شيخ صفيالدين ابوالفتح اسحاق اردبيلي (650-735 ق.) تنها نياي معنوي سلسله تاثيرگذار صفوي نيست، بلكه عالمي برجسته و تاثيرگذار در تاريخ فرهنگ ايران اسلامي است. نقش معنوي اين عارف بزرگ در روزگار آشوبناك حمله مغول به ايران بسيار قابل توجه است. بگذريم كه طريقتي كه او بنا نهاد، به تاسيس بزرگ‌ترين سلسله ايراني پس از اسلام انجاميد و به حكومتي منجر شد كه تا به امروز نقشي ماندگار در تاريخ فرهنگي و سياسي و اجتماعي ايران ايفا مي‌كند. سوم ديماه جاري، طي مصوبه‌اي در جلسه شوراي عالي انقلاب فرهنگي به رياست رييس‌جمهوري، نامگذاري روز چهارم مردادماه هر سال به نام «روز ملي بزرگداشت حضرت شيخ صفيالدين اردبيلي» تصويب شده است. به اين بهانه براي معرفي بيشتر اين چهره برجسته تمدن اسلامي با سيد سلمان صفوي رييس آكادمي علوم ايراني لندن كه از سلاله اين عارف نامدار ايراني است و كتاب «عرفان ثقلين: مباني نظري و عملي عرفان و طريقت صفويه» را به رشته تحرير درآورده است، گفت‌وگويي انجام داده‌ايم كه در ادامه از نظر مي‌گذرد.
لطفا ابتدا درباره شيخ صفي و جايگاه ايشان در ادبيات عرفاني ما بفرماييد.
شيخ‌العارفين سيد صفيالدين اردبيلي مهم‌ترين عارف مجاهد در ايران و جهان اسلام است كه نقش اجتماعي ماندگاري در تاريخ ايفا كرده است. شيخ صفيالدين در سال 650 هـ. ق. تقريبا 29 سال پس از ويران شدن شهر اردبيل توسط مغولان پاي به عرصه وجود نهاد و بعدها با عنوان شيخ‌العارفين سيد صفيالدين اردبيلي مورد احترام همگان قرار گرفت. نسب اين عارف مجاهد و تمدن‌ساز جهان اسلام به حضرت حمزه بن امام موسي كاظم (ع) و سلسله مشايخي ايشان به حضرت امام علي بن موسي الرضا (ع) مي‌رسد. شيخ موسس طريقت عرفاني صفويه و پدر معنوي استقلال ايران پس از اسلام است. نسب شيخ صفيالدين با نوزده واسطه به امام موسي‌كاظم(ع) امام هفتم شيعيان اثني‌عشري مي‌رسد. اجداد ايشان از نسل حمزه بن امام موسي كاظم(ع) براي مجاهدت و ارشاد از يمن به اردبيل مهاجرت كردند. مقبره پدر و چند نسل از اجداد ايشان در كلخوران اردبيل است.
جايگاه او در ميان عرفا به چه صورت بود؟
در «مكاتبات رشيدي» با القابي نظير «كاشف اسرار قرآن»، «خلاصه نوع انسان»، «قطب فلك ولايت»، «مهر سپهر هدايت»، «شجره ثمره مروت» و «ثمره شجره فتوت» و در «ريحانه‌الادب» با القابي نظير «برهان الاصفياء»، «قطب الاقطاب» و «شيخ العارفين» به شيخ (قدس‌الله سره) اشاره شده است. مقامات و كرامات بسياري به شيخ صفيالدين منسوب شده كه بين خاص و عام مشهور است و در كتب متعدد از جمله «صفوه الصفا» اثر ابن بزاز اردبيلي تاليف قرن هشتم هجري (759 هـ. ق.)، «تذكره شيخ صفيالدين»، «روضات الجنات» و «طرايق‌الحقايق» (جلد دوم، صص325-322) مندرج است.
