ميانمار كشوري است كه حد فاصل جنوب و جنوب شرق آسيا واقع شده و از منظر ژئوپولتيك جايگاه بسيار خاصي در اتصال اين دو بخش از آسيا دارد. اين كشور داراي ساختار قومي موزاييكي با 8 گروه ملي و در مجموع متشكل از 135 قوميت شناخته شده است. بسياري از اين اقوام سال‌ها با دولت مركزي به صورت مسلحانه درگيري داشتند و برخي از آنها طي دهه اخير توانستند با دولت مركزي به مصالحه‌اي شكننده دست يابند. قدرت سياسي در ميانمار از سال 1962 تا 1988 در دست نظاميان و ساختار اقتصادي اين كشور بر اساس آموزه‌هاي سوسياليسم تنظيم شد. با اغتشاشات داخلي در سال 1988 قدرت نظاميان رو به افول رفت و با اعتراضات مردمي مسير تغيير ساختار سياسي در اين كشور مشخص شد.
اختلاف‌هايي كه گزارش نمي‌شد
مسلمانان با وجود پراكندگي در سراسر اين كشور، به صورت عمده در استان راخين در غرب اين كشور و در مجاورت مرز مشترك اين كشور با بنگلادش ساكن هستند. بر اساس آمار غيررسمي جمعيت روهينگيا يا مسلمانان استان راخين 1/1 ميليون نفر برآورد شده است. در ارتباط با اختلافات قومي در استان راخين بايد گفت كه برخوردهاي خشونت‌آميز ميان مسلمانان و بوداييان از ديرباز در اين منطقه وجود داشته است اما سند روشني در ارتباط با ريشه‌ها و زمينه‌هاي درگيري در دست نيست. مقام‌هاي ميانمار مي‌گويند كه اختلافات قومي در اين استان بسيار قديمي بوده ولي به دليل برد و دامنه محدود رسانه‌ها در دهه‌هاي قبل اين برخوردها به خارج از اين كشور و جامعه جهاني منعكس نمي‌شد.
راخين؛ قرباني خشونت بودايي‌ها عليه مسلمانان
در سال 2012 پس از درگيري تعدادي از بودايي‌ها با مسلمانان، بوداييان با حمله به يك اتوبوس، 11 مسلمان را به طرز فجيعي به قتل رساندند. اين موضوع موجب شد كه دامنه تنش‌ها به شهرها و نواحي مختلف استان راخين گسترده شود. در جريان اين برخوردها روستاها، مساجد و مدارس اسلامي از سوي افراطيون بودايي به آتش كشيده شد و نيروهاي نظامي و انتظامي با انفعال در مقابل كشتار مسلمانان و به آتش كشيده شدن روستاهاي مسلمانان، نظاره‌گر اقدامات افراطيون بودايي بودند. دولت مركزي پس از كشتارهاي وسيع، با اعلام شرايط ويژه و حكومت نظامي و با استقرار نيروهاي نظامي كنترل اين استان بحران‌زده را در دست گرفت.
آغاز كمك‌هاي ايران به رفع مخاصمه از سال 2012
در سال 2012 (1391) سفارت جمهوري اسلامي ايران در بانكوك، با شعله ور شدن برخوردهاي قومي و مذهبي اقدامات قابل توجهي را براي ريشه‌يابي، امدادرساني و كمك به رفع مخاصمات در دستور كار خود قرار داد. سفارت جمهوري اسلامي ايران با ملاقات‌هاي خود توانست زمينه را براي حضور هياتي از نمايندگان مجلس (آقايان حقيقت‌پور، آقامحمدي و بخشايش از اعضاي كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس) در شهر سيتوي، مركز ايالت راخين آماده كند. همزمان با اعزام يك فروند هواپيماي باري به شهر يانگون بيش از 30 تن كمك‌هاي انسان‌دوستانه جمعيت هلال‌احمر كشور براي مسلمانان استان راخين ارسال كه در زمان حضور نمايندگان محترم مجلس در اردوگاه‌ها ميان پناهجويان توزيع شد. اين اقدامات در حالي صورت گرفت كه دولت مركزي از حضور نيروهاي خارجي به ويژه اعضاي ديپلماتيك سفارتخانه‌هاي خارجي در استان راخين ممانعت به عمل مي‌آورد. هيات ديپلماتيك و نمايندگان مجلس در سال 2012 در ملاقات و گفت‌وگو با سر وزير ايالت راخين و نمايندگان وزارت كشور و مسوولان مرزي ميانمار نگراني عميق جمهوري اسلامي ايران و نيز جوامع اسلامي را به اطلاع مقامات محلي رساندند. مقامات محلي اظهار داشتند كه از زمان شروع درگيري‌هاي اخير، اقتصاد ضعيف ايالت راخين به‌شدت آسيب ديده است. به دنبال قدرت نمايي بوداييان افراطي و گسترش احساس نا امني در ميان مسلمانان، فعاليت‌هاي اقتصادي روهينگياها در بنگاه‌هاي اقتصادي ايالت و فعاليت صيادي اين اقليت كاملا متوقف شده است. بخش كشاورزي نيز كه جمعيت قابل توجهي از مسلمانان را در خود جذب كرده بود كاملا از زنجيره توليد در ايالت خارج شده بود. مقامات محلي ضمن تاكيد بر اختلافات قومي در ايالت راخين بر اين موضوع اشاره داشتند كه طرفين حتي حاضر به فروش جنس به يكديگر و به كار‌گيري نيروي انساني از طرف مقابل نيستند.
