گروه ديپلماسي| غرب آسيا؛ انباري از باروت، برجام؛ چند قدم مانده تا پايان و خطر تبديل شدن تنش‌هاي سياسي به درگيري‌هاي نظامي ملموس‌تر از هميشه است. درست در ساعاتي كه حمله امريكا به مقر نيروهاي كتائب حزب‌الله در عراق در صدر اخبار رسانه‌هاي ايراني و منطقه‌اي قرار داشت، هواپيماي حامل محمدجواد ظريف، وزير خارجه به مسكو رسيده بود. اقامت ظريف در روسيه كمتر از 24 ساعت طول كشيد و در حالي كه وزراي خارجه روسيه و ايران مشغول مذاكره پشت درهاي بسته بودند، وزارت خارجه چين اعلام كرد كه روز سه‌شنبه (امروز) ميزبان وزير خارجه ايران خواهد بود. به نظر مي‌رسد كه سفر وزير خارجه كشورمان به مسكو و پكن را بايد در راستاي پازل فرجام توافق هسته‌اي ايران ديد؛ توافقي كه كمتر از يك هفته ديگر به ايستگاه گام پنجم مي‌رسد و بسياري از تحليلگران اعتقاد دارند كه شايد اين ايستگاه آخرين توقفگاه ايران و 1+4 در شرايط تداوم برجام باشد. نشانه‌هاي ظاهري حاكي از آن است كه فرصت 60 روزه چهارم ايران به 1+4 هم بدون آنكه اروپايي‌ها بتوانند تهران را با متاعي برجامي متقاعد به توقف روند كاهش تعهدات برجامي كنند به پايان رسيده است. از همين ظواهر مي‌توان نتيجه گرفت كه تهديد ايران مبني بر برداشتن گام پنجم همچنان به قوت خود باقي است و در اين ميان آنچه مورد سوال است واكنش 1+4 به‌خصوص اروپا به گام پنجم تهران است. آيا اروپايي‌ها آن‌گونه كه برخي رسانه‌هاي غربي ادعا كرده‌اند در مسير استفاده از مكانيسم حل و فصل اختلاف مندرج در برجام قرار خواهند گرفت؟ دامنه اقدام اروپا تا كجا وسعت پيدا خواهد كرد؟ آيا ايران بايد خود را براي بازگشت قطعنامه‌هاي شوراي امنيت كه به مدد برجام اجراي آنها معلق شده بود آماده كند؟ در چنين شرايطي چين و روسيه در كدام سوي اين ميدان مي‌ايستند؟
دو كشوري كه در دوره پيشين منتقل كردن پرونده ايران به شوراي امنيت راي مثبت خود را به برخي از اين قطعنامه‌هاي ضدايراني ثبت كردند اين‌بار باتوجه به محق بودن ايران و اذعان مداوم پكن و مسكو به اين حقيقت، در اين سوي صحنه و مقابل اروپا مي‌ايستند؟ چين و روسيه
دو كشوري كه ايران در يك سال و نيم گذشته از زمان خروج امريكا از برجام بارها و بارها تاكيد كرده به تعهدات برجامي خود برخلاف اروپايي‌ها متعهد بوده‌اند، داراي حق وتو در شوراي امنيت سازمان ملل هستند و همزمان در ميان بازماندگان در برجام از قدرت كافي براي بازگرداندن ورق به نفع اين توافق در گام نخست و به نفع ايران در گام بعدي برخوردار هستند. البته استفاده از اين قدرت به اراده سياسي دو طرف بستگي دارد. سفر ظريف به روسيه و چين جدا از شأن برجامي آن همزمان با افزايش تنش در منطقه و تلاش‌هاي ايران براي به ثمر رساندن ابتكارهايش براي آغاز گفت‌وگو با بازيگران منطقه‌اي صورت مي‌گيرد. هم‌راستا با ايران، روس‌ها نيز طرحي را كه گفته مي‌شود نقطه‌هاي مشترك بسياري با ابتكار «صلح هرمز» ايران دارد براي بازگرداندن ثبات و امنيت به منطقه روي ميز قرار داده‌اند.