خاستگاه شيخ صفي چه اهميتي دارد؟
شهر اردبيل خاستگاه معنوي و سياسي جنبش عرفاني - سياسي صفويه است. اين شهر كهن و مقدس نقش مهمي در تاريخ ايران ايفا كرده است. اصفهان ميراث‌دار اردبيل و تبريز و پايتخت سياسي و فرهنگي دوره طلايي سلسله جليله صفويه است. شيخ صفيالدين اردبيلي پس از ۲۵ سال تلمذ در مكتب عرفاني شيخ زاهد گيلاني در لاهيجان به امر الهي ماموريت يافت به اردبيل بازگردد و براي تربيت معنوي سالكان زاويه‌اي تاسيس كند. زاويه ايشان بعدا خاستگاه نهضت قزلباش و استقلال ايران پس از نهصد سال اشغال كشور توسط عرب‌ها و مغولان شد. پروفسور سيد حسين نصر معتقد است: «طريقت صفويه از لحاظ تاريخ قرون اخير ايران از اهميت خاصي برخوردار است، زيرا اين طريقت نه‌تنها تاريخ سياسي - اجتماعي ايران را به كلي متحول كرد و براي نخستين بار پس از انقراض ساسانيان به ايران وحدت سياسي بخشيد؛ بلكه از آغاز يك طريقت شيعي بود و سهم اساسي در مبدل ساختن ايران به يك مملكت شيعه دوازده امامي داشت. در تاريخ اسلام هيچ مورد ديگري ديده نمي‌شود كه در آن يك طريقت عرفاني چنين نفوذ سياسي و مستمري در سرزمين پهناوري مانند ايران داشته باشد. طريقت صفويه مستقيما توسط خاندان صفوي، سلسله صفويه را به وجود آورد، ايران را متحد كرد و مذهب جعفري را مذهب رسمي يكي از بزرگ‌ترين بلاد اسلامي گردانيد.» شيخ صفيالدين پس از 30 سال ارشاد و هدايت سالكان، در سال ۷۳۵ هـ. ق. در اردبيل از دنيا رفت. بقعه حضرت شيخ صفيالدين يكي از مهم‌ترين آثار هنر معماري ايران و جهان است كه به عنوان ميراث جهاني در يونسكو ثبت شده است.
تاثير شيخ صفي در تاريخ و فرهنگ ايران چيست؟
طريقت عرفاني كه حضرت شيخ تاسيس كرد؛ طي 700 سال گذشته همواره در جهان اسلام و امروزه در اروپا نيز دستگير معنوي شيفتگان حق و حقيقت بوده است. شيخ طي 85 سال زندگي سرشار از نور و صفا و مهر و مروت خويش طريقتي را بنيان نهاد كه تا امروز تاثير بي‌نظير و ماندگاري در تاريخ فرهنگ و تمدن ايران و اسلام نهاده است. سلسله نسب معنوي طريقت صفويه از طريق ابونجيب سهروردي و حضرت شيخ جنيد بغدادي به معروف كرخي مي‌رسد؛ به اين معنا كه اجازت شيخوخيت را از طريق معروف كرخي، از حضرت امام رضا (ع) گرفته‌اند و نسب‌شان از امام رضا (ع) به حضرت مولي الموحدين امام علي بن ابيطالب(ع) مي‌رسد.
