رهايي قلبِ «تقديس» از چنبره سارقان

اهالي هنر روز گذشته را با يك خبر بد آغاز كردند و با يك خبر خوب به پايان رساندند. خبر سرقتِ بخش مياني (قلب) مجسمه «تقديس» اثر پرويز تناولي از ميدان امام حسين (ع) -دروازه دولتِ- اصفهان، براي ساعاتي اهالي هنر را در فكر و بُهت و اندوه فرو برد؛ هر چند ساعاتي پس از رسانه‌اي شدن اين خبر، ايمان حجتي، مديركل ارتباطات و امور بين‌الملل شهرداري اصفهان از شناسايي و دستگيري سارقان اين مجسمه خبر داد و شهردار اصفهان هم در توييتي اعلام كرد شهرداري اين شهر منتظر بيانيه تناولي درباره نحوه مرمت اثر و همچنين جاگذاري و نصب اثر در موزه هنرهاي معاصر اصفهان است.

متاسفانه سرقت مجسمه‌ها كه گاه كيفيت سريالي پيدا مي‌كند، سمپتوم بي‌مبالاتي فرهنگي و از بلاياي گريبانگيرِ فرهنگ و هنر ايران در سال‌هاي اخير است كه انگيزه‌هاي متعدد و چندگانه‌اي پشت آن قرار دارد. كافي است به اين مساله توجه كنيم كه در سال‌هاي گذشته فقط چهار اثر از هفت مجسمه پرويز تناولي در تهران به سرقت رفته است. مجسمه «تقديس» يادبودي است به ارتفاع دو و نيم و عرض دو متر كه تناولي آن را سال 57 به مناسبت درگذشت مادرش ساخت. اين مجسمه تا سال 1380 در استوديوي هنرمند در تهران نگهداري مي‌شد تا اينكه مسوولان وقتِ شهرداري اصفهان تصميم گرفتند آن را از تناولي خريداري كرده و در ميدان دروازه دولت اصفهان نصب كنند. مجسمه يادمانْ گونِ «تقديس»، جنبه فيگوراتيو و تناسباتي ندارد؛ بلكه واجد كيفيتي معمارانه و شبيه سقاخانه‌هاست كه در بخش جلوي آن سرو بزرگي كار شده. سروْ نزد ايرانيان نماد آزادگي و جاودانگي است و در هنر و شعر ايراني بارها بدان اشاره شده. در داخل اين سروِ بزرگ، سروهاي كوچك‌تري قرار دارد كه جنبه مذهبي آنها قوي است. در واقع مي‌توان اين اثر را يكي از مذهبي‌ترين مجسمه‌هاي پرويز تناولي به حساب آورد. اين سرو شامل پنج قسمت و اشاره به پنج تن آل‌عبا دارد. در دو طرف سرو نيز دو ستون همانند شمع ديده مي‌شود. بدنه مجسمه حاوي ديوار نوشته‌اي به خط كوفي است كه فضايي ايراني و اسلامي را به وجود آورده است. پرويز تناولي مجسمه‌هاي شبيه اين اثر را در خارج از ايران به نمايش گذاشته كه در برخي موزه‌هاي اروپا و امريكا از جمله در موزه هنرهاي مدرن وين و موزه هنرهاي مدرن آخن آلمان نگهداري مي‌شوند. او خود گفته كه مي‌خواسته اين مجسمه به عنوان يادبودي بر مزار مادرش نصب شود؛ اما زماني كه از تمايل شهرداري اصفهان براي نصب آن در اين شهر با خبر مي‌شود موافقت خود را اعلام مي‌كند و از اين تصميم هم خوشحال مي‌شود؛ چراكه مايه تفاخرش بوده اثري از او در كنار آثار رضا عباسي و شيخ بهايي زينت‌بخش نصف جهان شود. آن‌طور كه مهدي تميزي، مدير موزه هنرهاي معاصر اصفهان گفته، اين اقدام خرابكارانه با هدف تخريب اثر يا سرقت هنري صورت نگرفته است، بلكه فرد يا افرادي براي سودجويي و آبْ كردنِ فلز، بخش مياني مجسمه را سرقت كرده‌اند. اين اتفاقِ تلخ نشان داد كه آثار ارزشمندي همچون مجسمه‌ تناولي در اصفهان بهتر است يا زين پس در موزه‌ هنرهاي معاصر اين شهر نگهداري شوند يا اقدامات حفاظتي مناسب‌تري براي آنها انديشيده شود. اين نكته‌اي است كه نازنين عطارها، مدير روابط عمومي موزه پرويز تناولي نيز بر آن تاكيد مي‌كند: «موزه هنرهاي معاصر اصفهان در 10 سال گذشته مشغول چانه‌زني با شهرداري اصفهان بر سر انتقال مجسمه تقديس به داخل اين موزه بوده است. اميدوارم پس از اين اتفاق تلخ با انتقال اثر به موزه موافقت شود. البته موزه پرويز تناولي دو سال است منتظر اجازه مرمت اين آثار توسط تيم خودش است.» عطارها البته به نكته مهم‌تري هم اشاره مي‌كند: «تعداد 57 اثر از تناولي در موزه امام علي (ع) تهران نگهداري مي‌شود كه در اين سال‌ها تعداد كمي از آنها به نمايش در آمده و تعداد زيادي‌شان به نمايش در نيامده و از نظرها پنهان بوده است. اميدواريم اين 57 اثر به سرنوشتي مشابه دچار نشوند. محل نگهداري اين آثار بايد حفاظت شده باشد و به‌طور مرتب توسط افراد متخصص مرمت شوند تا از بين نروند، به‌ويژه اينكه خالق آثار به عنوان فرد اصلح براي مرمت آثار خود خوشبختانه در قيد حيات هستند و اين موضوعي است كه موزه‌هاي سراسر جهان به عنوان بخت و فرصتي طلايي بدان مي‌نگرند و جاي آن دارد كه موزه امام علي نيز خود را از اين فرصت طلايي بي‌بهره نگرداند.»

در ارتباط با ماجراي سرقتِ مجسمه تناولي در اصفهان قطعا سرعت عمل مسوولان انتظامي و شهري اين شهر در پيگيري اين خبر و شناسايي و دستگيري سارقان قابل تقدير است؛ با اين حال مساله مهم‌تر، رسيدگي به تقصير يا قصور احتمالي و بازنگري در چگونگي حفاظت از اين سرمايه‌هاي ارزشمند فرهنگي است.