برخورد بودايي‌ها و مسلمانان مذهبي نيست؟
فصل مشترك اظهارات كليه مسوولان ميانماري آن است كه روهينگيا، مهاجران غيرقانوني بنگالي هستند كه براي كار و زندگي از بنگلادش وارد ميانمار و در استان راخين ماندگار شده‌اند. اين افراد داراي پدر و مادر ميانماري يا اسنادي كه نشان‌دهنده اجداد ميانماري آنها باشد، نيستند؛ از اين رو بر اساس قوانين ميانمار مشمول دريافت تابعيت ميانماري و دريافت اسناد هويتي و اقامت در كشور ميانمار نيستند. مقامات محلي تاكيد مي‌كنند كه مهاجرت بنگالي‌ها به راخين با توجه به جمعيت بالاي آنها نسبت به بوداييان و كمبود فرصت‌هاي شغلي در ايالت از يك سو و توسعه نيافتگي و فقر بسيار شديد ايالت راخين از سوي ديگر، زمينه را براي برخوردهاي بسيار خشن مسلمانان و بوداييان فراهم كرده است. مقامات مسوول بر اين نكته تاكيد دارند كه برخوردهاي دو طرف را نبايد برخورد مذهبي دانست بلكه تنش براي دستيابي به فرصت‌هاي محدود ميان ساكنان اين ايالت است. در موج جديد ناآرامي‌هاي استان راخين، متغير ديگري نيز به مجموعه متغيرهاي دخيل در ناآرامي‌هاي استان راخين وارد شد. دولت مركزي و مقامات استاني ادعا مي‌كنند كه يك گروه شبه‌نظامي و تروريستي از روهينگياها با عنوان ارتش آزاديبخش روهينگياي ميانمار ARSA به پاسگاه‌هاي پليس در اين استان حمله و موجب واكنش نيروهاي نظامي شده‌اند؛ اگرچه اين گروه اعلام كرده كه براي دفاع از روهينگيا اقدامات خود را صورت داده است.
همزماني كمك‌هاي انساني و تلاش‌هاي سياسي ايران
در دور جديد تنش‌ها در ايالت راخين با توجه به عمق و گستره فاجعه انساني، وزارت امور خارجه و دولت، اقدامات قابل‌توجهي را دردستور كار قرار داد. جناب آقاي دكتر ظريف، وزير امور خارجه با ارسال دو نامه به دبيركل سازمان ملل، ضمن ابراز نگراني از وضعيت مسلمانان خواستار اقدامي عاجل براي توقف اين كشتارها شدند. همچنين اعلام موضع سخنگوي وزارت امور خارجه در اين ارتباط و بررسي وضعيت روهينگيا در نشست ويژه سران سازمان همكاري اسلامي در قزاقستان بخشي از اقدامات صورت گرفته در اين زمينه است. در اين نشست وضعيت مسلمانان آسيب‌ديده و آوارگان ميانمار مورد بررسي قرار گرفته و طي بيانيه‌اي بر ضرورت پايان بخشيدن به خشونت‌ها، ارسال كمك‌هاي انسان‌دوستانه و همچنين رسيدگي به وضعيت آسيب‌ديدگان و آوارگان ميانماري تاكيد شد. در بيانيه پاياني سران كشورهاي اسلامي حاضر در اجلاس علم و فناوري سازمان همكاري‌هاي اسلامي، با ابراز نگراني شديد از جنايت و خشونت عليه مسلمانان منطقه روهينگيا در ميانمار، خواستار توقف فوري حمله به مسلمانان در اين منطقه شدند.