شكل‌گيري طريقت صفويه به چه صورت است؟
آغاز و نحوه تاسيس طريقت صفويه به اين سان است كه شيخ صفيالدين پس از جانشيني شيخ زاهد گيلاني، در اردبيل مكاني را كه اكنون بقعه شيخ است؛ به عنوان خانقاه خويش انتخاب كرد. نفوذ معنوي شيخ در دوره حيات؛ كلِّ آناتولي شامل تركيه امروز و سوريه تا مصر را در برمي‌گرفت و از سوي ديگر به شبه‌قاره هند مي‌رسيد. در زمان حيات شيخ صفيالدين؛ بزرگان و امراي بسيار نظير سلطان محمد خدابنده به حضور ايشان رسيدند و ابراز تسليم و سرسپردگي كردند. شيخ شديدا مراقب بود مدح و صله اصحاب قدرت او را فريب ندهد. حضرت شيخ هرگز نزد اصحاب قدرت نمي‌رفت، بلكه آنها در پيشگاه شيخ حضور مي‌يافتند و ايشان همواره ضمن ارايه نصايحي پيرامون اخلاق و رفتار و عرفان معنوي و رحماني مبتني بر عشق، آنها را به عدالت و رعايت حال مردم دعوت ميكرد و هرگز حاكمان را مدح نمي‌گفت. شيخ مُنادي تقريب مذاهب اسلامي، عرفان اجتماعي و جمع بين شريعت، طريقت و حقيقت است. شيخ يك عارف و عالم شيعه اثني‌عشري همتراز سيد بن طاووس، ابن فهد حلي و علامه حلي است كه با تاثير تاريخي بسيار فراتر از آنهاست.
طي سال‌هاي گذشته چه فعاليت‌هاي علمي در معرفي شيخ صفيالدين اردبيلي در ايران و اروپا داشته‌ايد؟
با توجه به موضوع بسيار مهم هويت ايراني در سپهر روابط بين‌الملل و پرسش‌هاي هويتي جوانان؛ بازشناسي پدر معنوي ايران مدرن به صورت علمي و معرفي چهره اصيل عرفان اسلامي و جوهره تمدن اسلامي- ايراني و الويت اصلي فعاليت‌هاي بنده از سال 1390 بوده است. در وهله اول «مركز تحقيقات و مطالعات شيخ صفيالدين اردبيلي» را در تهران و لندن تاسيس كردم. سپس تحقيق و تاليف كتاب «عرفان ثقلين: مباني نظري و عملي عرفان و طريقت صفويه» را آغاز كردم كه در سال ۱۳۹۲ در كتابخانه ملي ايران در تهران رونمايي شد. در زمستان ۱۳۹۱ به اردبيل مشرف شدم و طي جلسات متعدد با مقامات استان اردبيل نظير آيت‌الله عاملي امام‌جمعه اردبيل، استاندار اردبيل، فرمانده سپاه اردبيل (سردار بـابـازاده) و چهره‌هاي فرهنگي اردبيل نظير آقاي بيوك جامعي و... ضرورت بازشناسي بار عرفاني - تمدني جنبش عرفاني شيخ صفيالدين را طرح كردم. اين پروژه با استقبال گرم اين عزيزان مواجه و قرار شد علاوه‌بر تشكيل دبيرخانه دايمي شيخ صفي‌الدين‌شناسي و برگزاري همايش بين‌المللي شيخ صفيالدين اردبيلي؛ پيگيري‌هاي ضروري جهت ثبت روز ملي شيخ صفيالدين در تقويم ملي نيز صورت گيرد. دبيرخانه