جنجال سلاح‌هاي شيميايي مجددا در آستانه نشست‌هاي صلح وين و سوچي بالا گرفت
سايه اتهام‌زني مسكو و واشنگتن بر مذاكرات سوريه
شهاب شهسواري
در آستانه برگزاري نشست‌هاي صلح سوريه در وين و سوچي، بار ديگر حملات شيميايي در سوريه به شاه‌بيت اصلي اتهام‌زني‌هاي قدرت‌هاي جهاني به يكديگر در مورد سوريه بدل شده است. از يك سو وزير خارجه ايالات متحده امريكا در يك نشست بين‌المللي در پاريس، روسيه را «مسوول حملات شيميايي در سوريه» معرفي مي‌كند و از سوي ديگر سخنگوي كرملين امريكا را به «گل‌آلود كردن آب در آستانه مذاكرات صلح» متهم مي‌كند. همزمان با برگزاري نشستي با حضور 29 كشور غربي براي تحت فشار قرار دادن دولت سوريه به دليل استفاده از سلاح‌هاي شيميايي به پيشنهاد فرانسه در پاريس، در نيويورك، نماينده دايم روسيه در سازمان ملل متحد پيش‌نويس قطعنامه‌اي جديد براي تشكيل كميته تخصصي مشترك بررسي ادعاي استفاده از سلاح‌هاي شيميايي در سوريه را به شوراي امنيت ارايه داد. امريكا به‌شدت با اين اقدام روسيه مخالفت كرده است و گفته است اجازه تشكيل چنين كميته‌اي را نمي‌دهد.
ركس تيلرسون، وزير خارجه امريكا، سه‌شنبه شب در پاريس با ادعاي اينكه 3 روز پيش يك حمله مرگبار جديد با گاز كلر در غوطه شرقي دمشق انجام شده است، گفت: «هر كسي اين حمله را انجام داده‌باشد، مسووليت قربانيان حملات شيميايي در غوطه شرقي و بي‌شمار نقاط ديگر در سوريه كه از زمان آغاز دخالت روسيه در سوريه هدف حملات شيميايي قرار گرفته‌اند نهايتا بر عهده روسيه است. ساده بگويم به هيچ‌وجه نمي‌توان انكار كرد روسيه با حمايت از متحدان سوري‌اش باعث نقض چارچوب تضميني مورد توافق با ايالات متحده امريكا شده است.» سال 2013، دو سال بعد از آغاز بحران سوريه، مسكو و واشنگتن توافق كردند كه با پيوستن سوريه به سازمان منع سلاح‌هاي شيميايي و خروج كامل توان شيميايي دولت سوريه از خاك اين كشور، امريكا از برنامه حمله نظامي به سوريه صرف نظر كند. تيلرسون در سخنان خود مدعي شده است كه سه روز پيش در حمله با گاز كلر به غوطه شرقي دمشق، دست كم 20 نفر از جمله چندين كودك جان خود را از دست داده‌اند.
ديميتري پسكف، سخنگوي رياست‌جمهوري روسيه اما با اظهارات ركس تيلرسون، وزير خارجه امريكا مخالفت كرده است و در برابر اتهام‌هاي مطرح شده از سوي امريكا، واشنگتن را به تلاش براي زير سوال بردن نشست صلح «كنگره مردمي سوريه» در سوچي متهم كرده است. پسكف مي‌گويد: «ما كاملا با ديدگاه امريكايي‌ها مخالفيم و معتقديم كه اين كشور در موارد متعددي در گذشته تحقيقات واقعي در مورد حملات شيميايي را مخدوش كرده است.» به گزارش خبرگزاري فرانسه اين سخنگوي ارشد دولت روسيه گفته است كه مقامات امريكايي «بدون كوچك‌ترين مبنايي» نتيجه‌گيري كرده‌اند. به گزارش آسوشيتدپرس، نماينده دايم روسيه در سازمان ملل متحد هم اظهارات وزير خارجه امريكا را به‌شدت محكوم كرد و گفت: «امريكايي‌ها هر بار شتابزده دولت سوريه را به استفاده از سلاح‌هاي شيميايي محكوم مي‌كنند و حالا قصد دارند پاي روسيه را هم به اتهامات بي‌پايه خودشان باز كنند.»
