محمدجواد ظريف راهي پاكستان شد
سفري براي اعتمادسازي
سارا معصومي
محمدجواد ظريف، وزير خارجه كشورمان امروز براي پنجمين بار از زمان حضور در وزارت خارجه راهي اسلام‌آباد پايتخت پاكستان خواهد شد. اين سفر سه‌روزه كه با همراهي يك هيات سياسي و تجاري و به دعوت همتاي پاكستاني صورت مي‌گيرد مجموعه‌اي از رايزني‌هاي فشرده سياسي- امنيتي و اقتصادي را در خود جا داده است. ديدار با وزير خارجه، نخست‌وزير، وزير كشور، رييس مجلس و فرمانده ارتش در زمره برنامه‌هاي ظريف در پاكستان خواهد بود. هرچند معمولا سفرهاي وزير خارجه ايران رنگ و بوي سياسي بيشتري را به خود اختصاص مي‌دهد اما بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت خارجه مي‌گويد كه از جمله اهداف اصلي اين سفر، تلاش براي تسهيل و ايجاد زمينه‌هاي لازم در جهت گسترش روابط اقتصادي و تجاري فيمابين، به ويژه بخش‌هاي خصوصي دو كشور است. در همين راستا يك هيات 30 نفره از بخش‌هاي مختلف بازرگاني، اقتصادي و تجاري محمدجواد ظريف را در اين سفر همراهي مي‌كنند. اسلام‌آباد و كراچي دو شهري هستند كه ميزبان ظريف در اين سفر سه‌روزه خواهند بود. رسانه‌هاي پاكستاني عمدتا مدت زمان سفر وزير خارجه ايران را 4 روز اعلام كرده‌اند و خبر داده‌اند كه امنيت منطقه‌اي، مديريت مرزها و پروژه خط لوله گاز ايران- پاكستان در زمره پرونده‌هايي هستند كه روي ميز ديدارها و رايزني‌هاي محمدجواد ظريف قرار دارند. محمدجواد ظريف در حالي به پاكستان سفر مي‌كند كه سفر سه‌روزه و پر‌سر‌و‌صداي ماه گذشته حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان به هند از سوي پاكستاني‌ها با حساسيت ويژه‌اي دنبال شد. برخي از تحليلگران پاكستاني همزمان با سفر ظريف به پاكستان اعتقاد دارند كه تهران و اسلام‌آباد وارد مرحله اعتمادسازي در رابطه شده‌اند و دستگاه ديپلماسي ايران با هوشياري سياسي اما صبر و طمانينه ديپلماتيك در حال ايجاد توازن در رابطه با هند و پاكستان به عنوان دو رقيب كهن است.
ديپلماسي سياسي موازي با ديپلماسي نظامي
محمدجواد ظريف در حالي براي پنجمين بار در پنج‌سال گذشته راهي اسلام‌آباد شده است كه حسن روحاني، رييس‌جمهور كشورمان پاشنه‌آشيل سياست خارجي دولتش در دوره دوم را بر توسعه و تعميق رابطه با همسايگان متمركز كرده است. سفر حسن روحاني به هندوستان كه ماه گذشته انجام شد در رسانه‌هاي منطقه‌اي بازتاب فراواني پيدا كرد و البته در پاكستان نيز اين سفر با حساسيت ويژه‌اي دنبال شد. رابطه تهران- اسلام‌آباد چه در بعد سياسي و چه در قالب همكاري‌هاي امنيتي و نظامي در حال متنوع‌تر شدن است و به عنوان نمونه سفر امير‌حسن شاه‌صفي، فرمانده نيروي هوايي ارتش كشورمان به اسلام‌آباد كه در تاريخ 7 اسفند انجام شد در رسانه‌هاي پاكستاني بازتاب بسياري داشت. امير سرتيب شاه صفي كه به دعوت «سهيل امان» همتاي پاكستاني خود به اسلام‌آباد سفر كرده بود در مدت زمان حضور خود در پايتخت پاكستان به ديدار و تبادل‌نظر