دايمي شيخ صفي‌الدين‌شناسي نيز در ۲۷ تير ماه ۱۳۹۲ براساس تفاهمنامه مكتوب بين اينجانب و دكتر اسحاق صلاحي رياست كتابخانه ملي در كتابخانه ملي ايران در تهران تاسيس شد. در ۱۶ ديماه ۱۳۹۲ نخستين همايش بين‌المللي شيخ سيد صفيالدين اردبيلي در كتابخانه ملي ايران در تهران به مديريت بنده با همكاري صميمانه و همه‌جانبه كتابخانه ملي ايران با حضور شخصيت‌هاي مهم علمي، كشوري، لشكري، حوزوي، دانشگاهي و هنري با موفقيت برگزار و با پوشش رسانه‌اي مناسبي مواجه شد. مجموعه مقالات همايش مذكور در ۱۳۹۳ در كتاب «شيخ صفيالدين اردبيلي در آيينه عرفان، هنر و سياست» انتشار يافت. پس از آن دو سمينار در امپريال كالج دانشگاه لندن و كانون توحيد لندن با سخنراني پروفسور سيد حسين نصر و اينجانب برگزار شد و سلسله مقالات و مصاحبه‌هاي فقير پيرامون اهميت تعاليم شيخ صفيالدين به انگليسي و فارسي در لندن و تهران انتشار يافت. طي اين سال‌ها هفت كتاب ذيل را در حوزه شيخ صفيالدين اردبيلي‌شناسي در ايران و انگلستان به زبان‌هاي فارسي و انگليسي؛ توسط انتشارات سلمان - آزاده و انتشارات آكادمي مطالعات ايراني لندن منتشر كرديم: «عرفان ثقلين: مباني نظري و عملي عرفان و طريقت صفويه» (سيد سلمان صفوي، ۱۳۹۲) - «تجلي هنر عرفاني در بقعه شيخ صفيالدين اردبيلي» (حسن يوسفي، ملكه گلمغاني‌زاده، ۱۳۹۲) - «شيخ صفيالدين اردبيلي در آيينه عرفان، هنر و سياست» (مجموعه مقالات همايش بين‌المللي شيخ صفيالدين، ۱۳۹۳)، {«سلطان العارفين شيخ صفيالدين اردبيلي»، «انديشه‌هاي عرفاني و سير احوالات امام‌الثقلين شيخ صفيالدين اردبيلي» و «زاهدنامه؛ سير زندگي و احوالات شيخ زاهد گيلاني» (مهوش‌السادات علوي، ۱۳۹۵) } - فلسفه معماري زاويه و بقعه شيخ صفيالدين اردبيلي و مسجد گوهرشاد» (هستي صفوي، به زبان انگليسي، لندن، ۲۰۱۸). از سال ۱۳۹۶ «مُهر شهرياران صفوي» (حاوي اسماء الحسني) كه در چيني خانه بقعه شيخ صفيالدين اردبيلي نگهداري مي‌شود را به عنوان لوگو و طرح جلد كتاب‌هاي حوزه فلسفه، عرفان، هنر و قرآن‌شناسي برگزيديم و 12 كتاب در تهران و لندن با اين لوگو منتشر كرديم. در سال جاري در آكادمي مطالعات ايراني لندن تصويب كرديم كه در تاريخ چهارم مرداد هر سال، جايزه علمي شيخ صفيالدين اردبيلي را به بهترين تـزهاي علمي در مقاطع فوق ليسانس و دكترا در حوزه شيخ صفيالدين اردبيلي شناسي، در اردبيل و با همكاري نهادهاي فرهنگي و علمي اين شهر مقدس و عزيز اهدا كنيم.
