مي‌كنند تا آنها بتوانند كارهاي روزانه خود را انجام دهند. يك كاردرمانگر تمام نيازهاي جسمي، روحي، اجتماعي و محيطي فرد بيمار يا مراجع خود را در نظر خواهد گرفت. اين حمايت مي‌تواند يك تفاوت واقعي را در اختيار افراد قرار دهد كه هدف تازه‌اي را بازيابي كنند، افق‌هاي جديدي را بگشايند و مسيري را كه آنها در مورد آينده احساس مي‌كنند، تغيير دهند. مهارت‌هاي كاردرمانگر هر روزه نقش‌هاي جديدي را براي وي درنظر مي‌گيرد و از نقش‌هاي سنتي وي مي‌كاهد. اينك برخي نقش‌هاي جديد مثل كار با پناهجويان يا پناهندگان، همكاري با پليس يا آتش‌نشاني يا ارتباط با خدمات روانپزشكي و كار با شركت‌هاي بيمه در برخي كشورهاي توسعه يافته مشاهده مي‌شوند. «كاردرماني بر انجام فعاليت‌هاي هدفمند كه در ارتقاي وضعيت سلامتي و كيفيت زندگي فرد و جامعه تاثير بسزايي دارد، تاكيد مي‌كند. از ديدگاه كاردرماني، اصل بر توانمندي‌ها و توانايي‌هاي موجود فرد و تكيه بر ارزش‌مداري و ارزش‌گذاري بر عملكردهاي فرد است.
كاردرمانگران بر اساس دانش مبتني بر روان‌شناسي نوين و همچنين علوم پزشكي و تجزيه و تحليل فعاليت‌هاي هدفمند به كاركردهاي باليني در كليه حيطه‌هاي توانبخشي به فعاليت و اقدامات باليني مي‌پردازند.»برخلاف جوان بودن اين رشته در ايران خوشبختانه از رشد مناسبي برخوردار بوده است. هم‌اكنون حدود 2هزار و 500 كاردرمانگر در جامعه حضور دارند و در قريب 10 دانشگاه در دوره كارشناسي و 3 دانشگاه در دوره ارشد و نيز دو دانشگاه دوره دكتراي آن داير است. با وجود اين رشد هنوز نياز به كاردرمانگر در كشور بسيار زياد است و بسياري از شهرها و مناطق كشور از وجود اين متخصصان خالي است. اين در حالي است كه نقش كاردرمانگران در برخي از ناتواني‌هاي كودكان از جمله اختلالات طيف اتيسم، كودكان بيش‌فعال و كم‌توجه، اختلالات نافذ رشد، ناتواني هوشي، فلج مغزي كودكان، رشد كودكان و توانمند‌سازي عصبي نوزادان نارس و اختلالات يادگيري، همچنين اختلالات رواني همچون اسكيزوفرني، افراد نوروتيك، اختلال شخصيت، فوبيا، بيماري‌هاي نورولو‍‍ژيك نظير سكته مغزي، ضربه مغزي، موليتپل اسكلروزيس، پاركينسون، ديستروفي عضلاني، ضايعات نخاعي و بيماري‌هاي مرتبط با حوزه سالمندي نظير آلزايمر و دمانس و اختلالات رفتاري مرتبط با حوزه معتادين و زمينه‌هاي مرتبط با صنعت نظيرسلامت كاركنان و كارگران و كارمندان حين انجام كار، بهينه‌سازي ابزار‌آلات كاملا مورد توجه قرار دارد. در اين ميان برخلاف حل نسبي موضوع تاسيس كلينيك‌هاي كاردرماني ولي هنوز مشكل بيمه‌اي براي تحت پوشش قرار دادن اين خدمات به نقطه‌اي نرسيده است كه قابل قبول باشد. ويژگي خدمات توانبخشي طولاني مدت بودن آنها و نياز به جلسات متعدد ارايه خدمات است. با توجه به هزينه‌هاي مرتبط، اين شيوه از خدمات هم گران است و هم به جلسات متعدد نيازمند است و تامين اين هزينه براي خانواده‌ها كه اغلب از قشر محروم جامعه هستند بسيار دشوار است. انتظار از مسوولان سازمان بيمه سلامت در اين زمينه بسيار جدي و حياتي است كه اميد است با درك مناسب اين معضل در حد امكان رفع شود. فدراسيون جهاني كاردرماني (WFOT) كه صداي بين‌المللي حرفه كاردرماني است و در سطح جهاني شامل 92 سازمان ملي حرفه‌اي كاردرماني است روز 27 اكتبر هر سال را روز جهاني كاردرماني ناميده است. اين روز فرصتي براي افزايش شناخت قابل رويت از توسعه كاري اين حرفه و ارتقاي فعاليت‌هاي كاردرمانگران در سطح محلي، ملي و بين‌المللي است. فعاليت‌هاي اين روز كمك خواهد كرد تا آگاهي كاردرمانگران و جامعه جهاني از تاثير واقعي كاردرماني افزايش يابد. به اين منظور هر ساله شعاري هم انتخاب مي‌شود كه راهبردي تازه براي فعاليت‌ها تا سال آتي را مشخص كند. شعار منتخب امسال (آگاه‌سازي، الهامي بخشي و تاثيرگذاري) انتخاب شده است.
* استاد دانشگاه علوم پزشكي ايران