لزوم افزايش فشار سياسي، اقتصادي و تجاري كشورهاي مسلمان بر ميانمار
نماينده ايران در سازمان ملل نيز تلاش‌هايي را براي همگام كردن كشورهاي اسلامي براي كمك به روهينگيا و اتخاذ مواضع مشترك انجام داد. در داخل كشور نيز تاكنون دو هواپيماي كمك‌رسان، كمك‌هاي بشردوستانه هلال‌احمر را به بنگلادش انتقال داده و سومين هواپيماي كمك‌رسان نيز به زودي عازم آن منطقه خواهد بود. با توجه به نگراني‌هاي داخلي و وقوع فاجعه انساني جناب آقاي رحيم‌پور، معاون آسياي وزير امور خارجه، با نخستين هواپيماي كمك رسان به بنگلادش سفر كرد و از نزديك وضعيت آوارگان و نيازهاي آنها را مورد بررسي قرار داد. همچنين كمك 10 ميليارد ريالي رهبري و همچنين منابع مالي اختصاص يافته از سوي ساير مراجع فصل ديگري از كمك‌هاي جمهوري اسلامي به اقليت روهنگيا محسوب مي‌شود. بيانات مقام معظم رهبري در ارتباط با اين موضوع موثرترين و عملگرايانه‌ترين موضع‌گيري در جهان اسلام قلمداد مي‌شود. ايشان با اشاره به حوادث فاجعه‌آميز ميانمار، از سكوت و بي‌عملي مجامع جهاني و مدعيان حقوق بشر در قبال اين فجايع به‌شدت انتقاد كردند و با تاكيد بر اينكه راه‌حل اين قضيه، اقدام عملي كشورهاي مسلمان و فشار سياسي و اقتصادي به دولت بي‌رحم ميانمار است، خاطرنشان كردند: جمهوري اسلامي بايد عليه ظلم در هر نقطه از جهان، صريح و شجاعانه، اعلام موضع كند. ايشان افزودند: اين فجايع در مقابل چشم كشورها و دولت‌هاي اسلامي و مجامع جهاني و دولت‌هاي رياكار و دروغگوي مدعي حقوق بشر از سوي دولت بي‌رحم ميانمار، در حال رخ دادن است. رهبر انقلاب اسلامي با انتقاد از اكتفا كردن دبيركل سازمان ملل به محكوم كردن جنايات در ميانمار افزودند: مدعيان حقوق بشر كه گاهي براي مجازات يك مجرم در يك كشور، جنجال و هياهو مي‌كنند، در مقابل كشتار و آواره شدن ده‌ها هزار نفر از مردم ميانمار، هيچ عكس‌العملي نشان نمي‌دهند. حضرت آيت‌الله خامنه‌اي با تاكيد بر لزوم ورود و اقدام عملي دولت‌هاي اسلامي، گفتند: البته منظور از اقدام عملي، لشكركشي نيست بلكه بايد فشار سياسي، اقتصادي و تجاري خود را بر دولت ميانمار افزايش دهند و عليه اين جنايات در مجامع جهاني فرياد بكشند.
خبري از تغيير رفتار دولت ميانمار نيست
دكتر روحاني نيز با تاكيد بر اينكه تفاوتي بين مردم ميانمار و ساير مسلمانان جهان وجود ندارد، اظهار داشت: ما به عنوان يك كشور مسلمان و انقلابي در برابر مظلومين عالم حتي اگر مسلمان هم نباشند، احساس وظيفه و كمك‌رساني مي‌كنيم و دولت ميانمار را دعوت مي‌كنيم، جلوي جنايات وحشيانه عليه مسلمانان را بگيرد و از كشورهاي همسايه و مسلمان مي‌خواهيم كه در اين زمينه به مردم آواره ميانمار كمك كنند و از سازمان ملل نيز مي‌خواهيم كه وظيفه و مسووليت خود را در اين زمينه انجام دهد.
