گروه اقتصادي
كمتر از سه هفته ديگر نشست اوپك براي بررسي قرارداد كاهش توليد برگزار مي‌شود. آن‌گونه كه از اخبار و اظهارات وزيران نفت كشورهاي عضو اوپك مشخص است، تمايل اعضا براي تمديد توافق و كاهش بيشتر در توليد نفت است، چراكه طبق گزارش‌هاي اوپك ذخاير نفت اقتصادهاي توسعه يافته در ماه سپتامبر كاهش يافته و اين روند با توجه به كاهش عرضه نفت توسط اوپك همچنين كاهش شديد در توليد عربستان، ادامه‌دار خواهد بود، بنابراين اميد به افزايش قيمت بيشتر خواهد شد.
با وجود اشباع بازار نفت از عرضه و صحبت‌هاي وزيران نفت عمان، عربستان و امارات براي كاهش بيشتر در توليد، اما اين پيش‌بيني دور از ذهن نيست كه روسيه توليد خود را به كمتر از ميزان توافق شده كاهش دهد. چندي پيش الكساندر نواك، وزير انرژي روسيه از اهتمام اين كشور براي افزايش توليد نفت خبر داد. به گفته او قرار است ظرف 5 سال توليد نفت اين كشور با افزايشي بين 20 تا 25 ميليون تن به 280 ميليون تن برسد. از سوي ديگر طبق گزارش‌هاي رسمي اداره اطلاعات انرژي، روسيه در مدت اجراي قرارداد كاهش توليد، نسبت به سال 2016 كه قراردادي در كار نبود، 170 ميليون دلار افزايش درآمد داشته است.
با وجود تلاش‌هاي روسيه براي جذب كشورهاي خريدار نفت ايران و عربستان، همچنين كاهش توليد نفت شيل تا يك دهه آينده به نظر مي‌رسد نبض بازار نفت در دستان روسيه باشد.
اما نكته ديگر اين است كه آيا روسيه در آينده‌اي نه‌چندان دور همچنان به توافقات و الزامات خود با اوپكي‌ها پايبند مي‌ماند؟
پس از كاهش شديد قيمت نفت، اوپك تصميم گرفت با چند توليدكننده بزرگ از جمله روسيه توافقي براي كاهش توليد نفت به منظور افزايش قيمت امضا كند. از اين‌رو با بزرگ‌ترين توليدكننده نفت خام وارد مذاكره شد. اين همكاري كه از سال 2017 و در پي كاهش شديد قيمت نفت آغاز شد، همچنان ادامه دارد. پيش‌بيني اداره اطلاعات انرژي نشان مي‌دهد كه روسيه با همكاري توليدكنندگان بزرگ نقتي از جمله عراق و عربستان مي‌تواند در بلندمدت نبض بازار نفت را در دست بگيرد، چراكه توانسته قطب بزرگي را در عرضه نفت ايجاد كرده كه از قبل آن قيمت نيز تغيير كند. طبق آخرين آمار، توليد نفت اوپك در اكتبر 943 هزار بشكه در روز رشد كرد و به 29.65 ميليون بشكه در روز رسيد. هر چند اين افزايش در توليد نفت به دليل تعميرات در تاسيسات نفتي آرامكوي سعودي است؛ اما گزارش‌هاي رسمي گوياي اين موضوع است كه اگر نرخ فعلي توليد اعضاي اوپك ادامه يابد و كاهش در توليد بيشتر اتفاق نيفتد، در سال 2020 حدود 70 هزار بشكه نفت در روز مازاد عرضه خواهد داشت كه كمتر از 340 هزار بشكه نفت در روز در ماه سپتامبر است.
در بخش ديگري از گزارش اوپك، پيش‌بيني‌هايي در خصوص عرضه غيراوپكي‌ها در سال آينده ميلادي نيز ارايه شده كه بر اساس آن 2.17 ميليون بشكه نفت در روز عرضه خواهند داشت. هر چند گزارش‌هاي صندوق بين‌المللي پول مبني بر بدبيني به آينده اقتصادي جهان، رشد عرضه نفت غيراوپكي‌ها را به ميزان 40 هزار بشكه نسبت به پيش‌بيني قبلي خود تعديل كرد؛ اما نبايد از اين نكته غافل شد كه با توجه به اهتمام روسيه براي افزايش بين 20 تا 25 ميليون تني در توليد نفت، سهم اعظم رشد 2.17 ميليون بشكه‌اي نفت در اختيار روسيه باشد.
