نگاهي به ورزش‌هاي ايراني
پرستو بهرامي‌راد / در هر جامعه‌اي در طول تاريخ ورزش يكي از امور حايز اهميت بوده است و از زماني كه به صورت المپيك و مسابقات جهاني در آمد به يك امر ملي تبديل شد. در ايران تاريخ ورزش‌ها و مسابقات ورزشي را مي‌توان در اوستا، سنگ‌نوشته‌ها و حجاري‌ها يافت كه قدمت بسيار زيادي دارد و ورزش در نظام تعليم و تربيت ايراني‌ها جايگاه ويژه‌اي داشته است. ايرانيان به اهميت و ارزش توانايي و سلامتي بدن به عنوان وسيله‌اي براي جامعه‌اي بهتر و همين‌طور فراهم آوردن ارتشي سلحشور پي برده بودند. هرودت، مورخ مشهور يوناني راجع به ايرانيان مي‌نويسد:
«ايرانيان از 5 سالگي تا 20 سالگي سه چيز را مي‌آموختند: 1-سواركاري 2-تيراندازي با كمان 3-راستگويي».
همين طور ايرانيان نخستين قوم در آسيا بودند كه علاوه بر خواندن، حركات موزون هم فرا مي‌گرفتند. ايرانيان از آغاز به ورزش‌هاي جنگي و ميداني بسيار علاقه‌مند بودند و يكي از اهداف آنها از ورزش‌هاي پهلواني و جنگي آماده ساختن خود براي كشتي‌گيري و نبرد تن به تن بوده است (اين موضوع را مي‌توان در ميان اسطوره‌هاي گذشته هم يافت). از ورزش‌هاي ايراني مي‌توان تيراندازي با كمان، چوگان، كشتي، سواركاري، پرش از مانع و ورزش‌هاي زورخانه‌اي را نام برد. متاسفانه به ورزش‌هاي اصيل ايراني توجه نمي‌شود و بعضي از آنها كم‌كم رو به فراموشي هستند و به دليل توجه نشدن به اين ورزش‌ها و كم شدن مكان‌هايي كه اين ورزش‌ها آموزش داده مي‌شود به ورزش‌هاي بسيار گراني تبديل شده‌اند كه در توان استفاده هر كسي نيست.
ورزش زورخانه‌اي
قدمت اين ورزش تقريبا به اوايل قرن هفتم هجري مي‌رسد. نخستين كسي كه طرح زورخانه را مطرح كرده پورياي ولي بوده است. زورخانه‌ها بيشتر در كوچه پس‌كوچه‌هاي شهر ساخته مي‌شد كه بام آن گنبد شكل و كف آن گودتر از كوچه بوده است و در ورودي آن كوتاه بوده و هر كسي كه قصد ورود داشت بايد خم مي‌شد. ورزش‌هاي زورخانه‌اي نام ديگر ورزش‌هاي باستاني ايرانيان است. در زورخانه‌ها علاوه بر ورزش زورخانه‌اي، كشتي پهلواني نيز گرفته مي‌شد. ورزش و انجام حركات پهلواني جزو فعاليت‌هاي اصلي روزمره ايرانيان در دوران باستان بوده است. جامعه آن زمان ارزش خاصي براي ورزشكاران قايل بود. ورزش‌هاي زورخانه‌اي آداب و سنني خاص دارد و اين آداب و سنت با پيروي از اصل خلق و خوي مردانگي و جوانمردي بوده است و اين خصايل در قالب شعر يا داستان به صورت آهنگين و به همراهي «ضرب زورخانه» از سوي «مرشد»خوانده مي‌شد. از حركات زورخانه‌اي مي‌توان نرمش وميل گرفتن و پا زدن و... نام برد. يكي از رسم‌هاي جالب و معروف زورخانه‌ها گلريزان بود كه در جشن‌ها و اعياد و براي قدرداني از پيشكسوتان گرفته مي‌شود و در آخر دو جوان دو طرف لنگي را گرفته و دور مي‌چرخانند و مردم پول در آن لنگ مي‌انداختند. امروزه اين ورزش ديگر طرفدار زيادي ندارد.