در ارتباط با اقدامات جهان اسلام نسبت به اين موضوع، بايد اذعان كرد كه اين فاجعه به‌شدت وجدان جهان اسلام را جريحه‌دار كرد. مسلمانان در بسياري از كشورها نسبت به اين فاجعه انساني واكنش نشان دادند. واكنش به اين فاجعه در پاكستان بسيار جدي بود. شهرهاي مختلف و همچنين احزاب در اين كشور در اين خصوص بسيار فعال بوده و حتي خواستار اخراج سفير ميانمار از پاكستان شدند. با وجود واكنش مسلمانان و سازمان همكاري اسلامي نسبت به اين موضوع، واكنش تاثير‌گذاري كه موجب تغيير رفتار دولت ميانمار شد، ديده نمي‌شود. تشكيل هيات حقيقت‌ياب از سوي سازمان همكاري اسلامي در همكاري با سازمان ملل مي‌تواند به عنوان راه‌حلي براي ريشه‌يابي به اين فاجعه انساني مطرح شود.
وقتي منافع اقتصادي چين و هند مانع است
كشورهاي آسه آن به ويژه دو كشور مسلمان مالزي و اندونزي نيز نسبت به اين فاجعه ابراز نگراني كرده و خواستار توقف تهديد و ارعاب مسلمانان و كوچ اجباري آنها به خارج از مرزهاي ميانمار شده‌اند. اما با وجود تلاش‌هاي كشورهاي اسلامي براي فشار بر رفتار دولت ميانمار به اين منظور، توقف كشتار مسلمانان روهينگيا تاكنون دستاورد قابل توجهي نداشته‌اند. برخي از تحليلگران يكي از دلايل كم‌توجهي دولت «ني پي تاو» به نگراني جوامع اسلامي را حمايت‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي چين و هند از اين كشور عنوان كرده‌اند. هند با سرمايه‌گذاري 224 ميليون دلاري در سال مالي 2016-2015 به ويژه در پروژه كالادان و سرمايه‌گذاري 3/3 ميليارد دلاري چين در سال مالي فوق الذكر در پروژه گازي Kyaukpyu، روابط اقتصادي ويژه‌اي با ميانمار ايجاد كرده‌اند كه مانع اقدامات جامع عليه ميانمار مي‌شود. بر اساس گزارشات منتشر شده، چين با سرمايه‌گذاري گسترده در جنوب استان راخين و از طريق خط لوله 770 كيلومتري اقدام به واردات نفت و گاز از اين منطقه مي‌كند. نگاه چين به مرز مشترك با ميانمار به طول 2185 كيلومتر و دسترسي پكن از طريق اين كشور به آب‌هاي اقيانوس هند بدون عبور از گذرگاه مالاكا، نكته‌اي است كه پكن همواره در نظر خواهد داشت.
آموزش و تجهيز ارتش ميانمار توسط اسراييل
يكي از اقدامات قابل توجه در كمك‌رساني به پناهجويان از سوي بنگلادش صورت گرفت. اين كشور با وجود مشكلات و نارسايي‌هاي داخلي اجازه عبور پناهنجويان از مرز مشترك ميانمار و بنگلادش را صادر كرد. اگرچه اين اقدام بسيار كارساز و موثر در نجات پناهجويان محسوب مي‌شود اما تداوم حضور اين افراد در اردوگاه‌هاي بنگلادش به ويژه با توجه به تراكم اردوگاه‌ها و مشكلات فصل باراني، مي‌تواند مشكلات جديدي را به دنبال داشته باشد؛ از اين رو بنگلادش و ساير كشورهاي اسلامي از دولت ميانمار خواسته‌اند كه اقدامات لازم براي بازگشت پناهجويان به روستاهاي خود در راخين را فراهم كند. در اين ارتباط تماس‌هايي ميان دو طرف برقرار و مذاكرات در جريان است. نكته ديگري كه لازم است به آن اشاره شود فروش تسليحات نظامي به ميانمار است. در ميان صادركنندگان سلاح به ميانمار، رژيم صهيونيستي از كشورهايي است كه طي سال‌هاي اخير مرتبا به اين كشور صادرات انواع سلاح داشته است. روزنامه اينديپندنت در مقاله‌اي در سپتامبر سال جاري خبر از آموزش نيروهاي ميانماري در شمال استان راخين از سوي اسراييل را داده است. در پايان لازم به ذكر است كه كشتار غيرنظاميان و كوچ اجباري مسلمانان چالشي است در برابر دولت غيرنظامي و برخاسته از آراي مردم ميانمار به رهبري خانم آن سان سوچي و نظامياني كه سال‌ها قدرت سياسي در اين كشور را در دست داشته‌اند. جامعه جهاني در انتظار اقدامي عملي از سوي دولت در جهت بسامان كردن شرايط براي بازگشت پناهجويان، احقاق حق زندگي در سرزمين خود و برخورد با آمرين و مجريان اين اقدامات غيرانساني است.