كنشگران محيط‌زيست در گفتوگو با«اعتماد» از راه‌هاي گذر از آلودگي هوا مي‌گويند
همه عليه «خودرو محوري»
گروه اجتماعي
هواي تهران و شماري از كلانشهرها همچنان آلوده است و براي رهايي از آن راهي جز تغيير سبك زندگي وجود ندارد. انواع متعددي از آلاينده‌هاي هوا بر اثر فعاليت‌هاي طبيعي و مصنوعي ناشي از فعاليت‌هاي بشر كه در زمين انجام مي‌گيرد، وارد اتمسفر مي‌شوند و بنابراين به طور كلي آلودگي هوا به معني حضور يك ماده خارجي در هواست. به گزارش ايسنا، بر اساس يكي از تعاريف، آلودگي هوا عبارت است از وجود هر نوع آلاينده اعم از جامد، مايع، گاز يا تشعشع پرتوزا و غير پرتوزا در هوا به تعداد و در مدت زماني كه كيفيت زندگي را براي انسان و ديگر جانداران به خطر اندازد يا به آثار باستاني و اموال خسارت وارد آورد. آلودگي هوا با توجه به پيامدهاي زيان‌بار آن به يكي از ملموس‌ترين معضلات زيست محيطي شهر تهران تبديل شده است و بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه در روزهاي تشديد آلودگي هواي تهران، تعداد بيماران قلبي، عروقي و ريوي افزايش مي‌يابد. مهم‌ترين آلاينده‌هاي هواي شهر تهران عبارتند از ذرات معلق (particulate matter) كه از سيستم دفاعي طبيعي بدن عبور و به طور عمقي به ريه‌ها نفوذ مي‌كنند و باعث تشديد آسم و اختلال عملكرد ريوي مي‌شوند. اگر غلظت ذرات معلق موجود در هوا بالاتر از يك حد باشد باعث مرگ و مير خواهد شد. ازن، دي‌اكسيد نيتروژن، منواكسيد كربن، دي‌اكسيد گوگرد، سولفات‌ها و سولفيدهيدروژن از ديگر آلاينده‌هاي هوا هستند.
23 سال است كه روز 29 دي‌ماه هر سال به نام «روز هواي پاك» شناخته مي‌شود. هر چند آلودگي هوا همچنان يكي از مسائل جدي تهران و شماري از كلانشهرهاي كشور است اما طي اين سال‌ها پويش‌ها و تلاش‌هايي شكل گرفته تا سياستگذاري‌هاي شهري از خودرو محوري به انسان محوري تغيير كند. مهم‌ترين اين پويش‌ها، «سه‌شنبه‌هاي بدون خودرو» نام دارد كه در يكي دو سال اخير با اقبال عمومي بيشتري در تهران و برخي از استان‌هاي كشور روبه‌رو شده است.
امسال قرار است به مناسبت روز هواي پاك پيروز حناچي، شهردار تهران به همراه تعدادي از كنشگران محيط زيست و شهروندان علاقه‌‌مند تهراني براي ترويج حمل و نقل پاك دوچرخه‌سواري كنند. به همين مناسبت روزنامه اعتماد ديدگاه سه تن از كنشگران محيط زيست را درباره ميزان اثربخشي فعاليت سازمان‌هاي مردم‌نهاد در زمينه بسيج عمومي براي مقابله با خودرو محوري جويا شده است. «اعتماد» همچنين از اين كنشگران پرسيده است به نظر آنها سمت و سوي فعاليت سازمان‌هاي مردم نهاد بايد به سمت شهروندان باشد يا مديريت شهري؟ و براي تقويت مطالبه‌گري شهروندان در اين زمينه چه بايد كرد.
مديريت شهري، مخاطب اصلي كنشگران
گروه نفس يكي از سازمان‌هاي مردم نهاد شناخته شده در زمينه فعاليت براي تحقق هواي پاك است. اين انجمن تاكنون تلاش كرده برنامه‌هايش را هم خطاب به شهروندان طراحي كند و هم مديريت شهري پايتخت. نسترن صارمي، عضو انجمن نفس درباره تجربه فعاليت انجمن نفس در اين باره مي‌گويد: «ما از ابتداي فعاليت‌هاي‌مان هميشه درگير پاسخ به اين سوال بوديم كه آيا بايد شهروندان را تشويق كنيم كه استفاده از خودروهاي شخصي را براي تحقق هواي پاك محدود كنند يا بايد سراغ مديران برويم و تقاضا كنيم سياست‌هاي‌شان را تغيير دهند. كم و بيش هميشه تلاش كرده‌ايم در هر دو سطح برنامه‌هايي را طراحي كنيم اما كم‌كم به اين نتيجه رسيده‌ايم مردم هر چقدر هم كه در اين باره آگاه باشند تا زماني كه سياست‌هاي مديريت شهري و شهرسازي ما مبتني بر خودرومحوري باشد؛ اهداف ما محقق نمي‌شود.» به گفته صارمي آنچه بايد از سوي سازمان‌هاي مردم نهاد و كنشگران اين حوزه به طور جدي مورد توجه قرار گيرد؛ مطالبه جدي از شهرداري تهران براي تغيير رويه در اجراي طرح‌هاي توسعه شهري است به طوري كه سهم فعاليت‌هايي كه شهر را از خودرو محوري به «پياده‌پذيري» تغيير مي‌دهند افزايش يابد: «منظور من از پياده‌پذيري البته اين نيست كه شهروندان تهراني با پاي پياده به كارهاي‌شان برسند. بلكه منظور از شهر پياده‌پذيري، شهري است كه شهروندان به همراه بردن خودروهاي شخصي‌شان احساس نياز نكنند و بتوانند با استفاده از روش‌هاي مختلف جابه‌جا شوند.» اما از نظر اين عضو انجمن نفس چنين رويه‌اي تا همين امروز در شهرداري تهران وجود نداشته و ندارد. صارمي با اشاره به طرح‌هاي مثل اجراي زيرگذر چهار ولي‌عصر براي شهروندان پياده، اجراي چنين طرح‌هايي را نتيجه نگاهي مي‌داند كه شهروندان را از فضاهاي شهري طرد كرده و راه را هر چه بيشتر بر خودروها گشوده است. نسترن صارمي انجام كارهاي پراكنده و كم توجهي به اتخاذ طرح‌هاي بلندمدت را يكي از موانع تحقق پويش‌هاي محيط زيستي مي‌داند و مي‌گويد: «اگر مي‌خواهيم فعاليت‌هاي‌مان به نتيجه برسد بايد صبور باشيم و براي تغيير رويه‌هاي غلط كنوني و افزايش مشاركت مردم برنامه‌هاي بلندمدت داشته باشيم. البته در اين راه مطالبه اصلي بايد از مديريت شهري باشد كه به طور جدي در طرح‌هايش طرح‌هاي عملي را با هدف كمك به انسان محوري در شهر اجرا كند.»
