ضرورت توجه به
خطر مسيرهاي قاچاق موادمخدر در خاورميانه
جاده‌هاي قرمز
گروه اجتماعي
مركز تحقيقات و مطالعات بين‌المللي موادمخدر (كادراس) در گزارشي وضعيت و نحوه قاچاق موادمخدر در منطقه خاورميانه را بررسي كرد. منطقه خاورميانه، با 18 كشور و جمعيت بيش از 370 ميليون نفر و درحالي كه 13 كشور واقع در اين منطقه، كشورهاي عرب‌زبان هستند، يك منطقه استراتژيك به شمار مي‌آيد علاوه بر آنكه كشورهاي واقع در اين منطقه، از ذخاير غني نفت و گاز جهان بهره‌مند هستند به گونه‌اي كه ساير كشورهاي جهان را هم تغذيه مي‌كنند. بنابراين هرگونه ناامني در اين منطقه مي‌تواند وضعيت تامين و دسترسي قاره سبز به منابع انرژي را با مخاطره مواجه كند. اما مهم‌ترين نگراني سازمان ملل متحد و دفتر مقابله با موادمخدر و جرم ملل متحد UNODC اين است كه منطقه خاورميانه مهم‌ترين شاهراه ترانزيت موادمخدر از جنوب شرق و جنوب غرب آسيا به اروپاست و درحالي كه مشكلات اقتصادي يكي از مهم‌ترين عوامل مشوق براي پيوستن به شبكه‌هاي قاچاق محسوب مي‌شود، طي سه دهه گذشته، درگيري‌هاي منطقه، منازعات داخلي، خشكسالي و بحران آب (عوامل موجد و موثر در بروز فقر معيشتي و ناامني اقتصادي) و جنگ‌هاي منطقه‌اي در خاورميانه باعث شده كه شبكه‌هاي قاچاق موادمخدر كه در اين منطقه ريشه‌دار و با استحكام مشغول فعاليت هستند، قدرتمندتر از هر زمان ديگر به حكمراني خود مشغول باشند. در حال حاضر، مهم‌ترين تامين‌كننده هرويين مصرفي قاره سبز (اروپاي غربي) كشور افغانستان است كه محصول توليدشده از مرزهاي ايران و پاكستان و از طريق معابر مستقر در منطقه خاورميانه به سمت اروپا ترانزيت مي‌شود. كادراس هم در اين گزارش ضمن اشاره‌اي به وضعيت توليد، قاچاق و ترانزيت موادمخدر از منطقه خاورميانه به ساير كشورها مي‌نويسد: «در منطقه خاورميانه و شمال آفريقا، با منازعات و مخاصمات گوناگوني روبه‌رو هستيم كه نه تنها بر مسيرها، الگو‌هاي مصرف موادمخدر در اين منطقه تاثير گذاشته بلكه بر ديگر مناطق نيز موثر بوده است. در شرق ايران، افغانستان و پاكستان دو كشوري هستند كه با شورش طالبان مواجه هستند. حضور اين نيروي شورشي در جنوب افغانستان خصوصا استان هلمند و در شمال پاكستان سبب شده پاكستان به عنوان مسيري براي صدور هرويين توليد افغانستان بدل شود. از سوي ديگر حضور جنبش‌هاي جدايي‌طلب بلوچ در غرب پاكستان و گروه‌هاي شورشي بلوچ مانند جيش‌العدل در منطقه بلوچستان ايران سبب شده تا مسيرهاي قاچاق موادمخدر از افغانستان به ايران از گوناگوني بيشتري برخوردار شود. اين تنوع در مسيرها سبب فعال‌تر شدن مسير صدور هرويين افغانستان به تركيه، سوريه، لبنان يا اردن و درنهايت كشورهاي عرب حاشيه خليج‌فارس شده است. از سوي ديگر با گسترش مناطق تحت كنترل داعش در عراق و سوريه، اين گروه مسيرهاي امني براي قاچاق موادمخدر فراهم كرده است. با توجه به اعلام بيعت گروه‌هاي تروريستي در شمال آفريقا، مسيرهاي قاچاق مواد مخدري كه دراختيار اين گروه است افزايش يافته است. گسترش ناامني ناشي از فعاليت اين گروه در منطقه و تضعيف ساختارهاي حكومت‌هاي درگير با اين گروه شورشي سبب شده مناطق تحت كنترل اين گروه به عنوان مسيرهاي مناسب و كم‌خطر براي ترانزيت