پيشنهاد برگزاري مانور خبررساني در بحران
عباس تقي‌زاده
بشر همواره در حال تجربه كردن حوادث طبيعي و غيرطبيعي است. شيوه اطلاع‌رساني قبل، حين و پس از حوادث اهميت ويژه‌اي دارد و نقش مهمي در مديريت حوادث و سوانح ايفا مي‌كند.
در سال‌هاي اخير با افزايش دسترسي همگاني به پيام‌رسان‌ها در فضاي مجازي، كاربران به عنوان شهروند- خبرنگار عمل مي‌كنند و خبررساني در حوادث شبيه بسياري از پديده‌هاي ديگر دچار تغييرات اساسي شده است. از آنجا كه شهروند‌خبرنگاران، چندان اصول دروازه‌باني خبر را رعايت نمي‌كنند و حتي برخي دست به انتشار اخبار جعلي و شايعات مي‌زنند كاربران فضاي مجازي با چالش تشخيص اخبار صحيح از ناصحيح مواجه مي‌شوند. در بسياري از موارد هم شايعه‌ها و شبه‌خبرها كار خود را مي‌كنند و امنيت رواني جامعه را دچار آسيب مي‌كنند. شايعاتي مانند وقوع زلزله بزرگ در تهران و شهرهاي ديگر، گران شدن برخي محصولات غذايي، صداي عجيب در آستارا، فوت شخصيت‌هاي معروف را حتما شنيده‌ايد كه هر كدام در بستر و زمان مناسب و با ابهام در اطلاع‌رساني از سوي منابع رسمي، دهان به دهان، گوشي به گوشي، كانال به كانال و گروه به گروه منتشر شدند. شايعاتي كه گاه امور عادي يك شهر را چندشبانه‌روز مختل كردند.
تحريك‌پذيري عاطفي در زمان حوادث و نياز براي كسب خبر از يك‌سو و كندي رسانه‌ها و منابع رسمي در انتشار اخبار متناسب با نياز مخاطب در آن لحظات، فرصت را براي شايعه‌پردازان و باورپذيري مطالب نامعتبر فراهم مي‌سازد. از اين‌رو شاهديم بخشي از نيروي حوزه ستادي در مديريت بحران بايد به تكذيب شايعات بپردازد و از ماموريت اصلي خود بازبماند. ارتقاي دانش و سواد رسانه‌اي يكي از راهكارهاي ارزيابي و تحليل خبر و هر محتواي رسانه‌اي است و براي هر دوسوي ماجرا هم اطلاع‌دهندگان و منابع خبري و هم مخاطبان و كاربران رسانه‌ها لازم است. به علاوه، آمادگي اطلاع‌رساني به‌موقع و سريع از رسانه‌هاي مختلف در زمان حوادث و بحران‌ها پابه پاي آمادگي نيروهاي امداد و نجات نيز عنصر ضروري ديگري است كه مي‌تواند تسهيلگر عمليات امداد و نجات باشد.
سازمان‌هاي امدادي و مديران ستادي تلاش مي‌كنند با دوره‌هاي آموزشي تخصصي و آموزش‌هاي عمومي و برگزاري مانورهاي امداد و نجات، نيروها را در سطح خوبي از آمادگي و مقابله با حوادث و بحران‌ها نگه دارند. پيشنهاد مي‌شود براي كارآمدتر شدن ارتباطات و اطلاع‌رساني در حوادث طبيعي و غيرطبيعي، مانورهاي اطلاع‌رساني در كشور برگزار شود تا ورزيدگي در امداد و نجات را با ورزيدگي در خبررساني كامل كنيم.
