تدبيرش با مسوولان
رضا زندي
همان‌طور كه قبلا پيش‌بيني كرده بودم، يكي از اهداف امريكا براي تحريم نفت ايران، جايگزيني نفت سبك توليدي در تگزاس به جاي نفت و ميعانات گازي ايران در بازارهاي هدف است. دو روز پيش رويترز از جايگزيني نفت خام خيلي سبك امريكا در پالايشگاه‌هاي كره جنوبي به جاي نفت سبك ايران به صورت تستي خبر داد.
١- پيش از شروع تحريم‌ها در آبان ماه ٩٧، ايران روزانه حدود ٩٠ هزار بشكه نفت خام سبك و سنگين و روزانه حدود ٢٥٠ هزار بشكه در روز ميعانات گازي به كره جنوبي صادر مي‌كرد. (در مقاطعي هم صادرات نفت و ميعانات گازي ايران به كره جنوبي حتي تا روزانه ٥٠٠ هزار بشكه رسيده بود.) نيمي از نفت خام صادراتي به كره جنوبي، پيش از شروع تحريم‌ها، يعني حدود ٤٥ هزار بشكه در روز، نفت خام سبك بود. نفت خام سبك امريكا به راحتي مي‌تواند جايگزين آن شود. (البته اگر تاكنون جايگزين نشده باشد!) API (درجه سبكي) نفت خام سبك امريكا ٤٥ تا ٥٠ بوده و رنگ آن هم تيره است. در صورتي‌كه API ميعانات گازي ايران، ٦٠ و بي‌رنگ است. بنابراين تصفيه نفت خام سبك امريكا براي بخش‌هاي پتروشيمي تقريبا غيرممكن است ولي در پالايشگاه‌هاي نفتي، تصفيه آن دشوار نيست.
٢- مشتريان ميعانات گازي ايران، اغلب، نفت خام سبك امريكا را براي جايگزيني امتحان كرده‌اند. نفت خام سبك امريكا، ممكن است ٣٠ تا ٤٠ درصد از بازارهاي ميعانات گازي ايران را تهديد كند كه بسيار اهميت دارد. پس لازم است مسوولان نفتي و كشوري به دقت اوضاع را زير نظر داشته و از همه اهرم‌هايي كه در اختيارشان براي حفاظت از بازارهاي باقيمانده نفت و ميعانات گازي ايران است، استفاده كنند. يكي از اهرم‌هاي در اختيار، بازار ايران است. بازار ايران به عنوان بازاري پرمشتري براي محصولات مختلف، الان به راحتي در اختيار محصولات خارجي، از جمله محصولات كره جنوبي است. نكته را گفتم، چگونگي تدبيرش با مسوولان.
٣- در نظام سرمايه‌داري ايالات متحده، كسب منافع اقتصادي حرف اول را مي‌زند. روزي كه روزگار طلايي نفت بود و هر بشكه به قيمت‌هاي بالاي ١٠٠ تا ١٤٠دلاري فروخته مي‌شد، مخازن نفت گران شيل را توسعه دادند و حالا با ارتقاي تكنولوژي مي‌توانند...
توليد نفت شيل را حتي در محدوده قيمتي ٣٠ دلار ادامه دهند. اداره اطلاعات انرژي امريكا، پيش‌بيني كرده است كه صادرات نفت خام امريكا، سال آينده ميلادي (٢٠٢٠) به روزانه حدود ٥ ميليون بشكه در روز مي‌رسد. امريكا مي‌خواهد در سال ٢٠٢٤، صادرات نفتش را (به ويژه از منطقه تگزاس) به بيش از 5.8 ميليون بشكه در روز (تا ٩ ميليون بشكه) برساند و پس از عربستان در رده دوم بزرگ‌ترين صادركننده نفت جهان قرار گيرد.
٤- حالا نوبت سهم كسب بازار است. آن هم در اوضاع اقتصادي نه چندان مناسب جهاني. پس «تحريم» مي‌تواند گزينه‌اي موثر براي محدود كردن سهم بازار ديگر توليدكنندگان و صادركنندگان بزرگ جهان و باز كردن جا براي نفت خام امريكا باشد! (فارغ از انواع نفت خام‌ها). با تحريم نفتي بزرگ‌ترين دارنده ذخاير نفتي دنيا (ونزوئلا) و دومين توليدكننده اوپك قبل از تحريم‌ها (ايران)، بازارهاي خوبي براي شركت‌هاي نفتي امريكا باز مي‌شود. اين، يكي از پشت پرده‌هاي تحريم‌هاي نفتي ايران و ونزوئلاست. هر چند طبيعتا اهداف سياسي ديگري هم براي تحريم‌ها تعريف كرده‌اند.
٥- با نگاه كلان‌نگر، تحريم‌هاي روسيه هم مي‌تواند به سياست نفتي كسب بازار امريكا كمك كند. حتي راه انداختن جنگ تجاري بزرگ با چين و بعد نشستن پشت ميز مذاكره و ملزم كردن اين كشور به ايجاد تعادل در تراز تجاري و نهايتا خريد نفت چين از امريكا از همين منظر قابل بررسي است. چين دومين اقتصاد بزرگ دنياست.
تا پنج سال ديگر صادرات نفت ايالات متحده به اوج خود مي‌رسد. شايد براي فتح بازارهاي مختلف نفتي از جمله در چين، كره جنوبي و اروپا توسط امريكا، آنها ترجيح بدهند تا آن روز بحران ونزوئلا و تحريم نفتي ايران ادامه داشته باشد. ايضا ادامه حضور جمهوري‌خواهان نفتي در نظام سياسي ايالات متحده. اگرچه بازار نفت صحنه‌گردان‌هاي زيادي دارد و تعاملات بين‌المللي نيز پيچيده است. با چنين تحليل‌هايي لازم است كه هم مسوولان نفتي و هم برنامه‌ريزان كلان سياست خارجي كشور تحولات را جدي بگيرند و با تاكيد بر حفظ ارزش منابع ملي و سرمايه‌هاي آتي ايران، تمهيدات لازم دورانديشانه‌اي اتخاذ كنند.