هرچند دولت سوريه هرگونه استفاده از سلاح‌هاي شيميايي را تكذيب مي‌كند، اما دولت‌هاي غربي به استناد برخي گزارش‌ها از سوي گروه‌هاي معارض سوري مدعي هستند كه دولت سوريه در مواردي از سلاح‌هاي شيميايي استفاده كرده است. از جمله اتهام حمله با گاز اعصاب به روستاي خان شيخون از اين دعاوي است. بهار سال جاري، خبرگزاري‌ها از يك حمله شيميايي به اين روستا خبر دادند، دولت سوريه اين گزارش‌ها را رد كرد، اما دولت امريكا با استناد به اين گزارش مدعي شد كه جنگنده‌هاي سوريه در پايگاه هوايي شعيرات مسلح به سلاح‌هاي شيميايي شده‌اند و اين حمله را انجام داده‌اند، دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا بلافاصله دستور حمله موشكي به پايگاه شعيرات را صادر كرد. با اين حال هيچ يك از طرف‌هاي درگير در سوريه حاضر به پذيرش قطعي مسووليت حمله شيميايي نشده‌اند. هر چند امريكا و متحدانش، دمشق را به انجام اين حمله متهم كرده‌اند، اما مسكو مي‌گويد كه مداركي كه دولت‌هاي غربي به آن استناد مي‌كنند مخدوش است و بايد يك نهاد مستقل اصل گزارش‌هاي مربوط به خان شيخون را بررسي كند.
طي ماه‌هاي گذشته، سازمان منع سلاح‌هاي شيميايي پس از بررسي شواهد مربوط به حمله خان شيخون، تاييد كرد كه حمله شيميايي در اين منطقه انجام شده است اما بر گزارش نهايي اين سازمان تاكيد كرد كه نمي‌تواند دقيقا مشخص كند «مسووليت اين حمله شيميايي بر عهده كدام طرف بوده است.» بعد از اين گزارش شوراي امنيت سازمان ملل متحد تصميم گرفت يك كميته تخصصي براي تحقيق در مورد اين حمله متشكل از نمايندگان سازمان منع سلاح‌هاي شيميايي و نمايندگان سازمان ملل متحد با عنوان JIM تشكيل دهد. بعد از اينكه JIM در اولين گزارش خود به شوراي امنيت، دولت سوريه را مسوول حمله شيميايي با گاز سارين در خان شيخون عنوان كرد، روسيه با وتوي قطعنامه‌هاي پيشنهادي غرب جلوي ادامه كار اين كميته را گرفت. در گزارش JIM به استفاده از گاز خردل توسط داعش در برخي حملات اشاره شده بود. مسكو معتقد بود تصميم‌هاي اتخاذ شده در اين كميته سياسي و يك‌جانبه است و مدارك ارايه شده از سوي سوريه و روسيه در آن به هيچ‌وجه مورد توجه قرار نگرفته است. به گزارش رويترز، سه‌شنبه‌شب نماينده روسيه در سازمان ملل متحد، پيشنهاد تاسيس يك كميته تازه براي تحقيقات در مورد سلاح‌هاي شيميايي را مطرح كرد. اين اقدام پس از آن صورت مي‌گيرد كه فرانسه در واكنش به وتوي روسيه، كميته‌اي متشكل از ديپلمات‌هاي 29 كشور غربي براي بررسي راه‌هاي فشار به دولت سوريه تشكيل داد.
واسيلي نبنزيا، نماينده روسيه در سازمان ملل متحد، با توزيع پيش‌نويس يك قطعنامه در بين 15 عضو شوراي امنيت، خواستار تشكيل يك كميته جديد شد و تاكيد كرد كه كميته JIM يك شكست كامل بوده است. به گفته نبنزيا كميته جديد «بايد بر اساس اطلاعات خدشه‌ناپذير و تاييد شده‌اي كه از سوي منابع شفاف و معتبر دريافت مي‌كند استفاده كند تا بتواند شواهدي را در اختيار شوراي امنيت قرار دهد كه اين شورا مسوول استفاده از سلاح‌هاي كشتار جمعي را شناسايي كند.»
در برابر اين پيشنهاد روسيه، نيكي هيلي، نماينده امريكا در سازمان ملل متحد به‌شدت به طرح جديد روسيه حمله كرد و گفت: «وقتي روس‌ها از واقعيت‌هاي موجود خوش‌شان نمي‌آيد، تلاش مي‌كنند تا موضوع بحث را منحرف كنند. اكنون بارها و بارها شاهد بوديم واقعيت‌هايي در مورد استمرار استفاده رژيم اسد از سلاح‌هاي شيميايي عليه مردم كشورش رسيده است كه روسيه مايل به پنهان كردن آنهاست. ايالات متحده و جامعه بين‌المللي به وسيله اين، گول نمي‌خورند. ما قاطعانه بر هدف‌مان براي محاكمه مسوولان استفاده از سلاح شيميايي ايستادگي خواهيم كرد.»