و اينك شبيه‌نامه‌هاي «غريب» و «نو»
مهدي دريايي
شبيه‌خواني نوعي نمايش آييني- سنتي مرسوم در ايران زمين بوده كه هر ساله در ايام محرم و صفر به صورت خودجوش توسط شبيه‌خوانان در سراسر كشور اجرا مي‌شود و همواره نيز مورد استقبال شيفتگان و علاقه‌مندان به خاندان رسالت و اهل بيت (ع) قرار مي‌گيرد و با توجه به تكرار آن در هر سال براي مخاطبين خويش از تازگي خاصي برخوردار است، چون در اعتقادات ذاتي ايرانيان عجين شده است، اما جداي از مسائل اعتقادي و مذهبي نسبت به برپايي مراسم شبيه‌خواني كه به صورت عزاداري برگزار مي‌شود، چارچوب اصلي شبيه‌خواني از نظر هنري آييني - سنتي مركب از عوامل و عناصر گوناگوني تشكيل شده كه مي‌توان به سه عنصر اصلي و اساسي آنكه گفتار يا كلام، موسيقي و حركت است، اشاره كرد.با آنكه اين سه اصل در شبيه‌خواني همواره باهم ارتباط نزديك دارند، اما جز در مواردي اتفاقي و خاص به صورت يكدست و همتراز با يكديگر تحول و تكامل نيافته‌اند. در اجراي مراسم شبيه‌خواني قديم قبل از دوره طلايي تعزيه در ايران (سلطنت ناصرالدين شاه قاجار) همواره بيشتر بر گفتار و كلام در تعزيه تكيه داشته و اين در حالي است كه در اجراي شبيه‌خواني امروزي جنبه‌هاي نمايشي و موسيقي آن كيفيت تنوع و تحول بيشتري نسبت به گفتار و كلام به خود اختصاص داده و اصل مهم كلام منظوم كه همان اشعار شبيه‌خواني است مورد بي‌مهري و دخل و تصرف شبيه‌خوانان قرار گرفته و پيكره اصلي شبيه‌خواني كه همان متون اصيل آن است در غربتي غريب به سر مي‌برد.بيست و يكمين جشنواره بين‌المللي آييني - سنتي امسال در بخش شبيه‌خواني پذيراي شبيه‌نامه‌هاي غريب و نو بود كه تعزيه‌هاي غريب شامل مجالسي كه كمتر يا اصلا اجرا نشده و تعزيه‌هاي نو نيز مجالسي كه تعزيه‌سرايان معاصر سروده‌اند را شامل مي‌شود كه در نهايت 85 مجلس شبيه‌خواني جهت شركت در جشنواره به دبيرخانه ارسال شد كه پس از بازبيني متن‌هاي ارسالي در دو بخش شبيه‌نامه‌هاي غريب و نو، 24 شبيه‌نامه موفق به كسب امتياز و راهيابي به مرحله دوم بازبيني بخش شبيه‌خواني كه اجراي مجالس بود، شد. پس از پايان مهلت ارسال فيلم‌هاي اجرا توسط منتخبين متن با توجه به تنوع موضوع آثار ارسالي هيات بازبين با در نظر گرفتن چارچوب‌هاي اصلي و شيوه اجرايي صحيح شبيه‌خواني در هر بخش (غريب و نو) شش اثر را حايز حضور اجرا در جشنواره شناسايي كرد. آثار پذيرفته شده در بخش مجالس شبيه‌خواني غريب بدون ترتيب و اولويت شامل مجالس هاشم بن عتبه، حضرت لوط(ع)، طالوت و جالوت، كرامت عين‌القضات همداني، هابيل و قايبل و ميلاد امام رضا(ع) و آثار پذيرفته شده در بخش مجالس شبيه‌خواني نو نيز بدون ترتيب و اولويت شامل مجالس شبيه‌خواني شهادت امامزاده عبدالله، نبوت موسي(ع)، ابراهيم مجاب، وصال شيرازي، حديث كساء و خطبه خون استان‌هاي تهران، بوشهر، سمنان، مركزي، خوزستان، خراسان رضوي و اصفهان هستند.* داور بخش تعزيه و پژوهشگر