احكام غيرمعمول

خبر حكم جالب يك قاضي در كرمان كه متخلفي را به تبليغ حمايت از كالاي ايراني زير نظر اتاق اصناف و فعاليت در پيام‌رسان‌هاي داخلي محكوم كرده، جالب توجه بود. اما جالب بودن يك حكم براي يك اظهارنظر كارشناسي كافي نيست. مساله اين است كه در دنيا عملا دو شيوه حقوقي وجود دارد. يكي بر پايه كامن لا (common low) كه به نظريه نظام رويه قضايي نيز مشهور است. شيوه‌اي انگليسي كه در كشورهايي مانند انگليس، امريكا و كانادا و در كل بيشتر كشورهايي كه انگليس‌ در آن سابقه اقدامات حقوقي دارند، مرسوم است. در اين سيستم قاضي آزادي عمل‌هايي دارد كه در جهت مصلحت اجتماع و در شرايطي كه بر خلاف قوانين و مقررات نباشد مي‌تواند آراي منصفانه‌اي صادر كند. ممكن است اين آرا لزوما سابقه خاصي هم نداشته باشند. اما در اكثر نقاط دنيا نظام حقوقي بر مبناي سيويل لا (civil low) يا حقوق موضوعه است. حقوقي الهام گرفته از حقوق رومي كه با حقوق جوامع انساني هم در روش‌هاي قضاوت هماهنگي دارد. از آنجايي كه اين نظام حقوقي با قوانين اسلامي هماهنگي بيشتري دارد در ايران نيز قوانين بر پايه همين نظام تدوين شده است. در اين روش قاضي آزادي عملي ندارد تا به سليقه، روش و بينش شخصي خود راي دهد و بدعت‌گذاري كند. ممكن است چنين راي‌هايي به ظاهر انساني‌تر و اخلاقي‌تر باشند و از شلاق و زندان بهتر باشند، اما در طرف ديگر قضيه چنين آزادي عمل‌هايي ممكن است به يك قضاتي كم تجربه اين امكان را بدهد كه بحث سلايق شخصي را توسعه دهند و به حقوق بدوي و حقوق مردم آسيب وارد كنند. راي بايد مستند به قانون و پيش‌بيني شده در قانون باشد و نعل بالنعل مطابق آن باشد و قاضي بايد دلايل اثبات جرمي ثابت شده را بگويد و نيز دلايل انطباق آن را با فلان ماده قانوني مشخص كند و طبق همان اصول پيش‌بيني شده راي خود را صادر كند، نه بيشتر از آن. در كمتر از آن ممكن است با رعايت شرايطي بتواند تخفيف‌هايي دهد. بنابراين قسمت زيبا و طنز چنين خبري به جاي خود، اما اين امري نيست كه در نظام حقوقي ايران كه تابع روش آموزشي قضات و وكلا در چارچوب حقوق موضوعه است، ايجاد بدعت كند. هم‌اكنون در بسياري از آرا اين انطباق دادن‌هاي موضوع جرم يا خلاف به صورتي كه لازم است رعايت نمي‌شود تا چه رسد به اينكه با ديدي انسان‌دوستانه بخواهيم حكمي صادر كنيم. چنين راي‌هايي را من به طنز و شوخي يا به توصيه تلقي مي‌كنم. ممكن است قاضي ضمن راي دادن چنين توصيه‌ها و نصيحت‌هايي هم بكند كه خوب است، اما نه فراتر از آن.