معمولا چنين تلقي مي‌شود كه عرفان با سياست هماهنگي ندارد. چگونه فرزندان و نوادگان اين عارف بزرگ با انديشه‌هاي عرفاني اين عارف والامقام وارد عرصه سياست شدند و حكومتي را بنا نهادند كه بزرگ‌ترين حكومت شيعي در ايران بود و ضمن انجام كارهاي مهم، به عنوان يك تمدن؛ دوران حكومت خود را به ثبت رساندند؟
شيخ صفيالدين اردبيلي ، قله شامخ عرفان و تصوف اسلامي- اجتماعي است كه طريقت و تعاليم آن حضرت منبعث از معارف حيات‌بخش مكتب ثقلين است. اين عارف بزرگ و تمدن‌ساز جهان اسلام، بنيانگذار معنوي ايران پس از اسلام است. آيين فتوت، جوانمردي و مروت طريقت صفويه با نفوذ معنوي در قلوب آحاد ملت، يك جنبش عرفاني را به نهضتي عرفاني- اجتماعي براي برقراري عدالت و احقاق حقوق مردم و تثبيت معارف اهل بيت (عليهم‌السلام) در نهادهاي اجتماعي ايران تبديل كرد. جنبش عرفاني- اجتماعي صفويه با مجاهدت‌هاي سيد صدرالدين صفوي، خواجه علي سياهپوش، شيخ ابراهيم، شهيد شيخ جنيد و شهيد شيخ حيدر و سپاه قزلباش منجر به تاسيس ايران مستقل و يكپارچه به رهبري شاه اسماعيل پس از اسلام شد. ايران به همت شيخ صفيالدين و خاندان مجاهد و مبارز ايشان، مستقل از حكومت بيگانگان و نظريه خلافت شد. شيخ صفيالدين داراي شخصيتي سه‌وجهي است. ايشان عارف، عالِم و مجاهد است. زير بناي حركت اجتماعي حضرت شيخ؛ معنويت اسلامي و عرفان ايشان است كه حاصل معرفت حصولي و شهودي آن حضرت از حقيقت، جهان، انسان و تاريخ است. بنابراين شخصيت شيخ صفيالدين بايد در بستر تاريخ سير تكاملي جنبش عرفاني - اجتماعي شيعيان ايران براي استقلال از خلافت و سلطه خارجي مورد بررسي قرار گيرد. شيخ به حكومت بر دل‌ها معتقد بود. نياز سياسي سرزمين ايران، درد و رنج ملت ايران، مظلوميت تشيع، زمينه معنوي و عدالت‌خواهي ايرانيان سبب شد به سرعت تحت‌تاثير نهضت عرفاني صفويه قرار گيرد كه آنها را به فتوت اجتماعي، عدالت، مقابله با ظلم و تشيع علوي فرا مي‌خواند. از زمان خواجه علي سياهپوش نواده شيخ صفيالدين اردبيلي؛ نهضت سيدالشهدا امام حسين (ع) در نهضت عرفاني صفويه آشكارا بروز يافت. تشكيل سپاه قزلباش از زمان خواجه علي سياهپوش براي دفاع از مظلومان در زاويه شيخ صفيالدين اردبيلي؛ نقش مهمي در تسريع پيوستن مردم بي‌پناه به نهضت صفويه داشت.
شيخ صفيالدين اردبيلي چه آثاري داشت و به‌ويژه در زمينه عرفان نظري و عملي، انديشه ايشان در حكومت صفويه تا چه حد تاثيرگذار بود؟
شيخ صفيالدين از پيشتازان مكتب تفسير اجتهادي قرآن براساس عقل رباني، وحي، نقل و تصوير‌سازي هنري بود. روش تفسيري بديع شيخ ظاهرگونه نبود بلكه هرمنوتيك مقدس بود؛ با اين تفاوت كه با خودداري از تاويل‌هاي افراطي؛ رابطه ظاهر و باطن متن را حفظ كرده است. از سوي ديگر شيخ از هنر ادبيات شاعرانه عرفاني سلف صالح خود نظير حضرت مولانا و عطار در تفسير آيات قرآني بهره برده و در عين حال به ابداع تصاوير هنري خلاقي از مفاهيم مجرد قرآني پرداخته است. شيخ آيات قرآني را با آيات ديگر تفسير كرده (تفسير قرآن به قرآن) و علاوه‌بر استفاده از روايات براي مستندات تفسير خويش؛ پيوستگي وحي و سنت نبوي و اولياءالله را در تفسير قرآن حكيم ارايه كرده است. شيخ به مدد تجربيات عرفاني خود با تكيه به عقل رباني متصل به حضرت حق، افق‌هاي جديدي از بواطن قرآن به صورت قلّ و دلّ بيان كرده است. سبك كلمات تفسيري شيخ بيشتر به سبك آيات جزو سي‌ام قرآن نزديك است. تفاسير شيخ حاكي از آن است كه او با قرآن زندگي كرده و نور قرآن وجودش را منور ساخته است.