با مقامات عاليرتبه ارتش پاكستان پرداخت. رسانه‌هاي پاكستاني از اين سفر با عنوان نقطه آغاز ديپلماسي نظامي ميان دو كشور ياد كرده و تاكيد كردند كه تهران و اسلام‌آباد با وجود اختلاف‌هايي كه در برخي حوزه‌ها با هم دارند در حال تعميق بيش از پيش رابطه دو‌جانبه و تنوع‌بخشي به حوزه‌هاي همكاري هستند. روزنامه پاكستاني نواي وقت در‌اين‌باره مي‌نويسد: رابطه ميان ايران و پاكستان در حوزه‌هاي سياسي، اقتصادي، دفاعي و امنيتي در حال رشد بسيار‌سريعي است و نزديك شدن فواصل زماني ديدارهاي مقام‌هاي متفاوت دو كشور مي‌تواند به از ميان رفتن سريع سوء‌تفاهم‌هاي موجود نيز كمك كند. سفر شاه‌صفي به پاكستان و مجموعه ديدارهايي كه وي در اسلام‌آباد داشت، نشان مي‌دهد كه همكاري‌هاي نظامي پاكستان و ايران سير صعودي خود را طي مي‌كند. در ماه نوامبر سال گذشته بود كه ژنرال قمر جاويد باجواه، فرمانده ارتش پاكستان به دعوت همتاي ايراني خود محمد باقري به ايران سفر كرد. در حالي كه اسحاق جهانگيري، معاون اول رييس‌جمهور در ديدارهاي خود با مقام‌هاي نظامي پاكستاني تاكيد كرده بود كه ايران هيچ‌گونه محدوديتي در توسعه همكاري‌هاي نظامي و دفاعي با پاكستان ندارد، ظاهرا طرف پاكستاني نيز در حال تمرين ديپلماسي نظامي با تهران است. برخي رسانه‌هاي پاكستاني اعتقاد دارند كه رابطه نظامي ميان ايران و پاكستان از زمان حضور ژنرال قمر جاويد باجواه در جامه فرمانده ارتش پاكستان توسعه قابل‌توجهي پيدا كرده و مي‌توان آن را تا حدودي به فاصله گرفتن پاكستان از دامنه نفوذ‌پذيري بي‌قيد و شرط از عربستان سعودي تعبير كرد. سفر ژنرال باجواه به تهران در حالي صورت گرفت كه در سه دهه گذشته فرمانده‌هاي ارتش پاكستان چنين سفرهايي به ايران نداشته‌اند. ژنرال پرويز مشرف نيز يك بار و براي شركت در نشستي منطقه‌اي و البته با عنوان رييس‌جمهور پاكستان به تهران سفر كرده بود. سفر ژنرال راحيل شريف در ژانويه 2016 به تهران نيز تنها چندساعت طول كشيد و گفته مي‌شد كه هدف از اين سفر تلاش پاكستان براي نوعي ميانجي‌گري بين ايران و عربستان سعودي بوده است. البته انتصاب راحيل شريف به عنوان فرمانده ائتلاف مبارزه با داعش به رهبري سعودي تا حدودي به اين تعبير شد كه پاكستان در جدال ميان ايران و عربستان سعودي ترجيح داده كنار رياض بايستد و تهران نيز در همكاري‌هاي استراتژيك با افغانستان و هند مقابله با پاكستان را مي‌جويد. با اين وجود مي‌توان گفت كه سفر ژنرال باجواه به تهران در آخرين ماه‌هاي سال 2017 نشان داد كه بازي ميان اسلام‌آباد و تهران آن‌گونه كه همه پيش‌بيني مي‌كردند، پيش نمي‌رود. برخي از رسانه‌هاي پاكستاني ادعا مي‌كردند كه فرمانده ارتش پاكستان براي رساندن پيامي از جانب عربستان سعودي به تهران سفر كرده اما پس از اين سفر تحولي در رابطه تهران و رياض رخ نداد لذا به نظر مي‌رسد كه قلمداد كردن اين سفر به عنوان تغيير استرانژي نظامي پاكستان در منطقه به واقعيت نزديك‌تر باشد.
