روز دانش‌آموز و حق آموزش
محمد داوري
13 آبان تنها روزي است كه مي‌شود به بهانه اين روز صداي دانش‌آموزان شد؛ صداي نزديك به 15 ميليون كودك و نوجوان كه در اختيار خانه و مدرسه و جامعه هستند تا براي فرداي مستقل شدن، دانا و توانا شوند. هر چند 13 آبان يك مناسبت تاريخي سياسي و اجتماعي است اما باز هم غنيمت است كه روزي به هر دليل به نام دانش‌آموز نام‌گذاري شده است مانند روز دانشجو كه آن هم مناسبتي مشابه دارد ولي بهانه و فرصتي است تا حداقل سالي يك بار به مقوله دانشجو و دانشگاه پرداخته شود و هم دانشجويان را متوجه نقش و كاركردهاي خود كند و هم ديگران را متوجه جايگاه آنها. دانش‌آموز و مدرسه شايد از جهتي بيشتر از دانشجو و دانشگاه نيازمند توجه باشد چراكه دانشجويان به نسبت به حدي از بلوغ و استقلال رسيده‌اند كه نه تنها مطيع خانه و دانشگاه و جامعه نباشند بلكه منتقد آن بوده و براي رشد و توسعه، اين نهادها را به چالش فرا خوانند اما دانش‌آموزان كه در سنين پايين‌تر وابستگي‌هاي همه جانبه‌اي به خانه و مدرسه و جامعه و دولت و حكومت دارند...
مظلوم‌تر بوده و اگر كنشگران مدني در راستاي وظايف مدني خود با زبان و قلم خواسته‌ها و حقوق آنها را فرياد نكنند شايد در زير بار ظلم‌هاي آگاهانه و ناآگاهانه اين نهادها آسيب‌هاي فراواني به آنها وارد شود.
مهم‌ترين مقوله در اين راستا بحث نظري و فلسفي و حقوقي بسيار ريشه‌دار يعني اينكه «آموزش حق است يا وظيفه؟» است، بحثي كه مخاطب آن هم خانواده‌ها و هم حاكميت و دولت است كه متاسفانه واقعيت‌ها بيشتر نشان‌دهنده آن است كه والدين و حاكمان آموزش و تربيت دانش‌آموزان را حق خود مي‌دانند يعني اينكه تصور و باورشان اين است كه آنها حق دارند هر گونه كه دلشان مي‌خواهد، كودكان و نوجوانان را تربيت كنند.
نگرش حق‌محور در واقع آغاز مسير نقض يكي از مصاديق حقوق انساني يعني «حق آموزش» است حقي كه در قبال آن نهادهاي مختلف از جمله حاكميت، دولت، خانه، مدرسه و جامعه «وظيفه» دارند تا كودكان و نوجوانان را آنگونه كه فرداي زندگي‌شان مي‌طلبد و طبيعت و نيازهايشان اقتضا مي‌كند، تربيت كنند و آموزش دهند.
اين توازن «حق و وظيفه» تضمين مي‌كند، آينده دانش‌آموزان را و پيشگيري مي‌كند از شكاف و طغيان نسل‌ها و موجب مي‌شود تا در سير تكامل جامعه يك پيوستگي توسعه‌گرا شكل بگيرد و سرمايه‌هاي نسلي مكمل هم باشند.
پس بهتر است 13آبان بهانه‌اي باشد براي اينكه علاوه بر برنامه‌ها و مناسك مرتبط تاريخي و سياسي و اجتماعي به دانش‌آموزان نيز به معناي واقعي توجه شود و تبريك عملي متناسب با حقوق آنها گفته شود تا دانشجويي نيز در استمرار دانش‌آموزي معنادار شود.
روز دانش‌آموز بر همه دانش‌آموزان عزيز اين مرز و بوم مبارك باد.