مهم‌ترين پيام شيخ صفي چيست؟
مهم‌ترين پيام حضرت شيخ؛ حفظ تعادل بين شريعت و طريقت و استقلال علما است. شيخ با جمع بين عقل و عشق؛ به هر دو احترام مي‌گذارد، ليكن ساحت عشق را بسي والاتر و فراتر از ساحت عقل مي‌دانست و مي‌فرمود: آخرين ساحت عقل؛ اولين ساحت عشق است. حضرت شيخ بين دينداري و خدمت و حمايت از مردم پيوندي عميق برقرار كرد و آيين جوانمردي، فتوت و مدارا با ملت را فصل تمايز صوفي صافي با صوفي دغل‌كار و متدينان عامل با قشري‌گرايان ذهن بسته معرفي كرد. شيخ دين خشك عاري از عشق و محبت و بي‌توجه به حقوق مردم را پوسته‌اي از دين مي‌دانست كه فاقد مغز است. شيخ معتقد بود مكتب عشق عرفاني با فتوت معنا مي‌يابد. اركان طريقت شيخ صفيالدين عبارتند از: «نقش محوري عرفان ثقلين»، «تعامل طريقت و شريعت»، «تعامل متعادل زهد و عشق»، «تعامل ذكر و فكر و عمل»، «اهميت اخلاق سازنده اجتماعي سالك در سلوك»، «تعامل عشق و معرفت»، «خلوت‌نشيني و مراقبه» و «تعامل سازنده طريقت و سياست». شيخ صفيالدين از نظريه‌پردازاني بود كه در بحث عملي؛ مكتب عشق، رياضت و مراقبه را توامان مد نظر دارند. امتياز ديگر شيخ صفيالدين؛ تاكيد بر جوانمردي است. به اعتقاد شيخ؛ عدم فتوت در منش اجتماعي و عدم دستگيري از درماندگان و مظلومين موجب خروج سالك از حلقه سلوك مي‌شود. منش مولي‌الموحدين اميرالمومنين علي(ع) الگوي پيروان طريقت صفويه است، زيرا حركت جوانمردانه در دفاع از مظلومين در مقابل جباران؛ مهم‌ترين ركن سلوك است و شيخ در عرصه زندگي اجتماعي به اين شاخصه عرفاني توجه تام داشت. به اين ترتيب حضرت سلطان‌العارفين سيد صفيالدين اردبيلي؛ شخصيتي مكتب‌ساز، تئوري‌ساز و مبدع برخي واژگان عرفاني در چارچوب عرفان ثقلين بود. طريقت شيخ صفيالدين اردبيلي كه بعدا به «طريقت صفويه» معروف شد؛ نقش مهم، كم‌نظير و سازنده‌اي در تاريخ فرهنگ و تمدن اسلامي و ايران داشته و هنوز زنده و تاثيرگذار است، چنانكه امروز نيز در قلب آناتولي، عراق، شامات و اروپا مريدان و اخلاف آن حضرت در ذكر مناقب و فضايل ايشان روايت‌ها نقل مي‌كنند و نغمه‌ها مي‌سرايند. حضرت شيخ در حوزه معرفت‌شناسي ديني، تفسير قرآن، كاركرد اجتماعي دين و پيوند متعادل بين شريعت و طريقت تاثير شگرف و ماندگاري گذاشت كه آثار آن هنوز ساري و جاري است. اخلاف شيخ بر نهضت فارسي‌نويسي متون ديني و طرايق صوفيه تاثيري بسزا داشتند. چنانكه سيد صدرالدين فرزند شيخ؛ استاد معنوي شاه نعمت‌الله ولي موسس طريقت نعمت‌اللهيه بود و عارف شهيد سلطان حيدر پدر شاه اسماعيل؛ پير و مرشد معنوي الهي اردبيلي نخستين مترجم و شارح نهج‌البلاغه به زبان فارسي بود. شيخ صفيالدين نهاد خانقاه را از يك نهاد معنوي و آموزشي صِرف به نهادي با كاركرد اجتماعي دفاع از حقوق بي‌پناهان