رابطه پرفراز و فرود ايران- پاكستان
سايت تحليلي تريبيون درباره رابطه تهران و اسلام‌آباد مي‌نويسد: در زمان پهلوي رابطه ايران و پاكستان به گونه‌اي بود كه آنها را دوستان صميمي در منطقه صدا مي‌كردند. شاه ايران در كنار سوريه و اردن تنها كشورهايي در جهان اسلام بودند كه به پاكستان در حوزه‌هاي سخت‌افزار نظامي، اطلاعاتي و لجستيكي كمك مي‌كردند. در دهه 80 پاكستان در پايان دادن به جنگ ايران و عراق نقش مهمي ايفا كرد و رييس‌جمهور سابق ايران، علي‌اكبر هاشمي‌رفسنجاني در بخش‌هايي از خاطرات خود مي‌نويسد كه پاكستان در كنار سوريه نقش مهمي در كاستن از تنش ميان ائتلاف به رهبري سعودي با بازيگري صدام حسين و تهران داشت. در دهه 90 رابطه ميان تهران و اسلام‌آباد به دليل حمايت‌هاي پاكستان كه طالبان كه 90 درصد خاك افغانستان را اشغال كرده بودند، به پايين‌ترين سطح خود رسيد. در سال 1998 كه طالبان ديپلمات‌هاي ايراني را در شمال افغانستان كشتند، تهران و اسلام‌آباد در موقعيت جنگي با هم قرار گرفتند. در سال‌هاي پاياني دهه 90 و در فاصله سال‌هاي 2000 تا 2009 عربستان سعودي پاكستان را به حياط خلوت خود تبديل كرد و شيعيان در پاكستان هدف قرار مي‌گرفتند. كنسولگري ايران در پيشاور در اين سال‌ها دو بار هدف حمله قرار گرفت و در سال 2009 يك ديپلمات ايراني در همين شهر ربوده شد. دلخوري‌هاي ايران از پاكستان تنها به تبديل شدن به متحدي براي عربستان سعودي در منطقه محدود نشد بلكه تهران، اسلام‌آباد را به حمايت از سركوب شيعيان در بحرين نيز متهم مي‌كرد. همزمان گفته مي‌شود كه پاكستان به دستور عربستان مسوول آموزش نظامي شورشيان سوري نيز بوده كه مقابل بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه قد علم كردند. البته اسلام‌آباد نيز گلايه‌هاي خود را از تهران دارد و به عنوان مثال از اتحاد هند و ايران در افغانستان ناراضي است. توافق ايران و هند درباره بندر چابهار نيز در ذهن پاكستاني‌ها به عنوان تهديدي و شايد هم رقيبي براي بندر گوادر به حساب مي‌آيد. تحولات ناخوشايند در مرز بلوچستان نيز يكي از اصلي‌ترين چالش‌هاي ميان ايران و پاكستان است. گفته مي‌شود كه در دو سال گذشته ميزبان تبادل آتش‌ها ميان ارتش پاكستان و نيروهاي ايران در نقطه‌هاي مرزي بيش از تمام 68 سال گذشته از روابط دو طرف بوده است. با اين وجود حضور ژنرال قمر جاويد باجواه در راس فرماندهي ارتش پاكستان مسائل بسياري را تغيير داده است. وي تلاش كرده از حساسيت‌هاي ايران نسبت به انتصاب يك پاكستاني به عنوان فرمانده ائتلاف مبارزه با تروريسم به رهبري سعودي بكاهد و در شش ماه نخست حضور در قدرت سه بار با سفير ايران در پاكستان ديدار كرده است. در مباحث اقتصادي نيز ايران با وجود پيوندهاي اقتصادي تازه نفس با هند اما ابايي از ابراز تمايل به شركت در پروژه‌هاي مشترك چين و پاكستان هم ندارد. در مساله افغانستان نيز پاكستان و ايران در حال نزديك‌تر كردن ديدگاه‌ها به يكديگر هستند. از سوي ديگر سخنان رهبر ايران كه براي نخستين‌بار به مساله كشمير اشاره كرد و بي‌عدالتي در حق مردم اين سرزمين را به مساله فلسطين تشبيه كرد در پاكستان به ديده مثبت بررسي شد چرا كه موضع رسمي ايران در بيست سال گذشته اين بوده كه كشمير را مساله داخلي هند مي‌دانسته است. البته محمدجواد ظريف در حالي راهي پاكستان شده كه عربستان سعودي و امريكا از نزديك شدن اسلام‌آباد به تهران خرسند نيستند. با اين وجود ارتش پاكستان به امريكا اعلام كرده كه تمام همسايگان اين كشور بايد براي تامين امنيت در منطقه با هم همكاري داشته باشند و ثبات در اين منطقه با خصومت ميان تهران يا اسلام‌آباد تامين نخواهد شد.