خسارت حرف مفت
از دروغ بسيار بيشتر است
نشست نقد و بررسي كتاب «در باب حرف مفت» با حضور علي‌اصغر محمدخاني، محسن كرمي، ساجد طيبي و حسين بيات عصر سه‌شنبه (28 آذرماه) در مركز فرهنگي شهر كتاب برگزار شد. طيبي در اين نشست با اشاره به اينكه متن كتاب «در باب حرف مفت» مرتبط به سخنراني فرانكفورت در سال 1985 بوده، گفت: اين كتاب 20 سال بعد منتشر شد و جزو آثار پرفروش در خارج از كشور بوده كه اكنون در ايران به چاپ رسيده است. فرانكفورت اين سخنراني را در جمعي از اهل علم در دانشگاه ييل ارايه كرد و بيان مي‌كند كه در آنجا فيزيكداني مي‌گويد خوب شد اين سخنراني را ارايه كرد چون ييل مهد حرف مفت است و بيان شده كه كنايه او به افرادي چون دريدا بوده كه در آن نشست حضور داشته است! وي ادامه داد: در انتهاي كتاب حرف مفت، تحليل مفهومي درباره اين موضوع ارايه شده است و نويسنده سوال مهمي را مطرح مي‌كند اينكه چرا حرف مفت آنقدر زياد است؟ او در پاسخ مي‌گويد يكي از دلايل اصلي موضوع اين است كه آدم‌هايي كه رويكرد شكاكيت‌‌گرايانه دارند امروز در جامعه بسيارند و فرهنگ ما اكنون به‌گونه‌اي شده كه همه بايد درباره همه‌چيز اظهارنظر كنيم و اگر درباره چيزي توييت، هشتگ و... نگذاريم گويي از چيزي عقب مانده‌ايم. فرانكفورت معتقد است جامعه افراد را مجبور به اظهارنظر مي‌كند و به همين دليل است كه انسان‌ها چون درباره همه‌چيز صاحب باور و عقايد نيستند مجبور به حرف مفت زدن مي‌شوند. وي افزود: اما نويسنده كتاب درباره اينكه چرا حرف مفت اينقدر مي‌فروشد پاسخي ارايه نمي‌دهد و اين سوالي است كه مخاطب مي‌تواند با مطالعه اين كتاب به آن پاسخ دهد. وقتي اين كتاب را مي‌خوانيم مدام با هشدار نويسنده روبرو مي‌شويم كه حرف مفت را خطرناك‌تر از دروغ مي‌داند چون دروغ تعهدي به صدق دارد اما حرف مفت تعهدي به صدق و كذب ندارد. فرانكفورت همچنين بيان مي‌كند كه ما تسامح بيشتري به حرف مفت داريم و اگر دروغ بشنويم احساس توهين مي‌كنيم اما نسبت به حرف مفت چنين احساسي نداريم؛ در حالي كه خسارت حرف مفت از دروغ بسيار بيشتر است.
اين محقق در پايان گفت: نويسنده در كتاب به اين سوال پاسخ نمي‌دهد كه در برابر حرف مفت بايد چه كرد اما مترجم در مقدمه اين كتاب مي‌گويد كه بايد به حرف مفت‌زن نشان دهيم كه سخنانش ياوه است گرچه تجربه نشان داده اين كار بسيار سختي است. بيات نيز در بخش ديگري از اين نشست با بيان اينكه مطالعه هر اثر بايد براي خواننده فايده‌بخشي و لذت‌بخش داشته باشد، گفت: فايده هر كتاب را بايد در سه مولفه جست‌وجو كنيم نخست اينكه با خواندن آن كتاب دانش‌مان افزايش پيدا كرده و جهل‌مان كم شده است. دومين مولفه اين است كه با مطالعه كتاب جهل و بهبود در مهارت‌هاي ما حاصل شود و از سوي ديگر اصلاح فضايل فكري با مطالعه كتاب در ما به وجود بيايد. بنابراين ما بايد از مطالعه هر كتابي توقع داشته باشيم كه فضيلت‌هاي فكري ما را بهبود دهد.
