نخستين عمليات القاعده
مرتضي ميرحسيني
بيست و نهم دسامبر 1992 بمبي در عدن، در هتل گلدموهور كه نظاميان امريكايي در آنجا اقامت داشتند، منفجر شد. امريكايي‌ها چند ساعت قبل از انفجار بمب، هتل را ترك كرده و از آنجا رفته بودند و از اين‌رو اين انفجار تلفاتي از آنها نگرفت. اما يكي از كاركنان هتل و يك گردشگر اتريشي كشته و چهار نفر ديگر از مهمانان نيز زخمي شدند. اين حمله ناموفق، نخستين عمليات القاعده ضد امريكايي‌ها محسوب مي‌شد و شروع دور تازه‌اي از فعاليت‌هاي اين تشكيلات تروريستي بود. چنانكه مي‌دانيد، تاريخچه اين گروه نه در يمن كه از پيشاور پاكستان شروع مي‌شود. بعد از تجاوز نيروهاي شوروي به افغانستان و اشغال اين كشور مسلمان، گروه‌هايي در داخل و خارج آن به هدف مقاومت در مقابل متجاوزان شكل گرفت. القاعده هم يكي از اين گروه‌ها و محصول دخالت آشكار پاكستان و دست ـ در ابتدا ـ پنهان امريكا بود. گروهي كه از همان بدو تاسيس ـ دست‌كم ـ در شعارها و بيانيه‌هاي خود بر طبل مبارزه با كفار مي‌كوبيدند، قطع دست مداخله غيرمسلمانان از سرزمين‌هاي اسلامي را فرياد مي‌زدند و جوانان مسلمان را در گوشه و كنار جهان به برخاستن و همراهي با اين هدف مقدس فرا مي‌خواندند. القاعده با چند صد نفر شكل گرفت، اما شمار اعضاي آن به سرعت افزايش يافت و حوزه نفوذ آن از مرزهاي افغانستان و پاكستان گذشت. شاخه‌هاي آن در بسياري از كشورهاي ديگر اسلامي از عراق و سوريه گرفته تا يمن پا گرفت و القاعده به جرياني موثر، اما نه مثبت در جهان اسلام تبديل شد.
براي بيشتر از دو دهه، تقريبا از همان اواخر سال 1992 تا اوايل دهه 2010 هر حادثه تروريستي كه در هر جاي جهان روي مي‌داد نام القاعده هم به ميان مي‌آمد و اتهام دست داشتن در ماجرا به اين گروه بسته مي‌شد. البته خود آنها نيز بارها با صدور بيانيه‌هاي رسمي، مسووليت اين حملات را به عهده مي‌گرفتند. چند بار هم برخي اتباع اروپايي را در كشورهاي اسلامي گروگان گرفتند و با دريافت پول هنگفت آزادشان كردند. اما تضاد بزرگي در حرف و عمل اين گروه وجود داشت كه تقريبا همه ادعاهاي آنان را بي‌اعتبار مي‌كرد؛ اينكه برخلاف شعارهايي مثل مبارزه با كفار صليبي و رها كردن مسلمانان از سيطره قدرت‌هاي غيرمسلمان، بيشتر قربانيان آنها خود مسلمانان بودند؛ به ويژه در دو كشور عراق و افغانستان كه بعد از تجاوز امريكايي‌ها دوره‌اي طولاني از ناامني و بي‌ثباتي را پشت سر گذاشتند و دولت مركزي و تشكيلات امنيتي و اطلاعاتي‌شان به شدت ضعيف شده بود. خود پاكستان هم كه در شكل‌گيري القاعده نقش مستقيم داشت، بارها از حملات اين گروه زخم خورد.
نخستين رهبر آنان اسامه بن‌لادن، ميلياردر عربستاني بود كه گاهي ابومحمد و گاهي هم شيخ مجاهد خوانده مي‌شد. او مدتي طولاني، پير و بزرگ تشكيلات بود تا اينكه ـ طبق ادعاي امريكايي‌ها ـ بهار سال 2011 در پاكستان كشته و جسدش هم به دريا انداخته شد. جاي او را ايمن الظواهري، چشم‌پزشك مصري و از سران سابق جهاد اسلامي اين كشور گرفت. الظواهري در زمان سيادت بن‌لادن نفر دوم تشكيلات شناخته مي‌شد. او هم‌اكنون نيز رهبر القاعده است.