در مقابل ظلم حكومت و ارباب قدرت بدل كرد. شيخ از طريق مبارزه با قشري‌گرايي ديني و جمود مذهبي؛ پيشتاز دكترين تقريب مذاهب در ايران شد. شيخ همواره مراقب بود تحت‌تاثير مدح اصحاب قدرت قرار نگيرد و هرگز آنها را مدح نكرد. ابن بزاز مولف «صفوه الصفا» مي‌نويسد: «با پادشاهان چنان سخن مي‌گفت كه با كودكي سخن گويند.» و نيز گويد: «سلاطين و امرا كه نزد شيخ صفيالدين (قدس‌الله سره) مي‌آمدند، چنان مي‌نشستند كه غلامان پيش خواجه.» شيخ با نصايحي در زمينه اخلاق، رفتار و عرفان معنوي رحماني - مبتني‌بر عشق – آنها را ارشاد مي‌فرمود و به عدالت و رعايت حال مردم دعوت ميكرد. شيخ از زمان حيات خويش مورد هجوم متعصبان مذهبي بود، ليكن مردمان حق جوي ايران و تركيه و سوريه و عراق همچنان به عنوان يك قديس شيفته ايشان هستند و بقعه ملكوتي آن حضرت در اردبيل؛ زيارتگاه دردمندان و عاشقان است.
امروز عرفان‌هاي باطل كشورهاي ديگر و حتي عرفان‌هايي از فرهنگ و تمدن اسلامي اما انحرافي و... مشكلاتي براي مردم و جامعه به وجود آورده است. معرفي عرفان شيخ صفيالدين اردبيلي چه كمكي به حل اين معضلات مي‌كند؟
تعامل و تعادل بين شريعت و طريقت، معنويت‌گرايي و تعهد اجتماعي، مقابله با تهاجم خارجي، رويكرد تقريب مذاهبي، از دستاوردهاي مهم طريقت علويه است كه براي بشر امروز الهام‌بخش است. طريقت صفويه با تفكر طالباني و اباحي‌گري مخالف است و مردم را به اسلام معرفتي و مفاهمه‌اي براساس معرفت، عشق و فتوت اجتماعي دعوت مي‌كند. شيخ صفيالدين يك عارف سياستمدار بود. در طريقت صفويه؛ سياست هدف نيست، بلكه ابزاري است براي ساختن جامعه توحيدي؛ ساختن جامعه انساني مبتني‌بر فطرت انساني و ساختن بهشتي روي زمين براي دستيابي به بهشت برين، ساختن جامعه اخلاقي و معنوي مبتني بر عدالت و قسط اجتماعي. در طريقت صفويه؛ معنويت و اخلاق زيربناي سياست است. سياست بدون معنويت؛ سبب دنيازدگي و اليناسيون وجودي مي‌شود. عالِم بدون معنويت و عرفان، ابزار دست سياستمداران و اصحاب قدرت مي‌شود. عرفان ناب مبتني‌بر تعاليم قرآن كريم و سنت نبوي است. به اين معنا «عرفان ثقلين» كه در تعاليم شيخ صفيالدين اردبيلي است؛ نجات‌بخش جامعه امروز است. عرفان شيخ صفيالدين براساس تعاليم قرآني، مصطفوي و علوي است و مردم را به اسلام حِكمي، معنويت، جوانمردي، اخلاق نيكو و مروت و تعاون اجتماعي دعوت مي‌كند. اين عرفان با عرفانِ گريز از تعهدات اجتماعي يا احكام شرع منور در تقابل است. حضرت محمدمصطفي(ص) و اميرالمومنين علي (ع) سرسلسله عرفان ناب محمدي هستند. حضرت حجت‌بن‌الحسن عسكري(عج) امام و انسان كامل امروز هستند. اقطاب طرايق عرفاني اصيل اسلامي؛ جانشينان معنوي مهدي موعودند، چنانكه مراجع عظام نايب امام زمان (عج) در امور شريعت هستند.