محمدجواد ظريف براي بيست و هشتمين‌بار از زمان حضور در راس هرم دستگاه ديپلماسي كشورمان به روسيه سفر كرد و در بدو ورود در جمع خبرنگاران رابطه ايران با همسايه شمالي را راهبردي خواند. سفر به مسكو و پكن آن هم در روزهايي كه سه كشور ايران، روسيه و چين به‌تازگي مانور مشتركي را در منطقه شمال اقيانوس هند برگزار كرده‌اند به خودي خود گوياي تعميق رابطه نظامي، امنيتي و سياسي ميان سه كشور است و همين مساله اين سوال را ايجاد مي‌كند كه آيا برجام به زمين بازي بعدي براي نمايش اتحاد سه كشور در مقابل فرانسه، آلمان و بريتانيا تبديل خواهد شد؟
از اظهارات رسمي محمدجواد ظريف و ديگر مقام‌هاي وزارتخانه تحت هدايت او اين‌گونه برمي‌آيد كه مجموعه‌اي از محورها به شمول روابط دوجانبه سياسي و اقتصادي، وضعيت برجام و شرايط منطقه‌اي و بين‌المللي در گفت‌وگوهاي مقام‌هاي ايراني و روس مورد بحث و بررسي قرار گرفته‌اند اما قرابت زماني اين سفر با فرارسيدن زمان گام پنجم ايران در مسير كاهش تعهدات برجامي نشان از پررنگ بودن سهم رايزني‌هاي برجامي دارد. محمدجواد ظريف كه از سوي طيف منتقد دولت متهم به تمايل به تعامل با غرب است در بدو ورود به روسيه با اشاره به اينكه براي بيست‌وهشتمين‌بار به اين كشور سفر مي‌كند از رابطه تنگاتنگ تهران و مسكو سخن گفت و در پاسخ به سوالي درباره پيام رزمايش دريايي مشترك ايران، روسيه و چين در شمال اقيانوس هند گفت: اين رزمايش نشانگر اين واقعيت است كه ايران براي حفظ امنيت و آزادي كشتيراني براي همه در آبراه بين‌المللي هرمز آمادگي همكاري و همراهي با سايرين را دارد. وزير خارجه در حالي به روسيه و چين سفر كرد كه اين‌بار سيدعباس عراقچي، معاون سياسي وزير خارجه نيز او را در اين سفر همراهي مي‌كند. عراقچي يازدهم آذر ماه نيز در قالب سفري برجامي به پايتخت چين سفر كرده و رايزني‌هاي فشرده‌اي را در زمينه توافق هسته‌اي و چالش‌هاي پيش روي آن با همتاي چيني خود پيش برده بود. همچنين سفر ظريف به روسيه در حالي صورت گرفت كه قريب به دو هفته پيش مسكو همكاري‌هاي هسته‌اي خود با ايران در پروژه توليد ايزوتوپ پايدار در تاسيسات فردو را معلق كرد. اقدامي كه مقام‌هاي فني روسيه دليل آن را ازسرگيري غني‌سازي در اين تاسيسات توسط ايران اعلام كردند، اما سرگئي ريابكوف، معاون وزير خارجه روسيه اعلام كرد دليل اين تعليق همكاري، لزوم بررسي تبعات تحريم‌هاي امريكا عليه ايران است.
سفر به‌موقع ظريف به روسيه
«سرگئي لاوروف»، وزير خارجه روسيه در ديدار با همتاي ايراني با به‌موقع خواندن حضور ظريف در مسكو گفت: سفرتان به‌خصوص در چارچوب تحولاتي كه درخصوص برجام در جريان است، بسيار به‌موقع است. برجام توسط شوراي امنيت سازمان ملل و قطعنامه 2231 تاييد شد ولي امريكا نه تنها از برجام خارج شد، بلكه مانع از اجراي آن توسط اعضاي سازمان ملل هم شده است. در جريان تبادل‌نظر با ظريف بايد ببينيم براي جلوگيري از فروپاشي برجام چه بايد كرد؟
وزير خارجه روسيه با ابراز نگراني نسبت به تحولات در خليج‌فارس گفت: شركا و همكاران غربي ما به صورت مصنوعي اوضاع را تخريب مي‌كنند ولي هم روسيه و هم ايران ابتكارات صلح‌آميزي در اين زمينه پيشنهاد كرده‌اند تا كار براساس احترام متقابل پيش برود.
سرگئي لاوروف در نشست خبري مشترك با همتاي ايراني توضيحات بيشتري درباره موضوعات روي ميز در رايزني‌ها با ظريف داده و گفت: «ما در حوزه‌هاي مختلف، با ايران رابطه داريم و همكاري تجاري ما با ايران برخلاف وجود تحريم‌ها، رشد خواهد كرد. در حالي كه روسيه براي حفظ توافق هسته‌اي تلاش كرد، امريكا سعي كرد كه آن را از بين ببرد.»
