چرا امريكايي‌ها به دنبال افزايش تنش در خاورميانه هستند؟
بازگشت ريسك ژئوپلتيك
به بازار نفت
گروه اقتصادي |حملات تروريستي شامگاه جمعه در بغداد، علاوه بر افزايش تنش در منطقه خاورميانه، نگراني پنج كشور توليدكننده نفت در خليج فارس را نيز بالا برد. ساعاتي پس از انتشار اخبار مرتبط با اين حمله تروريستي، قيمت نفت با جهشي چهار درصدي به حدود 69 و نيم دلار رسيد. اين افزايش قيمت پس از حمله به تاسيسات نفتي سعودي‌ها توسط پهپادهاي يمني، دومين تغيير قيمت نفت به دليل ريسك‌هاي ژئوپلتيك در سال جاري بود. اما تاثير حمله امريكايي‌ها به خودرو حامل فرمانده نيروي قدس سپاه پاسداران با حمله به تاسيسات آرامكو بر بازار نفت متفاوت است. اولين تفاوت اين دو اتفاق در نوع ريسك تزريق شده به بازارهاي نفت است. در حمله پهپادي به تاسيسات آرامكو در سپتامبر سال 2019 ميلادي، يك‌شبه حدود 5.6 ميليون بشكه يا 5 درصد از كل توليد نفت جهان از بازار حذف شد به همين دليل قيمت نفت با افزايش 20 درصدي به حدود 68 دلار رسيد كه پس از مدتي به دليل مازاد عرضه نفت در بازار، قيمت روند كاهشي خود را آغاز كرد و پس از مدتي به حدود 63 دلار رسيد. اما حملات تروريستي پنجشنبه شب، نه تنها نگراني در خصوص كاهش صادرات نفت از خليج‌فارس را افزايش داد، بلكه تهديدها نسبت به زيرساخت‌هاي نفتي را نيز بالا خواهد برد. اين اوضاع مي‌تواند تا مدت‌ها بازار و به خصوص كشورهاي توليدكننده و تقاضا‌كننده را در نگراني كاهش توليد و صادرات نفت فرو برد. اما نكته ديگر در خصوص اقدام اخير امريكا، بالا ماندن قيمت به دليل بيم آن چيزي است كه ايرانيان، از آن به عنوان «انتقام» حمله تروريستي ناجوانمردانه امريكايي ياد مي‌كنند و ممكن است در كوتاه‌مدت آثار خود را در بازار نشان دهد. موردي كه تقريبا تمام تحليلگران و فعالان بازار نفت به آن اشاره دارند.
ريسك همه‌جانبه
حملات تروريستي اخير در فرودگاه بغداد، نه تنها بر مناسبات منطقه‌اي كه بر قيمت و بازار نفت نيز اثر گذاشت. البته وجهه تاثيرگذار آن بر بازار نفت، بالا رفتن ابهام در خصوص آينده «قيمت» است. «گرگ استپلز»، رييس گروه سرمايه‌گذاري در DWS معتقد است: «پس از اتفاق اخير، آنچه بر فضاي سياسي امريكا به خصوص در بحبوحه انتخابات تاثيرگذار است، نه تنها ميزان توليد و صادرات نفت شيل امريكا، بلكه تنش‌هاي ژئوپلتيكي است كه ترامپ در منطقه خاورميانه ايجاد كرده است.» او معتقد است واكنش بازار به اين رويداد و ابهام در خصوص قيمت‌گذاري نفت تا چند هفته آينده به دليل دشواري در «كمي كردن» اثر ريسك‌هاي اينچنيني بر قيمت است. با وجود اينكه ريسك‌هاي سرمايه‌گذاري دوباره به بازارهايي همچون نفت و طلا وارد شدند، اما افزايش قيمت نفت نشات گرفته از ريسك‌هايي نظير ترور و بيم افزايش تنشي جدي‌تر در آينده، مي‌تواند اميد به بهبود توليد ناخالص در جهان و افزايش رشد اقتصادي را نيز مختل كند. اين گزاره «نادر نعيمي» رييس بازارهاي پويا در شركت‌هاي سرمايه‌گذاري AMP قبل از حمله پهپادي اخير است. به اعتقاد او هرگونه ريسك غير اقتصادي بر بازار نفت تاثيرات به مراتب بزرگ‌تري خواهد داشت. از سوي ديگر «بلومبرگ» در گزارشي پس از حمله به آرامكو و پيش از امضاي فاز اول توافق تجاري مدعي شد «سياست» و هر آنچه از آن نشات مي‌گيرد، بيش از همه چيز بر بازارهاي اقتصادي و انرژي تاثيرگذار است. بر اين اساس «عدم امنيت» مهم‌ترين دغدغه سياستمداران، كارشناسان اقتصادي و فعالان حوزه سرمايه‌گذاري خواهد بود. در اين راستا «ديويد سولمون»، مدير اجرايي گلدمن ساكس معتقد است: بزرگ‌ترين ريسك‌هاي جهان امروز، از جانب «اقتصاد» نيست و در واقع «اقتصاد» توسط عناصر ديگري دستخوش تغيير مي‌شود. به گفته استپلز تا قبل از اتفاق اخير، بسياري از كارشناسان مي‌توانستند با تجزيه و تحليل برخي موارد تكليف سال پيش‌رو را تا حدودي مشخص كنند. در اين صورت اميد به رخداد برخي از پيش‌بيني‌ها وجود داشت، اما هيچ كس تصور نمي‌كرد در روز سوم ژانويه چنين اتفاقي بيفتد و ثباتي كه مدت زيادي از آن نگذشته با چالش جدي مواجه شود.