ضعف فعاليت‌هاي مدني
پريسا پيمان، مدير انجمن ساعت زمين اما در گفتوگو با «اعتماد» بر لزوم تقويت فعاليت‌هاي مدني در شهر تهران تاكيد مي‌كند. به گفته پيمان، كم بودن سطح احساس تعلق خاطر به كلانشهر تهران در ميان شهروندان موجب شده تا فعاليت مدني در اين حوزه قدري دشوار باشد اما با اين حال او هم مانند صارمي معتقد است كه سازمان‌هاي مردم نهاد بايد در تعامل با شوراي شهر و شهرداري و ساير سازمان‌ها و نهادهاي تصميم‌گير تلاش كنند كه اين نهادها سياست‌هاي مديريت شهرها را تغيير دهند. پيمان مي‌گويد: «مديريت شهري بايد به طور جدي سياست‌هايي را در پيش بگيرند كه هزينه‌هاي استفاده از خودروهاي شخصي افزايش يابد و در مقابل استفاده از حمل و نقل عمومي تسهيل شود.»
انجمن‌ها كنار هم بايستند
حسين آخاني، استاد دانشگاه تهران و كنشگر محيط زيست يكي از كساني است كه به واسطه فعاليت‌هايش در اين حوزه چهره‌اي شناخته شده است. آخاني از كنشگران عملگرا است كه دوچرخه‌سواري را در تهران ترويج مي‌كند. او قويا عقيده دارد: «همين كه عموم شهروندان نگران آلودگي هوا هستند يعني اينكه سازمان‌هاي مردم‌نهاد و پويش‌هايي مانند پويش سه‌شنبه‌هاي بدون خودرو در ايجاد حساسيت عمومي موفق بوده‌اند. بررسي‌هاي اخير كه نتايج آن در روزنامه همشهري منتشر شده نشان مي‌دهد 70 درصد شهروندان از پويش سه‌شنبه‌هاي بدون خودرو اطلاع دارند و همين نكته نشان مي‌دهد كه پويش تاكنون موفق بوده است.» از نظر آخاني اما فقط شروع كار است. او مي‌گويد اينكه بعد از سال‌ها شهرداري در تهران بر سر كار آمده كه دوچرخه‌سواري را ترويج مي‌كند يعني يك گام مثبت مهم كه بايد سازمان‌هاي مردم نهاد در تقويت آن بكوشند: «بايد نشان دهيم كه دوران تفكر تصميم‌گيري پشت درهاي بسته به نفع خودروسازان گذشته است. ما بايد براي كاهش آلودگي هوا كارهاي علمي و عملي انجام دهيم. تشكل‌هاي محيط زيستي بايد اختلاف نظرهاي جزيي‌شان را كنار بگذارند و در زمينه مطالبه اتخاذ سياست‌هاي درست مديريت شهري كنار هم بايستند. حالا كه بعد از سال‌ها شهرداري در تهران بر سر كار آمده كه گام اول را به سمت كاهش نقش خودرو محوري در شهر برداشته بايد سازمان‌هاي مردم نهاد از اين حركت استقبال كنند.» آخاني از اظهارات اخير محمد عليخاني، رييس كميسيون حمل و نقل شوراي شهر كه گفته است دوچرخه‌سواري يك پروژه شكست خورده است؛ هم انتقاد مي‌كند: «رييس كميسيون حمل و نقل شوراي شهر گفته است كه طرح دوچرخه سواري يك پروژه شكست خورده است. اين حرف را در سطح جهان تندترين چهره‌هاي سياسي راست تندرو بر زبان مي‌آوردند و شنيدن آن از زبان يك عضو اصلاح‌طلب شوراي شهر جاي تعجب دارد. حتي درباره مساله اخذ عوارض از خودروها هم بد اطلاع‌رساني شد. اگر مي‌خواهيم آلودگي هوا كاهش يابد بايد هزينه استفاده از خودروي شخصي را بالا ببريم و براي اين كار چاره‌اي نيست جز اينكه سياست‌هاي روشن براي خودروهاي شخصي اتخاذ شود.» آخاني در پايان تاكيد مي‌كند: «هم رسانه‌هاي حامي محيط زيست و هم تشكل‌هاي مردمي بايد افكار عمومي را نسبت به تصميمات مديريت شهري آگاه كنند. نبايد اجازه دهيم تفكر حامي خودرو محوري همچنان با قدرت به كار خودش ادامه دهد.»