سياستمدارِ عريان و وارسته

اهميتي كه مهاتما گاندي در ديدگاه امروزي ما در ايران دارد اين است كه روش مبارزه‌ خودش را براي ميل به اهداف مشروع مردم هند بر مبناي اصلاح‌طلبي و اعتدلال قرار داده بود. در هند به گاندي اعتراض مي‌كردند كه شما مبارزه را طولاني كرديد. دو جنگ جهاني را كه انگليس به‌شدت در آن مشغول و گرفتار بود، پشت سر گذاشتيد و از اين فرصت استفاده نكرديد تا با شدت عمل بيشتري در زماني كه انگليس گرفتار بود، دشمن را از پاي در بياوريد. اين يك ديدگاه راديكال و تند و تيز بود كه مي‌توانست به هدفي برسد اما ما ارزش رفتار گاندي را زماني فهميديم كه شبه قاره هند به دو كشور اصلي هند و پاكستان تقسيم شد. پاكستان با همت و مبارزه سرسختانه محمدعلي جناح تاسيس شد كه سال‌ها بعد دوباره كشور بزرگ پاكستان دو بخش شد؛ پاكستان كنوني و بنگلادش. اما هند همان باقيمانده‌ ميراث گاندي است. نحوه حكومت در كشورهاي برجاي مانده را از لحاظ نوع تداوم حاكميت و دموكراسي كه امروز در هند حاكم است، مي‌توان از ديدگاه اعتدالي و اصلاح‌طلبانه گاندي ديد؛ يعني آن‌چيزي كه به نام هند و البته در يك دولت بزرگ فدرال ميراث گاندي است، به صورت دموكراسي امروزي تجلي بخشيده طوري كه احزاب در ايالات مختلف و در مجالس ايالتي به اكثريت آرا وزيران بالادست آن ايالات را انتخاب مي‌كنند. البته دولت فدرال روي تمام انتخابات نظارت كافي و لازم دارد كه بدون هيچ‌گونه خللي پيش بروند. امروز در هند، گروه‌هاي مختلف، سازمان‌ها و احزاب در مجالس محلي گرفته تا مجلس فدرال حضور دارند، از دولت انتقاد مي‌كنند و دولت‌ها بايد پاسخگوي آن انتقادات باشند. آزادي بياني كه در مطبوعات هند انعكاس دارد موجب مي‌شود همه انتقادات به راحتي مطرح شوند و در مقابل اين انتقادات، حتي آنهايي كه درست نيستند و ممكن است از روي سوءنيت يا سوءتفاهم بيان شده باشند، هيچ‌گونه خشونتي ديده نمي‌شود چرا كه جلوگيري از بيان انتقادات مي‌تواند تعبير به مبارزه عليه آزادي سخن شود. تمام اينها مواردي است كه در هند رعايت مي‌شود اما در كشورهاي جدا شده از نظام گاندي، مي‌بينيم كه يكي پس از ديگري با كودتاهاي مكرر نظامي روي كار مي‌آيند و اثري از دموكراسي واقعي به آن صورتي كه در هند ديده مي‌شود، وجود ندارد. اينها اما تنها نكاتي چند درباره اهميت ميراث سياسي گاندي است و در اينجا لازم است بگويم ميراث اخلاقي، شيوه زندگي و حد پاكدستي گاندي كاملا عيان است؛ عيان به اين معنا كه براي خودش جز عصايي، لنگي و عينكي ميراث مادي ديگري نداشت و همه‌چيزش آشكار و علني بود. به تعبيري مهاتما گاندي در رسم زندگي مانند باباطاهر مي‌تواند به صفت عريان خوانده شود چرا كه اين صفت، گوياي تمام دارايي اوست و گاندي چيزي بيشتر از اين براي خودش نمي‌خواست و نخواست. اگر بخواهيم نمونه‌اي را به عنوان سياستمدار    وارسته‌ نام ببريم، بي‌اختيار امروز دو اسم در اذهان ظهور مي‌كند؛ گاندي از هند و ماندلا از آفريقاي جنوبي.