نااطميناني در بازار نفت به دليل زمان نامعلوم انتقام
اكثر رسانه‌هاي خارجي يك روز پس از رخدادهاي اخير و بالا گرفتن تنش‌ها در خاورميانه و افزايش حدود 4 درصدي قيمت نفت، به بررسي بازار و سناريوهاي پيش روي آن پرداختند. در اين بين «فوربس» با نظرسنجي از كارشناسان و تحليلگران اين بازار ضمن اشاره به اين موضوع كه «مشخص نبودن زمان انتقام ايران از امريكا» مي‌تواند بر نااطميناني فعالان بازار انرژي تاثير بگذارد و قيمت نفت را تا مدت‌ها بالا نگه دارد. برخي تحليلگران معتقدند اقدام امريكا پيام واضحي مبتني بر تشديد تنش‌ها در منطقه است و واكنش قيمت نفت به اين پيام نيز متفاوت از واكنش بازار به حمله به تاسيسات نفتي آرامكو است، چراكه ماهيت ريسك ژئوپوليتيك در نامشخص بودن زمان اثرگذاري آن است. اما حمله به آرامكو با وجود اينكه اقدامي خرابكارانه به شمار مي‌رفت، پس از گذشت چند هفته آثار تخريبي آن در بازار نفت تخليه شد و قيمت‌ها به حالت اوليه بازگشتند. گروه ديگري نيز معتقدند ميزان تاثير اقدام اخير در افزايش تنش آن هم پس از كاهش بيشتر توليد اوپك پلاس همچنين امضاي فاز اول توافق تجاري ميان پكن و واشنگتن، به اقدام ايران بستگي دارد. هر قدر اين اقدام غيرمنتظره‌تر باشد، مي‌تواند اخلال گسترده‌تري را ايجاد كند. در صورت وقوع چنين اخلالي تلاش عربستان و ساير كشورهاي حاشيه خليج فارس براي پوشش آن كم خواهد بود.
امريكا تنش در خاورميانه را مي‌خواهد
تنش در خاورميانه جداي از هزينه‌هاي بالاي نظامي براي امريكا، مي‌تواند براي اين كشور سود اقتصادي نيز داشته باشد. نبايد از اين غافل شد كه امريكا در چند سال اخير پس از دهه‌ها واردكننده بودن، به صادركننده نفت تبديل شده است. در دهه گذشته ميلادي به دليل رونق نفت شيل و رشد صادرات محصولات نفتي پالايش شده، الگوهاي تجاري طولاني مدت نفت براي امريكا مجددا ترسيم شده است. به نظر مي‌رسد با رونق گرفتن توليد و صادرات نفت شيل همچنين كاهش عرضه نفت خام در بازار، بسياري از كشورهاي بزرگ مصرف‌كننده در تلاش براي استفاده از نفت شيل هستند. بايد اين نكته را در نظر گرفت كه ترامپ درصدد كاهش وابستگي جهان به نفت خاورميانه است. چند ساعت پس از افزايش قيمت نفت شيل به حدود 60 دلار، بسياري از توليدكنندگان شيل به خصوص در ايالت تگزاس نسبت به اين امر اظهار خوشحالي كردند، چراكه به‌زعم آنها اين قيمت مي‌تواند صرفه‌هاي اقتصادي توليد نفت را بالا ببرد. به نظر مي‌رسد توليدكنندگان شيل با نفت60 دلاري در برابر ريسك‌هاي ژئوپوليتيك بيمه خواهند بود.