وزير خارجه روسيه در پاسخ به سوالي درخصوص خروج امريكا از توافق هسته‌اي گفت: رفتار امريكا برخلاف كل قواعد بين‌المللي است. زماني كه از طريق مذاكرات، به راه‌حل ميانه‌اي دست يافته بوديم امريكا از توافق خارج شد. در شرايطي كه امريكا به تمام تعهداتش در اجراي برجام بازگردد، ايران هم به اقدام‌هاي برجامي انجام شده بازمي‌گردد. در حالي كه اتحاديه اروپا هم به تعهداتش در توافق هسته‌اي با ايران عمل نكرده، ما نگران فروپاشي توافق هستيم. روسيه خواستار حفظ توافق هسته‌اي با ايران است و به ديپلماسي و گفت‌وگو اعتقاد دارد. محمدجواد ظريف نيز در نشست خبري مشترك با همتاي روس با اشاره به مذاكرات جامع در مسكو گفت: ما درباره روابط دوجانبه و مسائل منطقه‌اي و بين‌المللي ديدگا‌ه‌هاي مشتركي داريم. روابط دوجانبه به صورت جامع و گسترده در همه زمينه‌ها در حال پيشرفت است. توسعه روابط در حوزه تجارت دوجانبه، تجارت‌هاي منطقه‌اي، استفاده از مكانيسم اوراسيا، تجارت چندجانبه و استفاده از ارزهاي ملي و جدا كردن دو كشور از وابستگي به دلار امريكا براي تبادلات تجاري ازجمله موضوعات مهمي است كه درباره آن همكاري داريم. همكاري در حوزه فناوري، تكنولوژي و همكاري در حوزه‌هاي مختلف انرژي، حمل‌ونقل، كريدورهاي مشترك، زمينه‌هاي كار دوجانبه و چندجانبه را بين ايران و روسيه و همسايگان ديگرمان چه همسايگان ديگر در اوراسيا و چه ساير همسايگان ايجاد مي‌كند.ظريف درباره همكاري‌هاي ايران و روسيه در سوريه گفت: امروز به يمن همكاري‌هاي سه‌جانبه در آستانه توانستيم اولين روند سياسي را بعد از چندين سال جنگ در سوريه شروع كنيم. كميته قانون اساسي بسيار مهم است و اميدواريم طرفين گفت‌وگوهاي كميته قانون اساسي كار را با جديت و حسن‌نيت به پيش ببرند.
وزير خارجه با بيان اينكه وضعيت ادلب بسيار شكننده است، تصريح كرد: لازم است همكاري‌ها در زمينه آرامش در ادلب و پايان دادن به حضور تروريست‌ها در ادلب ادامه يابد و ما در اين زمينه با روسيه و تركيه همكاري مي‌كنيم.
نمي‌توانيد ايران را به جاي امريكا تنبيه كنيد
به گزارش فارس، ظريف گفت: كشورهاي اروپايي گرچه از نظر سياسي عموما از برجام حمايت كردند ولي از نظر عملي اقدامي براي مقابله با تحريم‌هاي امريكا و اجراي تعهدات خود نكردند. ايران و روسيه درباره اينكه اروپا بايد تعهدات خود را در برجام اجرا كند هم‌نظر هستند و ما اين نظر را در كميسيون مشترك به شركاي خودمان در برجام از اتحاديه اروپا اعلام كرديم. ايران، روسيه و چين از ابتداي مذاكرات و اجراي برجام، موضع مشترك به عنوان كشورهايي داشتند كه با يك سياست مثبت براي اجراي برجام اقدام كردند. متاسفانه طرف‌هاي غربي اعتقاد داشتند، مي‌توانند با فشار و تحريم با ايران برخورد كنند. مردم ايران ثابت كردند كه از يك طرف دنبال همكاري بين‌المللي هستند و از مذاكره هراسي ندارند و در مسير مذاكره آمادگي دارند كه به توافق برسند و بعد از اينكه به توافق رسيدند، به تعهدات‌شان عمل كنند.
ظريف در جايگاه هشدار به اروپا آن هم چند روز مانده به گام پنجم ايران گفت: اتحاديه اروپا اگر خيال مي‌كند كه مي‌تواند از مسيرهايي كه برجام تعيين كرده براي مقابله با نقض برجام، عليه ايران استفاده كند دچار يك اشتباه بزرگ شده است،
به خاطر اينكه بايد از اين مسيرها اول عليه نقض امريكا استفاده كند و بعد عليه نقض‌هاي اروپا استفاده كند و بعد از آن نيازي نيست به ايران بپردازد چون در آن صورت ايران به اجراي كامل برجام برمي‌گردد و اين نكته‌اي است كه ما و روسيه بر آن اتفاق‌نظر داريم و همكاري مي‌كنيم. ما نمي‌پذيريم يك توافق فقط يك‌طرفه اجرا شود و فقط ايران، روسيه و چين آن را اجرا كنند. توافق بايد توسط تمام طرف‌ها اجرا شود، متاسفانه امريكايي‌ها رسما از توافق خارج شدند و اروپايي‌ها بسياري از تعهدات‌شان را در چارچوب برجام و بسياري از تعهداتي كه بعد از خروج امريكا دادند را رد كردند. اقداماتي كه ايران در ۹ ماهه گذشته انجام داده در اجراي اين مفاد برجام بوده و هيچ‌كس نمي‌تواند در برابر اين اقدامات، اقدامي كند. در حقوق بين‌الملل و حقوق داخلي آنچه اولين جلسه به شما ياد مي‌دهند، اين است كه شما نمي‌توانيد در برابر راهكارهاي قانوني اقدام به تنبيه طرفي كنيد كه از راهكار قانوني استفاده مي‌كند.