چوگان
چوگان از ورزش‌هاي كهن ايراني است كه امروزه به ورزشي جهاني تبديل شده است. اين ورزش با فرهنگ و تاريخ و ادبيات ايرانيان آميخته شده است و اين بازي در شعرها، نقوش قالي، نگارگري و... ايرانيان نيز راه يافته است. چوگان ورزشي است كه پر از تلاش و همراه با تاخت و تاز با اسب در ميداني وسيع كه ميان دو تيم برگزار مي‌شود. بازي چوگان از ايران به روم شرقي و مصر راه يافت و از شرق به چين رفت. جمهوري آذربايجان در دوازدهم آذر 1392 چوگان را به عنوان ميراث معنوي خود در هشتمين اجلاس يونسكو ثبت كردند و اين ورزش ايراني كاملا در ايران از بين رفته است و ديگر رونقي ندارد.
كشتي
كشتي ورزشي است كه در آن دو انسان غيرمسلح با يكديگر گلاويز شده و براي به زمين زدن يا بي‌تعادل كردن حريف خود تلاش مي‌كنند. كشتي يكي از قديمي‌ترين ورزش‌ها در دنياست. البته نخستين بار در يونان باستان به يك ورزش واقعي تبديل و در سال 704 پ. م وارد المپيك شد. كشتي در دوران صفويه و زنديه رونق زيادي پيدا كرد به طوري كه در هر شهر صدها پهلوان بنام وجود داشت. در دوران قاجاريه علاقه به اين ورزش آنقدر زياد شد كه شخصي به نام «صاحب‌الدوله» مامور توسعه ورزش كشتي شد و در تمام روزهاي تعطيل پهلوانان در ميدان‌هاي شهر به كشتي گرفتن مي‌پرداختند. از سال 1318 با مطرح شدن مقررات بين‌المللي كشتي تغيير و تحولاتي در شيوه كشتي گرفتن و طرز لباس پوشيدن كشتي‌گيران پديد آمد. اين ورزش تنها ورزش باستاني ايران است كه باقي مانده و يكي از پرافتخارترين ورزش‌هاي ايران است.
سواركاري
سواركاري به معناي نشستن بر پشت يك اسب و كنترل حركات آن است. ويژگي اين ورزش متحد شدن انسان و اسب است. بنابراين موفقيت اسب و سواركار به ارتباط و اعتماد و احترامي كه آن دو براي يكديگر قايل هستند بستگي دارد. سواركاري از ورزش‌هايي است كه در چند دهه اخير مورد توجه خاصي قرار گرفته با اين وجود سابقه طولاني داشته و مي‌توان آن را از كهن‌ترين ورزش‌ها به شمار آورد. در تمدن دوره باستان از اسب بسيار استفاده مي‌شده و در جنگ‌هاي باستان هر يك از دو لشكر كه اسب بيشتري در اختيار داشت و بهتر مي‌توانست از آن استفاده كند امكان بيشتري براي پيروزي داشت. با اختراع چرخ و ارابه وجود اسب اهميت بيشتري يافت. در نزد ايرانيان به قدري اسب با ارزش بود كه كلمه اسب را به نام خود مي‌افزودند مانند تهماسب، گشتاسب و... سواركاري امروزه جزو ورزش‌هاي پرهزينه است و در ايران اين ورزش رونق خودش را از دست داده است.
تيراندازي با كمان
تيراندازي با كمان از يك كمان منحني شكل و يك تير كه سرش يك سنگ يا فلز نوك تيز بود تشكيل مي‌شد و فرد تيرانداز با گذاشتن تير در كمان و كشيدن آن تير را پرتاپ مي‌كند. در گذشته‌هاي دور از تيروكمان براي شكار و دفاع استفاده مي‌كردند كه تاريخ استفاده از آن به 50 هزار سال مي‌رسد و در تمدن‌هاي بزرگ باستاني همچون ايران و مصر و روم به كار مي‌رفته است. در دوران باستان ايرانيان و مصريان از بهترين تيراندازان جهان بوده‌اند و در ارتش اين دو امپراتوري بهترين و بيشترين استفاده از تيروكمان به عمل مي‌آمده است.
حرف آخر
ورزش يك امر مهم در جامعه است به همين دليل بهتر است كه به جاي هزينه‌هاي گزاف براي يك ورزش (مثل فوتبال) به ورزش‌هاي سنتي خود كه بر اصل جوانمردي است بهاي بيشتري دهيم و هزينه و مكان‌هاي بيشتري به آنها تعلق بگيرد.