لزوم هوشياري ديپلماتيك
حيدرعلي مسعودي
در برابر گزارشي كه به تازگي توسط روزنامه نيويورك‌تايمز در مورد دستور دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا براي حمله به تاسيسات هسته‌اي ايران در هفته گذشته منتشر شد، تصور مي‌كنم كه مي‌توان دو نگاه متفاوت داشت. نگاه نخست، تصور فضاسازي بر ضد ايران است. در شرايطي كه دولت آقاي ترامپ در حال اتمام دوره است و انتظار مي‌رود كه با خروج او، فضاي سياسي ضد ايران تا حدودي در واشنگتن تلطيف شود و موقعيت بهتري در رابطه با ايران پديد بيايد. اما نگاه ديگر اين است كه ممكن است يك مساله جدي و اقدام عملي عليه ايران توسط فرمانده كل قوا در امريكا مطرح شده باشد. در اين فرض، گزارش نيويورك‌تايمز صرفا يك فضاسازي رسانه‌اي و گزارشي ساختگي تلقي نمي‌شود. بايد توجه داشت كه برخي قدرت‌هاي منطقه‌اي و رقبا و دشمنان ايران در منطقه، به ويژه اسراييل، عربستان سعودي و امارات متحده عربي، تلاش مي‌كنند كه از باقيمانده دوره دولت دونالد ترامپ استفاده كنند و بتوانند تا جايي كه امكان‌پذير است، قدرت مادي و نظامي ايران را تضعيف كنند. اينكه كدام يك از اين دو سناريو با واقعيت نزديك‌تر است، به گمان من شواهد نشان مي‌دهد كه سناريوي دوم به ذهن نزديك‌تر است.
اگر مجموعه‌اي از اخبار و رويدادهاي هفته‌هاي گذاشته را كنار هم بگذاريم، اين احتمال تقويت خواهد شد كه اقدامي عملي در ذهن زمامداران كنوني كاخ سفيد وجود داشته باشد. اظهارنظرهاي برخي مقام‌هاي سابق و كنوني در تل‌آويو و رياض، نشان مي‌دهد كه اين دو رژيم به شدت تلاش مي‌كنند تا واشنگتن را در واپسين روزهاي زمامداري دونالد ترامپ به يك اقدام جدي و عملي سوق دهند. براي مثال يكي از مقام‌هاي پيشين اسراييل در آستانه برگزاري انتخابات امريكا گفته بود كه اگر جو بايدن در انتخابات پيروز شود، آنگاه درگيري نظامي ميان اسراييل و ايران ناگزير خواهد شد. وزير مشاور در امور خارجه كابينه عربستان سعودي هم دو روز پيش گفته بود كه دستيابي به سلاح هسته‌اي يكي از گزينه‌هاي پيش روي رياض در صورت استمرار توسعه توانايي هسته‌اي ايران است.
اين اظهارنظرها نشان‌دهنده اين است كه مساله پيشرفت‌هاي ايران در حوزه فناوري هسته‌اي يك مساله چالش‌برانگيز براي برخي دولت‌هاي منطقه است و آنها تمام تلاش خود را مي‌كنند تا امريكا را به يك اقدام متهورانه عليه ايران وادار كنند.
پاسخ مثبت به اين مطالبه متحدان منطقه‌اي امريكا، به شدت بستگي به گفتمان و رويكرد حاكم در كاخ سفيد دارد. اگر تا پيش از انتخابات شعارهاي رييس‌جمهور امريكا را دنبال كنيد، مي‌بينيد كه به صورت پيوسته شعارهاي دونالد ترامپ مبتني بر خروج از خاورميانه، پايان دادن به جنگ‌هاي بدون پايان و بازگرداندن سربازان امريكايي به خانه بود. اين گفتمان، محصول نياز دونالد ترامپ به راي شهروندان امريكايي بود. اما اكنون نبرد انتخاباتي در امريكا تمام شده و ترامپ اين نبرد را باخته است. او ديگر نيازي به راي شهروندان ندارد و مي‌تواند كه بدون داشتن دغدغه انتخاب مجدد در هفته‌هاي باقيمانده هر سياستي را كه تمايل داشته باشد، دنبال كند. قطعا دوره چند هفته آخر رياست‌جمهوري ترامپ، تفاوت فاحشي با گذشته خواهد داشت. به نظر مي‌رسد جريان‌هاي تاثيرگذار بر سياست خارجي امريكا در خاورميانه بيش از پيش فعال شده‌اند، خيلي نگران هستند كه در دولت جديد امريكا تاثيرگذاري‌هايي را كه روي ترامپ داشتند ديگر امكان‌پذير نباشد.
بايد دقت كرد كه اتحاد امريكا با متحدانش در خاورميانه مانند اسراييل، امارات متحده عربي و عربستان سعودي، با تغيير در راي هرم قدرت واشنگتن باز هم تداوم پيدا مي‌كند، اما رفت و آمد اشخاص در كاخ سفيد با توجه به اختيارات وسيع رييس‌جمهور مي‌تواند تغييراتي در نحوه تعامل واشنگتن با متحدانش ايجاد كند. براي مثال جو بايدن در كارزار تبليغات انتخاباتي‌اش وعده داده است كه حمايت‌هاي عربستان سعودي را از يمن محدود و رياض را در موضوع ترور جمال خاشقجي محكوم كند. بر كسي پوشيده نيست كه آقاي بايدن منتقد دولت فعلي اسراييل است و نسبت به بنيامين نتانياهو نگاهي انتقادآميز دارد. اين ديدگاه‌ها در رييس‌جمهور جديد امريكا باعث افزايش نگراني در ميان متحدان منطقه‌اي‌اش شده است.
توازني كه معمولا ميان منافع حياتي امريكا با منافع منطقه‌اي متحدان امريكا وجود دارد، به صورت ويژه در چند هفته دوران انتقالي قدرت در كاخ سفيد چندان متعادل نخواهد ماند. در واقع رييس‌جمهور امريكا در موقعيتي قرار دارد كه مي‌تواند بدون دغدغه بازخواست يا عدم راي آوردن مجدد، هر مطالبه و خواسته‌اي را كه از سوي نزديكان و دوستانش مطرح مي‌شود، عملي كند. اين وضعيت در كاخ سفيد، يك هشدار و نشانه جدي براي دستگاه ديپلماسي و حاكميت در ايران است كه پيش‌بيني‌هاي لازم را در مورد رويدادهايي كه تا پيش از اين ممكن بود غيرمحتمل به نظر برسند انجام بدهد و مانورهاي ديپلماتيك تاكتيكي در دوران باقيمانده از رياست‌جمهوري ترامپ انجام بدهد و تا جايي كه امكان‌پذير است، تصميم‌هاي احتمالي متهورانه از سوي كاخ سفيد را خنثي كند.