موادمخدر مطرح شوند. از سوي ديگر، با توجه به سابقه موجود از گروه‌هاي وابسته به داعش در آفريقا كه در قاچاق موادمخدر از غرب اين قاره به مقصد جنوب اروپا فعاليت داشته‌اند، درآمدهاي اين گروه از طريق ترانزيت مواد افزايش يافته است. علاوه بر اين، وضعيت امنيتي عراق، در سال‌هاي اخير به دليل فعاليت داعش در اين كشور رو به وخامت گذاشته و اين امر سبب شده تا تمركز مسوولان كشور متوجه مبارزه با گروه‌هاي تروريستي شود. در نتيجه، عراق به يكي از مسيرها و مقاصد ترانزيت موادمخدر بدل شده است. در مناطق تحت كنترل داعش ترانزيت موادمخدر به راحتي انجام مي‌گيرد. همچنين، با توجه به وجود گزارش‌هايي از كشت خشخاش در عراق از سال ۲۰۰۷ و تلاش داعش براي كشت موادمخدر در مناطق تحت كنترل خود در عراق، اين كشور مي‌تواند از وضعيت ترانزيت و مصرف مواد، به توليد‌كننده مواد نيز تبديل شود. در جنوب خليج‌فارس نيز، با افزايش موارد كشف محموله‌هاي كوكايين از مبدا امريكاي جنوبي مواجه هستيم كه اين امر نشان‌دهنده شكل گرفتن مسيرهاي هوايي جديد براي ترانزيت كوكايين امريكاي جنوبي است. از سوي ديگر گزارش‌هايي از ايجاد مسير جديدي از امريكاي‌جنوبي به مقصد كشورهاي عربي منطقه از طريق اروپا و اسراييل يا بندر عقبه وجود دارد. معمولا كوكايين به اسراييل يا لبنان وارد شده و سپس در كشورهاي عربي همسايه آنها توزيع مي‌شود. در شمال شرقي كشور، تركمنستان به عنوان يكي از مسيرهاي ترانزيت هرويين توليد شده در افغانستان به تركيه، روسيه و اروپاست. اگرچه در مورد تركمنستان نمي‌توان به آمارهاي دقيق در مورد ميزان كشف يا مصرف مواد دست يافت اما براساس آمار موجود، ميزان كشف مواد در اين كشور در سال‌هاي ۲۰۱4 و ۲۰۱3 روندي نزولي داشته است. با توجه به اينكه تركمنستان مكرر مرزهاي خود با ايران و افغانستان را از مبادي اصلي ورود مواد مخدر به اين كشور مطرح كرده و از سوي ديگر با توجه به فساد موجود در اين كشور، به نظر مي‌ر‌سد خط آهن اينچه برون--گرگان، جدا از اينكه مي‌تواند به روابط اقتصادي دو كشور كمك كند اما از سوي ديگر مي‌تواند به مسيري براي ترانزيت موادمخدر از تركمنستان به ايران و بالعكس تبديل شود. تركيه در شمال‌غربي ايران، يكي از مسيرهاي ترانزيت انواع موادمخدر و مت‌آمفتامين‌ها به اروپا و شرق آسيا است. گزارش‌هايي از ترانزيت آمفتامين‌هاي توليدشده در ايران به تركيه و از آنجا به شرق آسيا وجود دارد. آذربايجان به دليل موقعيت استراتژيك خود در منطقه، همچنان به عنوان يكي از كشورهاي ترانزيت مواد محسوب مي‌شود. مواد از ايران، به مقصد تركيه ابتدا به آذربايجان و از آنجا به گرجستان رفته و سپس به تركيه ترانزيت مي‌شوند. با توجه به بدل شدن كشورهاي جنوب خليج‌فارس به هاب ترانزيت هوايي كوكايين امريكاي جنوبي و همچنين ايجاد مسيرهاي ورود كوكايين به منطقه از طريق شرق آفريقا و اروپا، با درنظر داشتن گسترش طبقه متوسط در كشورهاي منطقه و ايران، بايد سناريوهاي لازم براي مبارزه با قاچاق اين ماده و همچنين كاهش آسيب‌هاي ناشي از اعتياد به اين مواد را درنظر گرفت علاوه بر آنكه در گسترش كريدورهاي شمال-جنوب و شرق- غرب كشور بايد مسائل مربوط به نظارت و كنترل قاچاق موادمخدر درنظر گرفته شود.»