با توجه به دانش و تجربه بين‌المللي؛ جنابعالي چه پيشنهاداتي براي برگزاري روز ملي بزرگداشت شيخ صفيالدين اردبيلي داريد؟
راه دور نرويم. شايسته است حداقل مدل موفق مراسم بزرگداشت مولانا كه هر سال در ماه دسامبر در قونيه در جوار مقبره حضرت مولانا برگزار مي‌شود؛ براي بزرگداشت شيخ صفيالدين اردبيلي به كار گرفته شود كه شامل ۱. برگزاري نشست علمي شيخ صفيالدين اردبيلي‌شناسي در ۴ مرداد هر سال. ۲. برگزاري جشنواره هنري موسيقي، عرفاني، تئاتر، نقاشي، خوشنويسي و صنايع‌دستي. ۳. چراغاني و آذين‌بندي شهر اردبيل. ۴. دعوت از شخصيت‌هاي علمي، هنري و مذهبي كشورهاي جهان به‌ويژه كشورهاي همجوار در مراسم. ۵. اعطاي جوايز علمي به مطالعات شيخ صفي‌الدين‌شناسي. ۶. اجازه به بيست ميليون علويان تركيه و سوريه و كردهاي عراق (سرسپردگان شيداي شيخ صفيالدين) براي برگزاري مراسم عرفاني در بقعه شيخ صفيالدين. ۷. تاسيس صندوق نذورات و هدايا در بقعه شيخ صفيالدين و شيخ كلخوران جهت تعميرات اين دو مجتمع عظيم عرفاني در دارالارشاد اردبيل. اجراي روش‌هاي فوق سريعا به چند دستاورد منجر مي‌شود: ۱. تبديل اردبيل به قطب بزرگ گردشگري معنوي. ۲. تقويت مطالعات علمي شيخ صفي‌الدين‌شناسي. ۳. معرفي هويت ايراني به جوانان. ۴. آگاهي جهانيان به اين نكته مهم كه جوهر فرهنگ و تمدن اسلامي ايـران خشونت‌گرايي نيست؛ بلكه توحيـد الهـي، معـرفت، عشق، هنـر و فتـوت است و ايران مهـد گفت‌وگو و اعتـدال است. ۵. جذب بيشتر علويان تركيه و در نتيجه تقويت و گسترش زيرساخت‌هاي توريستي اردبيل نظير هتل و رستوران‌هاي بين‌المللي از طريق امكانات و سرمايه‌گذاري آنها. شهر مقدس اردبيل بايد قطب فعاليت‌هاي مذكور باشد. همچنين بايد به زودي ستاد بزرگداشت در اردبيل تاسيس شود. اين فقير نيز به عنوان سلاله و حافظ ميراث عرفاني حضرت شيخ صفيالدين اردبيلي، مركز تحقيقات و مطالعات شيخ صفيالدين اردبيلي و آكادمي مطالعات ايراني لندن آماده همكاري با اين ستاد به رياست آيت‌الله عاملي عالم فرهيخته و امام‌جمعه اردبيل هستم.
عرفان ناب مبتني‌بر تعاليم قرآن كريم و سنت نبوي است. به اين معنا «عرفان ثقلين» كه در تعاليم شيخ صفيالدين اردبيلي است؛ نجات‌بخش جامعه امروز است. عرفان شيخ صفيالدين براساس تعاليم قرآني، مصطفوي و علوي است و مردم را به اسلام حِكمي، معنويت، جوانمردي، اخلاق نيكو و مروت و تعاون اجتماعي دعوت مي‌كند. اين عرفان با عرفانِ گريز از تعهدات اجتماعي يا احكام شرع منور در تقابل است.