آيا بوتفليقه از روي صندلي چرخ‌دار مي‌تواند براي پنجمين‌بار رييس‌جمهور شود؟
پايان شكيبايي الجزاير
شهاب شهسواري
كاسه صبر بخشي از مردم الجزاير، نسبت به استمرار حكومت رييس‌جمهور سالخورده و بيمار اين كشور، لبريز شده است. ده‌ها هزار نفر از مردم الجزاير در سراسر اين كشور روز جمعه به خيابان آمدند تا مخالفت خود را با ادامه حكومت رييس‌جمهوري كه تصور مي‌شود حتي از تحرك و سخن گفتن ناتوان است، اعلام كنند. عبدالعزيز بوتفليقه، رييس‌جمهور 82 ساله الجزاير سه هفته پيش رسما از سوي نخست‌وزيرش احمد اويحيي به عنوان نامزد انتخابات پيش روي اين كشور
(29 فروردين 1398) معرفي شد. اين اعلام نامزدي در حالي صورت مي‌گيرد كه بوتفليقه مدت‌هاست شخصا در مقابل جمعيت حاضر نشده و در حال حاضر به دليل مشكلات جسمي براي انجام معاينات پزشكي در ژنو سوييس به سر مي‌برد، هر چند نخست‌وزير الجزاير سفر او را به‌دليل «معاينات ساده» توصيف مي‌كند. منتقدان بوتفليقه معتقدند كه بيماري و ناتواني جسمي رييس‌جمهور اين كشور اجازه نمي‌دهد او براي يك دوره پنج ساله ديگر در مقام رياست‌جمهوري الجزاير خدمت كند. چنين تظاهراتي در هفته‌هاي گذشته نيز برگزار شده بود، اما به نوشته نيويورك تايمز حجم اعتراضات نسبت به هر اقدام جمعي ديگري در الجزاير در 30 سال گذشته بي‌سابقه بود. احمد اويحيي، نخست‌وزير الجزاير در واكنش به اعتراضات هفته‌هاي اخير نسبت به تبديل الجزاير «به يك سوريه ديگر» هشدار داده است و «توطئه‌گران خارجي» را عامل تحريك احساسات مردم معرفي مي‌كند. هواداران بوتفليقه او را به عنوان نماد وحدت ملي و ثبات در كشور معرفي مي‌كنند و معتقدند كه حتي در شرايط بيماري هم وجود او مي‌تواند باعث حفظ امنيت در كشور باشد. براساس آمار رسمي منتشر شده از سوي اداره كل امنيت ملي الجزاير در تظاهرات روز جمعه دست‌كم 56 نيروي امنيتي مجروح و 45 معترض بازداشت شدند. همچنين الجزيره از كشته شدن حسن بن خده، فرزند نخست‌وزير اسبق الجزاير حين تظاهرات خبر مي‌دهد. خانواده بن خده، مسووليت مرگ اين معترض را برعهده «مقام‌هاي حكومتي و آشوب‌گران» عنوان كرده‌اند.
انتخابات بدون رقيب
مخالفت با رياست‌جمهوري بوتفليقه در ميان شهروندان الجزايري نسبت به گذشته بسيار گسترده‌تر شده است، اما تقريبا هيچ ترديدي وجود ندارد كه در صورت اصرار بر نامزدي او در انتخابات فروردين ماه، پيروزي‌اش در انتخابات غيرقابل اجتناب خواهد بود. به گزارش نيويورك تايمز، هيچ رقيب جدي براي بوتفليقه در انتخابات آينده حضور ندارد و گروه‌هاي رقيب نتوانسته‌اند بر سر يك چهره مقبول با يكديگر به توافق برسند. جبهه آزادي‌بخش ملي الجزاير كه از زمان استقلال اين كشور از فرانسه در سال 1962 قدرت را به صورت انحصاري در اختيار خود دارد، تاكنون در همه انتخابات‌ها توانسته اكثريت آرا را كسب كند. علي بنفليس، نخست‌وزير اسبق كه شناخته‌شده‌ترين رقيب رييس‌جمهور در انتخابات محسوب مي‌شود، تاكنون در دو انتخابات در سال‌هاي 2004 و 2014 از بوتفليقه شكست خورده است. پيش از انتخابات دوره قبل، در سال 2014 نيز اعتراض‌هاي عمومي در ابعاد كوچك‌تر عليه استمرار حكومت بوتفليقه در الجزاير رخ داده بود، اما نهايتا بوتفليقه به سادگي با كسب 81درصد آرا، مجددا به عنوان رييس‌جمهور معرفي شد. علي بنفليس، بعد از انتخابات گذشته دولت را به تقلب و دستكاري در آرا متهم كرد. بوتفليقه كه 10 سال پيش با تغيير قانون اساسي، محدوديت دوره‌هاي رياست‌جمهوري را حذف كرد، برخلاف هم‌دوره‌هايش در مصر، تونس و ليبي، تاكنون موفق شده تا از خيزش‌هاي مردمي جان سال به در ببرد.