وي ادامه داد: اغلب ما فكر مي‌كنيم كه مي‌دانيم حرف مفت چيست و به همين دليل كسي به فكر اين نيفتاده است كه درباره اين موضوع كار كند. فرانكفورت، نويسنده كتاب همين موضوع را ضرورتي براي تعريف اين كتاب مي‌داند و در همين باره نظريه‌پردازي مي‌كند.
اين منتقد با اشاره به روش كار فرانكفورت در اين اثر افزود: تا انتهاي كتاب نويسنده تلاش كرده تا مفهوم حرف مفت را تحليل كرده و به تعريف جامعي در اين باره برسد. به اعتقاد او كسي كه حرف مفت مي‌زند دغدغه حقيقت را ندارد و اين مهم‌ترين وجه تمايز كسي است كه حرف مفت مي‌زند با كسي كه دروغ مي‌گويد.
به گفته بيات، اين كتاب مي‌تواند بخشي از جهل ما را كه مربوط به ساحت زبان است كم كند چرا كه با مطالعه آن متوجه خواهيم شد كه با دوگانه دروغ و راست مواجه نيستيم بلكه با سه‌گانه دروغ، راست و ياوه مواجهيم. اين وقوف جهل ما را كم مي‌كند و در ساحت زبان داناتر مي‌شويم و همچنين به لحاظ مهارتي در تشخيص ياوه و ياوه‌گويي قوي‌تر مي‌شويم. از سويي ديگر اين كتاب مي‌تواند به مخاطب كمك كند تا با الگوبرداري از روش نويسنده در تبيين مفهوم حرف مفت و تفاوت آن با حرف راست و دروغ نسبت به مفاهيم ديگر گام بردارد.
كرمي، مترجم اين اثر در اين نشست با اشاره به توضيحات فرانكفورت، نويسنده كتاب درباره حرف مفت گفت: به اعتقاد فرانكفورت دو بديل ديگر هم (راست و دروغ) دارد حرف راست بازنمايي واقعيت و حرف دروغ جازدن امري غيرواقع به جاي حقيقت است. اما جنس حرف مفت چيز ديگري است چرا كه حرف مفت به حقيقت كاري ندارد اما حرف راست و حرف دروغ دغدغه حقيقت را دارد با اين تفاوت كه يكي حقيقت را بازنمايي و ديگري حقيقت را مي‌پوشاند.
وي ادامه داد: به همين دليل است كه نويسنده كتاب معتقد است حرف مفت از اين منظر واقعا خطرناك است چرا كه كساني كه حرف مفت مي‌زنند به تدريج به حقيقت بي‌توجه مي‌شوند و از سوي ديگر باعث مي‌شوند كه مخاطبان هم خطر حرف مفت را احساس نكنند و ديگر نتوانند تفاوت بين حرف مفت را از حرف راست و دروغ تشخيص دهند.
اين مترجم حوزه فلسفه با بيان اينكه متاسفانه ما ايرانيان در مقام حرف مفت‌زني و حرف مفت شنيدن قهار هستيم، عنوان كرد: در فضاي مجازي كانال‌هاي تلگرامي متعلق به انتشارات و كتابخواني مخاطبان بسيار كمي دارد و اين در حالي است كه كانال‌هاي سرگرمي و جوك مخاطبان چندهزاري و ميليوني دارد و اين نشان مي‌دهد كه جايگاه ما در شنيدن حرف مفت به چه صورت است.
به گفته كرمي، همچنين فرانكفورت در اين كتاب نشان مي‌دهد كه سياستمداران حرف مفت‌زن‌هاي قهاري هستند و البته او به حرف مفت در حوزه‌هاي ديگري مانند علوم تجربي، هنر و معنويت هم اشاره مي‌كند كه بايد به آنها توجه كنيم.
اين مترجم در بخش پاياني سخنانش با اشاره به عنوان كتاب گفت: تلاش من اين بود كه معادل نزديك‌تري را به واژه اصلي عنوان كتاب پيدا كنم اما با توجه به محدوديت‌هايي كه در ترجمه فارسي داشتم لغت حرف مفت را بهتر از بقيه يافتم. به‌هرحال فرانكفورت در اين كتاب واژه‌شناسي را روي حرف مفت انجام داده و سعي كرده مفهوم اين واژه را براي مخاطب روشن كند.