همچنين توجه به ارتباطات خطر قبل از ارتباطات بحران نيز كارساز است. ارتباطات خطر كه درواقع بخشي از اطلاع‌رساني قبل از وقوع حادثه و مرحله قبل از ارتباطات بحران به شمار مي‌رود. به هرحال حوادث مختلف با درجاتي از احتمال مي‌توانند در يك منطقه رخ دهند. رسانه‌ها بايد در طول زمان آرامش كه اتفاقي رخ نداده است به مردم آگاهي‌رساني كنند و از قول كارشناسان و مديران آن حوزه اطلاعاتي را نشر دهند تا سطح آگاهي مردم نسبت به موضوعي مانند زلزله بالا رود و مخاطبان از يك‌سري منابع موثق در زمان قبل از بحران اطلاعات دريافت كنند. اين هم بخشي از آمادگي و مانور خبررساني قلمداد مي‌شود.
با اين رويه در زمان بحران براي اطلاع‌رساني بيشتر و روشن شدن زواياي حادثه به همان كارشناسان و مديران كه مراجعه كنيم مردم گفته‌هاي‌شان را بهتر قبول مي‌كنند گرچه در رمان بحران، سهم مديران در اطلاع‌رساني بايد بيشتر باشد.
لازم است خبرنگاران و مديران رسانه‌ها نيز از آموزش‌هاي مرتبط با انواع حوادث بهره مند شوند براي ارزيابي ميزان دانش خبرنگاران و نيازسنجي آموزشي هم پيشنهاد مي‌شود پرسشنامه‌هاي استانداردي با توجه به شرايط بومي كشور تهيه شود تا بتواند تصوير روشني از ميزان دانش خبرنگاران و اهالي رسانه از پديده‌هاي مختلف ارايه دهد تا دوره‌هاي آموزشي، به صورت هدفمند و علمي طراحي و اجرا شود.
در سطحي بالاتر، همچنان كه ستاد مديريت بحران تشكيل مي‌شود با وقوع حوادث، رسانه نيز بايد بي‌درنگ در قالب طرحي از قبل پيش بيني و تمرين شده، وارد ارتباطات بحران شود و در كمترين زمان ممكن شبكه‌هاي اطلاع‌رساني را از اتاق خبر تا منطقه حادثه ديده مديريت كند.
لازم است در ابتدا، رابطان خبري موثق در همه مناطق شناسايي، آموزش و ساماندهي شوند تا در هنگام حادثه، وظيفه اطلاع‌رساني تا زمان رسيدن خبرنگاران و تيم‌هاي رسانه‌اي اعزامي انجام دهند.
در زمان حوادث، با تشكيل ستادخبري بحران در مجموعه ستاد مديريت بحران مي‌توان آمار و اطلاعات، با صحت و سرعت و از منابع موثق انتشار داد. مانورهاي خبررساني بايد بسيار جدي، دقيق، هدفمند و حرفه‌اي برگزار شوند و اگر جنبه نمايشي پيدا كنند و دست‌‌كم گرفته شوند بسان ساختماني شيك اما نامقاوم در زمان حادثه، ترك برمي‌دارند و فرو مي‌ريزند. مانورهاي اطلاع‌رساني مي‌توانند مديران را در شناسايي بهترين سخنگو، بهترين خبرنگاران و روابط عمومي‌ها، كارآمدترين شيوه ساماندهي رسانه‌ها، خبرنگاران و تعامل رسانه‌اي، موثرترين راه‌هاي ارتباط مردمي و اعتمادسازي كمك كنند. نبود تمرين‌هاي اطلاع‌رساني در بحران، منجر به آشفتگي خبري، رهاشدن و سردرگمي خبرنگاران در محيط و اطلاع‌يابي از منابع نامرتبط و بروز شايعات در زمان حادثه و بحراني شدن اوضاع مي‌شود. همچنين ضروري است دانشگاه‌هاي داراي رشته‌هاي روزنامه‌نگاري، مديريت رسانه و ارتباطات هم به روزآمد و كارآمد كردن واحدهاي درسي و ايجاد رشته‌هاي مورد نياز اقدام كنند.
لازم است سازمان‌هاي مرتبط با حوادث و بحران نيز آموزش‌ها، تجهيزات و دسترسي‌هاي لازم و سريع را در اختيار رسانه‌هاي معتبر قرار دهند تا آنها بتوانند خبررساني خود را با بهترين عملكرد انجام دهند.
متخصص ارتباطات