عبدالعزيز بوتفليقه 6 سال پيش به دليل سكته كاملا زمينگير شده و حتي در انتخابات پيشين رياست‌جمهوري الجزاير، سال 2014 هم نسبت به توانايي او براي اجراي وظايف رياست‌جمهوري ترديدهايي وجود داشت. علي‌رغم كهولت سن و بيماري بوتفليقه، در انتخابات قبلي با بيش از 80درصد آرا توانست قدرت را براي چهارمين‌بار دراختيار بگيرد، اما اعلام نامزدي‌اش براي انتخابات پيش رو، خشم منتقدان را برافروخته است. افرادي كه انتظار دارند بعد از 20 سال انحصار قدرت دراختيار عبدالعزيز بوتفليقه، كشور شاهد رييس‌جمهور تازه‌اي باشد. راي‌دهندگان الجزايري مدت‌هاست كه سخني از بوتفليقه نشنيده‌اند و بسياري معتقدند كه رييس‌جمهور اين كشور حتي توانايي صحبت كردن هم ندارد، چه برسد به اداره كشور. يك تظاهرات‌كننده به خبرنگار الجزيره مي‌گويد: «به جوانان الجزاير نگاه كنيد، آنها تنها مطالبه‌شان اين است كه يك رييس‌جمهور داشته باشند كه فقط بتواند حرف بزند.» از سال 2013 كه عبدالعزيز بوتفليقه به‌دليل سكته بستري شد، تاكنون هيچ سخنراني زنده‌اي انجام نداده است و فقط گهگاه عكس‌هايي از او روي صندلي چرخ‌دار منتشر مي‌شود.
جرمي كينان، پژوهشگر دانشگاه كويين مري لندن به الجزيره مي‌گويد: «59درصد از جمعيت الجزاير، يعني حدود 42 ميليون نفر از الجزايري‌ها زير 27 سال هستند، همزمان 30درصد از اين جمعيت بيكارند. الجزاير به صورت بالقوه كشوري بسيار ثروتمند محسوب مي‌شود. درآمد اين كشور از صادرات نفت و انرژي در 20 سال گذشته مجموعا به يك تريليون دلار مي‌رسد، ولي دست‌كم 300 ميليارد دلار از اين درآمد گم شده است. مردم از اين چيزها خبر دارند و به‌شدت از اين فساد ناراحتند.»
اتهام كودتاي خاموش
عبدالعزيز بوتفليقه به دليل سوابقش در جنگ‌هاي استقلال الجزاير از استعمار فرانسه در نيمه قرن بيستم و همچنين موفقيتش در پايان جنگ‌هاي داخلي الجزاير بعد از رسيدن به رياست‌جمهوري در سال 1999، از محبوبيت بالايي در افكار عمومي برخوردار است. اما منتقدان دولت حاكم اطرافيان او را به سوءاستفاده از ضعف جسماني و ناتواني او متهم مي‌كنند. از چند سال پيش، شايعاتي در مورد تسلط تدريجي سعيد بوتفليقه، برادر رييس‌جمهور بر امور حكومتي در ميان مردم الجزاير مي‌چرخد. نيويورك تايمز، سال 2015 در گزارشي نوشت، به نظر مي‌رسد برادر رييس‌جمهور، با يك كودتاي خاموش، كل امور را دراختيار گرفته است و كشور را با نام برادرش اداره مي‌كند. احمد قايد صالح، فرمانده ستاد مشترك ارتش الجزاير فرد ديگري است كه به نوشته نيويورك تايمز تصور مي‌شود در ائتلاف با برادر رييس‌جمهور، رهبري حلقه بسيار كوچك تصميم‌گيران در دولت الجزاير را برعهده دارد.
نگراني در اروپا
به نوشته بلومبرگ تحولات الجزاير از سوي دولت‌هاي اروپايي با نگراني دنبال مي‌شود. اتحاديه اروپا اصلي‌ترين شريك تجاري الجزاير است و كشورهاي اروپايي مانند فرانسه، ايتاليا و اسپانيا بسيار نسبت به امنيت و ثبات در اين كشور شمال آفريقا نگران هستند. در شرايطي كه بي‌ثباتي و ناامني در سوريه و ليبي به يكي از عوامل اصلي نگراني از موج پناهجويان و نفوذ تروريسم در اروپا تبديل شده است، كشورهاي اروپايي به‌شدت بر همكاري حكومت الجزاير و ثبات در اين كشور براي مقابله با اين دو پديده حساب مي‌كنند. فرانسه به عنوان ميزبان جمعيت بزرگي از مهاجران الجزايري، نسبت به آينده اين كشور در صورت مرگ يا بركناري بوتفليقه احساس نگراني مي‌كند. به جز واردات نفت از الجزاير، مبارزه با گروه‌هايي مانند داعش و القاعده در مغرب عربي، زمينه ديگر همكاري دولت حاكم الجزاير با كشورهاي اروپايي است. به نوشته بلومبرگ، با وجود نگراني‌هاي اروپا از آينده الجزاير، كشورهاي اروپايي از نفوذ چنداني براي كنترل يا پيش‌بيني روند سياسي در اين كشور برخوردار نيستند. تحليلگر بلومبرگ، بابي گوش در پايان گزارش خود نتيجه مي‌گيرد: «اروپايي‌ها و به‌ويژه فرانسه، راهي ندارند جز اينكه دست به دعا بردارند تا تكرار تظاهرات آخر هفته در الجزاير به خوبي و خوشي پايان يابد.»