دين و نظرسنجي‌هاي جديد
محمود فاضلي
انجام بسياري از نظرسنجي‌ها در موضوعات اجتماعي در كشورهاي مختلف جهان بي‌شك با اهداف خاصي از سوي موسسات برگزاركننده صورت مي‌گيرد. برگزاركنندگان يا وابسته به دولت‌ها هستند يا احزاب داخلي اين نظرسنجي‌ها را براي رسيدن به اهداف مورد نظر خود مديريت مي‌كنند. در يكي از كشورهاي اروپايي كه خود بارها شاهد آن بودم همه هفته نظرسنجي‌هايي در زمينه ميزان محبوبيت دولتمردان و احزاب، رضايت مردم از وضعيت اقتصادي، نگراني‌هاي مردم از آينده خود، انتخاب كشورهاي دوست و دشمن، ميزان پايبندي به مذهب و ... صورت مي‌گرفت تا تصوير دقيق‌تري از وضعيت داخلي كشور نشان دهد. قطعا در بعضي كشورها نظرسنجي به واسطه آمار و ارقام مهم و اغلب نتايج تكان‌دهنده‌اي دارد كه در بعضي مواقع انتشار عمومي پيدا نمي‌كند.
معمولا نظرسنجي در كشورهاي پيشرفته به شكل اينترنتي صورت مي‌گيرد اما در بسياري از كشورهاي جهان امكانات نظرسنجي اينترنتي به صورت همگاني ميسر نيست و از شيوه‌هاي كلاسيك نظرسنجي همچون پرسش و پاسخ يا مصاحبه استفاده مي‌شود. بعضا بعضي نظرسنجي‌ها غيرقابل اعتماد بوده و متناسب با اهداف برگزاركنندگان آنها مي‌تواند نتايج دلخواه مخاطبان آنها را نشان دهد. نظرسنجي در دوران معاصر تبديل به يكي از منابع عمده درآمد در موسسات تحقيقاتي و از ابزارهاي مهم مورد استفاده تصميم‌گيران و صاحبان انديشه شده است. نظرسنجي‌ها نشانگر ميزان علايق و ديدگاه‌هاي مردم يك كشور در موضوعات مختلف است. از خصوصيات اين روش آن است كه در محيط طبيعي انجام مي‌پذيرد و اطلاعات در يك زمان كوتاه گردآوري مي‌شود.
در هفته‌هاي اخير چند موسسه بين‌المللي از جمله مركز تحقيقاتي Pew (مركز امريكايي تحليل مشكلات/آسيب‌هاي اجتماعي) اقدام به انجام نظرسنجي كرده كه ميزان صحت و سقم آن قابل بررسي است. اين مركز نتيجه گرفته است كه در فاصله سال‌هاي 2007 تا 2017 ميلادي در رابطه با «فشارهاي دولتي روي اديان و مذاهب از طريق تصويب قوانين و اعمال سياست‌ها»، در بازه زماني مذكور، اعمال محدوديت‌ها نسبت به اعتقادات و انجام آيين‌هاي مذهبي، به صورت قابل توجهي در جهان افزايش يافته است. در اين ميان 52 دولت، كشورهاي پرجمعيتي همچون چين، اندونزي و روسيه، نسبت به 4 دهه پيش از 2007 فشارهاي زيادي را بر اديان اعمال مي‌كنند. براساس اين تحقيقات، كشورهايي كه در ده سال گذشته، در آن افراد به دليل رعايت اصول اعتقادي و مذهبي خود تحت فشارهاي اجتماعي قرار مي‌گيرند، از 39 كشور به 56 كشور افزايش پيدا كرده است.
يكي از نكات مورد توجه در اين گزارش، اينكه آزادي مذهبي در دهه اخير به غير از مناطق خاورميانه و شمال آفريقا، در اروپا نيز مورد تهديد قرار گرفته است. به عنوان نمونه تعداد كشورهاي اروپايي كه محدوديت‌هايي در مورد لباس زنان مسلمان اعمال مي‌كنند، بيشتر شده است. در اين گزارش 19 كشور از 20 كشور خاورميانه به جز لبنان، هركدام طرفدار يك دين هستند كه از ميان آنان در 17 كشور دين رسمي وجود دارد و در دو كشور ديگر نيز يك دين از ارجحيت برخوردار است. نظرسنجي ديگري كه با همكاري بي‌بي‌سي عربي، پروژه تحقيقاتي «عرب بارومتر» و يك شبكه تحقيقاتي وابسته به دانشگاه پرينستون امريكا در ميان 25 هزار نفر در ده كشور جهان صورت گرفته، نشان مي‌دهد عرب‌ها در حال دور شدن از باورهاي مذهبي و كاهش اعتماد به رهبران ديني خود هستند. در تعدادي از كشورهاي خاورميانه اعتماد به رهبران ديني به جز لبنان كاهش يافته اما اعتماد مردم لبنان به رهبران ديني نسبت به سال 2016 دو برابر افزايش يافته است.
در اين نظرسنجي تنها 12 درصد از اتباع الجزاير، مصر، عراق، اردن، لبنان، ليبي، مراكش، فلسطين، سودان، تونس و يمن نظر مثبتي درباره دونالد ترامپ، رييس‌جمهوري امريكا داشته‌اند. اين در حالي است كه بيش از دو برابر اين ميزان يعني 28 درصد درباره پوتين، رييس‌جمهوري روسيه ديدگاه مثبتي داشته‌اند. رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهوري تركيه با 51 درصد بيشترين محبوبيت را در جهان عرب دارد. 60 درصد مردم خشونت موجود عليه امريكا را پيامد منطقي مداخلات اين كشور در منطقه دانسته‌اند و اتباع لبنان، فلسطين و يمن بيشترين اعتقاد را به اين ديدگاه داشته‌اند. گروه قابل توجهي از مردم الجزاير، عراق، اردن، ليبي، فلسطين و سودان معتقدند كشورشان به سمت ديكتاتوري پيش مي‌رود و نيمي از آنها آخرين انتخابات برگزار شده در كشورشان را آزاد و عادلانه نمي‌دانند.