ائتلاف با اوپك، تنوع‌سازي
در كشورهاي هدف
شايد بتوان اذعان كرد، مهم‌ترين ثمره ائتلاف ميان كشورهاي غير عضو اوپك به رهبري روسيه و اوپك، تمديد توافق كاهش توليد تا مارس 2020 و افزايش قيمت آن هم در كنار اخطارهاي جدي و چندباره ترامپ مبني بر افزايش بيشتر توليد توسط عربستان و امارات باشد. اما نتيجه ديگري كه ائتلاف بين اوپك و غيراوپك باعث شكل‌گيري آن شد، تنوع بخشي به بازار هدف به ويژه براي كشور روسيه است. مقصد عمده نفت اوپك كشورهاي آسيايي و اروپايي است. هر چند سهم آسيايي‌ها بيش از 50 درصد است. از اين ميان كشورهاي چين، هند، كره جنوبي و ژاپن عمده نفت خود را از تنگه هرمز و كشورهاي حاشيه آن وارد مي‌كنند. دو اتفاق تحريم نفتي ايران و ونزوئلا همچنين حمله پهپادي به پالايشگاه آرامكو باعث شد صادرات اوپك با كاهش جدي همراه باشد، زيرا از قبل آن حدود 7.4 ميليون بشكه نفت از بازار حذف شد كه 5.4 ميليون آن مربوط به عربستان است.
با اين حال كشورهاي عمده خريدار نفت اوپك از طريقي ديگر مانند افزايش ثبت سفارش از روسيه، واردات خود از اين كشور را بالا بردند. نمونه اين مدعا، چين است كه در بحبوحه جنگ تجاري با امريكا و عدم عرضه توسط ايران و عربستان، به سمت روسيه گرايش پيدا كرده است. اقدام ديگر روسيه، كنار گذاشتن دلار از معاملات نفتي و جايگزيني آن با روبل و يورو است. با وجود تحريم‌هاي سخت امريكا و اتحاديه اروپا عليه روسيه، اين كشور سعي در استفاده از روش‌هاي جايگزيني دارد تا از آسيب‌پذيري اقتصادش جلوگيري كند؛ اما اين اقدام نه‌تنها از عرضه روسيه نكاست، بلكه طبق آمارهاي بين‌المللي توليدكنندگان نفتي يك ميليارد دلار بيشتر از زمان قبل از تحريم‌هاي امريكا پول به دست آوردند. هر چند اين درآمد به دليل افزايش قيمت نفت پس از تمديد توافق كاهش توليد است، اما به خوبي مي‌تواند نقش مهم روسيه در بازار انرژي را نشان دهد. نكته ديگري كه شايد كمتر به آن اشاره شده، پايبندي كم اعضاي غير اوپك براي توافق كاهش توليد است. طبق آيين‌نامه اين سازمان از 1.2 ميليون بشكه كاهش توليد نفت 400 هزار بشكه از آن مربوط به كشورهاي غير عضو است؛ بنابراين غيراوپكي‌ها مي‌توانند پايبندي كمتري به توافق كاهش توليد داشته باشند، همان‌طور كه در گزارش اخير اوپك نيز اين امر تجلي يافته است. در گزارش ماه اخير اوپك، روسيه بالاتر از سهميه تعيين شده، توليد كرده و در ماه گذشته ميلادي يعني اكتبر نيز نتوانست به هدف از قبل تعيين شده‌اش برسد. پايبندي نصف و نيمه روسيه باعث شده اين كشور سهم بيشتري از فروش نفت خام كسب كند.
از سوي ديگر پيش‌بيني آژانس بين‌المللي انرژي نيز گوياي اين موضوع است كه درآمد نفتي روسيه در سه‌ماهه چهارم سال جاري ميلادي به حدود 670 ميليون دلار مي‌رسد. با وجود اينكه قيمت نفت در اين فصل بين 57 تا 62 دلار در نوسان است، درآمد روسيه پيش از همكاري با اوپك در قالب توافق‌هاي اوپك پلاس 170 ميليون دلار افزايش يافته است.
البته نبايد از اين نكته نيز غافل شد كه عربستان به عنوان تاثيرگذارترين كشور در اوپك در ماه‌هاي اخير توانست 700 هزار بشكه از توليد نفت خود را كاهش دهد و رقم نهايي توليدش را به زير 10 ميليون بشكه در روز برساند. هر چند اين امر نيز توانست 630 ميليون دلار در روز درآمد نصيب عربستان كند كه 125 ميليون دلار بالاتر از مدت مشابه سال 2016 بوده است.
آرامكوي غيرجذاب براي سرمايه‌گذاري
حمله پهپادي به آرامكو در شهريور سال جاري بسياري از پيش‌بيني‌ها و تخمين‌هايي كه از اين غول نفتي در محافل بين‌المللي مي‌شد را زير سوال برد. درستي اين گزاره را مي‌توان از اجبار بانكداران و تجار سعودي براي خريد سهام آرامكو مشاهده كرد.
آرامكو كه با پيش‌بيني ارزشي برابر با 2 تريليون دلار به بورس عرضه شد، حالا پيش‌بيني مي‌شود با رقمي بين 1.2 تا 1.5 تريليون دلار ارزش‌گذاري شود. هر چند اين ارزش نيز با خبر كشف ميدان نفتي جديد در ايران به ارزش 53 ميليارد بشكه نفت با نوسان‌هايي روبه‌رو شد. به گفته كارشناسان نفتي ارزش سهام آرامكو تحت تاثير اخبار منتشره از كشورهاي همسايه‌اش و تنش‌هاي بين‌المللي قرار مي‌گيرد و نمي‌توان از آثار آن غافل شد. هر چند تاثيرات اين امر در نشست آتي اوپك نمايان مي‌شود.